Huta Baildon

Huta Baildon

Centrala Huty Baildon S.A. przy ul. Żelaznej 9
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Adres	ul. Żelazna 9 40-851 Katowice
Data założenia	1823 (od 2001 roku w likwidacji)
Forma prawna	spółka akcyjna
Nr KRS	0000071208
Położenie na mapie Katowic Huta Baildon
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Huta Baildon
Położenie na mapie województwa śląskiego Huta Baildon
50°16′04,8086″N 18°59′58,9049″E/50,268002 18,999696

Huta Baildon – huta żelaza, położona w Katowicach, na obszarze dwóch dzielnic: Dąb i Załęże. Została założona w 1823 roku przez szkockiego inżyniera – Johna Baildona jako pudlingarnia^[1], a po rozbudowaniu stała się jednym z najnowocześniejszych zakładów hutniczych w Europie. Podczas II wojny światowej produkowała dla celów zbrojeniowych. Po 1945 roku ulegała dalszemu rozwojowi, uruchamiając nowe i rozbudowując stare wydziały^[2]. Od 2001 roku jest w stanie upadłości.

Historia

Okres przedwojenny

Pudlingarnia Johna Baildona na litografii z połowy XIX w.

Początek działalności huty wiązał się z obecnością na granicy Załęża i Dębu kuźnicy załęskiej, na terenie której została w późniejszym czasie wybudowana huta. Kuźnica ta funkcjonowała już w XV wieku. W późniejszym czasie została przerobiona na tartak i ponownie uruchomiona w latach 1647–1650. Została ona zamieniona w 1734 roku w młyn^[3].

Na obszarze dawnej kuźnicy, w 1823 roku John Baildon zainicjował budowę pudlingarni.^[4] Była ona wówczas drugim tego typu zakładem w Europie. Pudlingarnia została wyposażona w cztery piece pudlowe opalane węglem oraz walcownię żelaza sztabowego. Produkowała ona pręty walcowane. W 1846 roku, po śmierci Johna Baildona, pudlingarnia przeszła na własność dwóch mieszczan – J. Domsa i A. Wenzla, co było pierwszym przypadkiem w Prusach, gdzie huta była własnością mieszczan. W 1854 roku huta wytwarzała 36 tys. cetnarów wyrobów walcowanych oraz zatrudniała 180 robotników^[5].

W okresie 1863–1864 huta była nieczynna. Została ona uruchomiona w 1865 roku po jej zakupie przez Wilhelma Hegenscheidta, który nadał wyrobom hutniczym znak BHH (prawdopodobnie od Baildon Hütte Hegenscheidt). W tym czasie, pod dyrekcją Wilhelma Kollmanna, w latach 1868–1871 walcownię rozbudowano o cztery zespoły walcownicze^[6].

W 1887 roku huta przeszła na własność Oberschlesische Eisenindustrie A.G. für Bergbau und Hüttenbetrieb w Gliwicach. Cztery lata później uruchomiono trzy piece martenowskie o pojemności 12 ton, a w 1894 roku czwarty piec o pojemności 20 ton. Na początku XX w. w hucie zainstalowano pierwszy na Górnym Śląsku piec indukcyjny, umożliwiający produkcję stali narzędziowych, stopowych i szybkotnących. W 1906 roku rozpoczęto produkcję prętów kutych, a w 1908 roku wyrób wierteł ze stali szybkotnących^[7]. Na przełomie XIX i XX w. hutę rozbudowano. W miejscu wysuszonego stawu załęskiego wzniesiono hale produkcyjne i budynki administracyjne dla nowych wydziałów, w tym budynek dyrekcji. Dzięki tym inwestycjom i oferowanym przez zakład nowym produktom huta Baildon była przed I wojną światową jednym z czołowych producentów stali na Górnym Śląsku^[8].

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Spust stali z pieca martenowskiego w stalowni (1936 roku)

W 1922 roku huta znalazła się w granicach Polski. W tym czasie zakład przekształcono w spółkę Huta Baildon Spółka Akcyjna z kapitałem niemieckim. Produkcja w hucie spadła, prócz wydziałów przetwórczych, m.in. dzięki uruchomieniu w 1923 roku produkcji łańcuchów. Rozbudowano również hale produkcyjne i park maszynowy. W 1926 roku połączono hutę Baildon z hutą Pokój, a w 1929 roku też kopalnię Eminencja. Utworzony Koncern Huta Pokój – Śląskie Zakłady Górniczo-Hutnicze S.A. był drugim pod względem wielkości polskim koncernem hutniczym. Huta była częścią koncernu do II wojny światowej. W latach międzywojennych przy hucie powstał zakład badawczo-doświadczalny, a także rozpoczęto produkcję m.in. rur cienkościennych, blach narzędziowych, elektrod, węglików spiekanych i magnesów^[9].

Na terenie huty 12 maja 1937 roku odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego, projektu pracownika huty – Gnoińskiego. Składał się z on popiersia Józefa Piłsudskiego i figury orła państwowego na cokole^[10]. Podczas II wojny światowej huta należała do koncernu Oberschlesische Hüttenwerke A.G. Gleiwitz i produkowała głównie dla przemysłu zbrojeniowego, w tym matryce do płatowców oraz silniki do samolotów Junkers. W tym celu hutę rozbudowano. Do 1942 roku przy hucie istniał obóz pracy dla 2 tys. jeńców^[11].

Okres powojenny

Huta w kwietniu 1945 roku wznowiła produkcję. W 1949 roku produkcja stali była większa o 40% niż przed wojną. W tym okresie zreorganizowano i zmodernizowano stare wydziały. Wybudowano nowe hale, gdzie m.in. produkowano wyroby ciągnione i łuszczone, a także rozwijano produkcję węglików spiekanych. Pod koniec 1977 roku powstał Zakład Węglików Spiekanych Baildonit. Stalownia wytwarzała wówczas 200 gatunków stali konstrukcyjnych^[12].

