Huta Laura (Siemianowice Śląskie)

Huta Laura

Laurahuta

Część Siemianowic Śląskich
Fragment skweru Laury w Laurahucie; w tle kościół św. Antoniego z Padwy
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Siemianowice Śląskie
Dzielnica	Centrum
Data założenia	1. poł. XIX w. (1873 – obszar dworski, 1890 – gmina)
W granicach Siemianowic Śląskich	1922 (1927)
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SI
Położenie na mapie Siemianowic Śląskich Huta Laura
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Huta Laura
Położenie na mapie województwa śląskiego Huta Laura
50°17′58″N 19°01′39″E/50,299389 19,027611
Portal Polska

Huta Laura^[1], potocznie pol. i śl. Laurahuta^[2] (niem. Laurahütte) – dawna gmina oraz historyczna część Siemianowic Śląskich, położona w południowej części miasta, w granicach dzielnicy Centrum.

Powstała jako konglomerat kilku osiedli patronackich powstałych przy wybudowanej w latach 1833–1835 hucie „Laura” (później „Jedność”), w tym m.in. kolonii: Grabie, Hugo, Neu Berlin i Wanda. 14 maja 1873 utworzono obszar dworski Laurahütte (Huta Laura), który 22 stycznia 1890 przekształcono w samodzielną gminę^[3]. Z dniem 2 maja 1922 Rząd Pruski połączył gminy Huta Laura i Siemianowice, tworząc gminę Laurahütte-Siemianowitz (pol. Laurahütte-Siemianowice)^[4], natomiast 9 lutego 1927 na mocy ustawy Sejmu Śląskiego gminę Huta Laura-Siemianowice przemianowano na Siemianowice Śląskie.

Historia

Początki i rozwój do 1918

Rejon Huty Laura (1914)

Wielki piec huty „Laura” (1919)

Początki gminy Laurahuta wiążą się z założeniem w latach 1833–1835 huty „Laura”, której pełne uruchomienie nastąpiło w 1839^[5]. Zabudowa mieszkaniowa dla robotników i urzędników przy zakładzie zaczęła powstawać od połowy lat 30. XIX wieku na wydzielonych z siemianowickich dóbr rycerskich terenach dominalnych hrabiego Hugo Henckla von Donnersmarcka^[6]. Trzy pierwsze drewniane domy mieszkalne powstały w 1838. W późniejszym okresie w miejscowości powstały liczne budynki czynszowe, biurowe oraz fabryczne^[7]. W 1842 powstała pierwsza laurahucka szkoła – obecnie Szkoła Podstawowa nr 3 im. Tadeusza Kościuszki^[5], natomiast w 1861 powołano szkołę ewangelicką^[8]. W latach 1854–1857 zbudowano przebiegającą przez Bytków, Laurahutę, Hutę Jerzego i dalej do Zawodzia sieć kolei wąskotorowej^[9].

W 1868 w kolonii Hugo przy obecnej ulicy Jana Matejki została uruchomiona Fabryka Śrub i Nitów Fitznera, a w 1869 przy obecnej ulicy Fabrycznej powstała gazownia. W 1870 oddano do użytku szpital hutniczy, który znajdował się przy obecnej ulicy Jana III Sobieskiego. W 1871 Hugo I Henckel von Donnersmarck powołał spółkę akcyjną Vereinigte Königs- und Laurahütte (późniejsze Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laura S.A. Górniczo-Hutnicza), a także powstał pierwszy laurahucki wodociąg, który był stopniowo rozbudowywany^[10]. 14 maja 1873 na wniosek zarządu spółki z dominium został wyłączony obszar dworski Laurahuta. Został on później, w dniu 22 stycznia 1890, przekształcony w samodzielną gminę z własnym magistratem. Ustanowiono również własny herb^[3]. Do nowej gminy włączono sąsiednie kolonie robotnicze, w tym m.in.: Grabie, Hugo, Neu Berlin i kolonię Wandy^[11]. Pierwszy laurahucki ratusz mieścił się w parterowym budynku. Nowy ratusz gminy Huta Laura, oddany do użytku 1 września 1897^[3], istnieje do dziś przy obecnej ulicy Jana III Sobieskiego 2^[12]. W 1889 zelektryfikowano Siemianowice i Hutę Laury, w 1891 powstały w gminie pierwsze brukowane ulice, a w 1892 pierwsze latarnie gazowe. Pierwsze elektryczne oświetlenie laurahuckich ulic uruchomiono w 1898^[13].