W okresie PRL zakład został uhonorowany Orderem Sztandaru Pracy I klasy oraz Złotą Odznaką Zasłużonego dla Województwa Katowickiego^[13].

Pod koniec lat 70. XX w. nastąpił znaczny spadek produkcji spowodowany kryzysem ekonomicznym w polskiej gospodarce. Po 1989 roku w hucie Baildon przystąpiono do restrukturyzacji (zaczęto z niej wydzielać samodzielne spółki), która nie przyniosła poprawy sytuacji huty. Od 6 maja 2001 roku huta Baildon jest w stanie upadłości^[14].

Wydziały

Hale przy ul. Johna Baildona

ESAB

Huta Baildon obejmowała wydziały:

Obiekty zabytkowe

Dawna lokomotywownia

Jedna z hal (widok od strony ul. Chorzowskiej)

Jeden z obiektów huty

Jedna z dawnych hal produkcyjnych

Teren Huty Baildon to jednolity funkcjonalnie kompleks przemysłowy. W odniesieniu do środowiska kulturowego ochroną konserwatorską zostały objęte obiekty i urządzenia świadczące o tradycji i historii przemysłu hutniczego^[15][16], które w 2010 roku znajdowały się na terenie huty:

• budynek dyrekcji^[17];
• zabytkowa hala dawnej obróbki ciężkiej^[17];
• zespół walcowniczy IV (maszyna parowa z 1904, klatka walców zębatych z 1904 roku, zespół walcowniczy „trio”)^[17];
• walcownia bruzdowa w której zamontowano unikatową maszynę parową z 1905 roku, zbudowaną w Erhardt Sehmer Saarbrucken^[17];
• budynek kuźni i młotowni w których zamontowano:
  • prasę parową do kucia swobodnego z 1917 roku produkcji Kalker Maschinen Fabrik Koln,
  • młot parowy do kucia swobodnego z 1917 roku z Beche GmbH Hutckenswagen;
• zespół walcowniczy II (silnik napędowy z lat trzydziestych XX wieku, klatka walców zębatych z 1916 roku, klatka walców zębatych z 1915 roku, zespół walcowniczy II − „duo” z 1916 roku)^[17];
• laboratorium^[17];
• zespół urządzeń wydziału kuźni W−39 (młot parowy do kucia swobodnego firmy Beche Gmbh Huckeswagen, młot parowy do kucia swobodnego Banning A.G. − Hamm z 1914 roku, prasa parowa z 1917 roku)^[17]:
  • szlifierka kłowa do wałków firmy MEYER z 1915 roku (Wydział W−39 nr inw. 771),
  • wiertarka pozioma do głębokich wierceń z 1935 roku (Wydział W−39 nr inw. 233),
  • strugarka poprzeczna firmy Zieleniewski z 1939 roku (Warsztaty szkolne nr inw. 425),
  • prasa mimośrodowa firmy Fabryka Maszyn Pomocniczych i Automatów Stefański z 1937 roku (Wydział W−99 „Magnesy” nr fabroku 10110),
  • frezarka pionowa firmy Stowarzyszenia Mechaników Polskich w Ameryce z 1938 roku (Wydział W−99 „Magnesy” nr fabroku 751515),
  • strugarka do kół zębatych Gleasona, produkcji Heidenreich und Harbeck Werkzeugmaschinenfabrik Hamburg − około 1930 roku (W−02 nr inw. 460),
  • zegar do znakowania kart pracy, produkcji Fried Ernst Benzing Kontrolluhrenfabrik Schweningen Neckar (nr inw. 9976),
  • piła kabłąkowa, produkcji firmy Ulrich und Masserschmidt Maichow Meklenburg z 1910 roku (T.H.H. laboratorium, nr inw. 2117);
• warsztat utrzymania ruchu, chłodnie kominowe, hala pieców^[17].

Własność huty

Huta Baildon posiadała po II wojnie światowej:

• klub sportowy KS Baildon Katowice, wraz z Halą Baildon;
• Zespół Szkół Zawodowych, Liceum Zawodowe i Technikum dla dorosłych;
• oddział PTTK (w latach 70. XX w. największy oddział zakładowy PTTK w kraju);
• 4 ośrodki wczasowe (w Wiśle, Rowach, Świnoujściu i Ujsołach);
• ośrodek wypoczynkowy Starganiec na granicy Katowic z Mikołowem;
• dom kultury;
• kilka bibliotek;
• Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową;
• przychodnię lekarską;
• hotele robotnicze;
• osiedla mieszkaniowe;
• ogródki działkowe;
• żłobek;
• przedszkole;

Huta wydawała własne czasopismo Głos Baildonu i miała własne radio zakładowe.

Zobacz też

• Kolonia Hegenscheidta
• Osiedle Janasa-Ondraszka

Przypisy

Bibliografia

• Robert Borowy: Wczoraj – dziś - jutro... kopalni „Katowice-Kloefas”. Historia węglem pisana. Katowice: KWK „Katowice-Kloefas”, 1997. ISBN 83-907139-2-6.
• Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993. ISBN 83-85831-35-5.
• Urszula Rzewiczok: Dzieje Dębu (1299−1999): monografia historyczna dzielnicy Katowic. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1999. ISBN 83-87727-30-X.
• Urszula Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2009. ISBN 978-83-87727-99-4.
• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 85. ISBN 83-905115-0-9.
• Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta. Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1978, ss. 18, 19, 84.