Pierwszy parowy tramwaj uruchomiono na trasie Laurahuta – Katowice 30 grudnia 1896, a od 1898 na tej trasie zaczął kursować tramwaj elektryczny (dzisiejsza linia 13). Od 25 lipca 1900 do 31 grudnia 2008 funkcjonowało również połączenie tramwajowe Huty Laura z Królewską Hutą (przez Alfred i Chorzów, linia 12). Pod koniec 1946 roku siemianowicki odcinek trasy tramwajowej przebudowano na tor normalny, zmieniając nieznacznie jej przebieg na korzyść huty „Laura” – biegnie ona do dziś wzdłuż ulicy Katowickiej do placu Skargi^[13][14].

Liczba mieszkańców Huty Laura stale rosła: w 1895 Laurahutę zamieszkiwały 11 483 osoby^[15], w 1900 – 13 571 osób^[16], w 1905 – 15 114 osób^[17], a w 1910 – 16 120 osób^[15][18]. Według danych z 1910 pod względem deklarowanego języka ojczystego, językiem polskim jako ojczystym posługiwało się 39,3% mieszkańców Laurahuty, językiem niemieckim 56,4% osób, językiem polskim i niemieckim 3,8% mieszkańców, natomiast 0,5% mieszkańców innym językiem^[19]. Spośród wszystkich ówczesnych gmin na terenie obecnych Siemianowic Śląskich, odsetek Niemców był tutaj największy^[20].

Przed powstaniem kościoła św. Antoniego z Padwy rzymskokatoliccy mieszkańcy Huty Laura przynależeli do parafii Krzyża Świętego w Siemianowicach, lecz z uwagi na ciągły przyrost liczby mieszkańców był on niewystarczający jak na ówczesne potrzeby. Zgodę na budowę nowego kościoła uzyskano w 1908, lecz wybuch I wojny światowej spowodował opóźnienie planów. Na kościół postanowiono przeznaczyć wybudowaną w 1914 halę. W maju 1915 erygowano kurację^[21], a w 1919 parafię św. Antoniego z Padwy^[22].

Powstania śląskie i okres międzywojenny

Pierwsze powstanie śląskie Laurahucie wybuchło 17 sierpnia 1919. Z punktu zbornego pod kopalnią „Saturn” w Czeladzi powstańcy ruszyli do ataku m.in. na pocztę oraz na oberżę hutniczą przy obecnej ulicy Jana Matejki^[23]. Powstańcy w obawie przed okrążeniem przez niemieckie oddziały wycofali się za granicę do państwa polskiego^[24]. W 1920 wybuchło II powstanie śląskie. Wówczas to, w nocy 20 sierpnia 1920 powstańcy z trzech stron zaatakowali Siemianowice^[25]. Dzień później wydano rozkaz, że Huta Laura musi zostać oblegana – początkowo oblegało ją 400 powstańców. 23 sierpnia Huta Laura została już opanowana przez powstańców^[24]. 20 marca 1921 odbył się plebiscyt^[26]. W Hucie Laura za Niemcami oddano 6160 głosów, natomiast za Polską 3081 głosów^[27]. W nocy z 2 na 3 maja 1921 doszło do wybuchu III powstania śląskiego popartego strajkiem powszechnym. Oddziały laurahuckie, którymi dowodził Jan Lamper, wchodziły w skład rejonu III powiatu katowickiego^[28]. Huta Laura w trakcie III powstania śląskiego została zajęta przez powstańców^[29].

Pod koniec rządów pruskich, w maju 1922 połączono Hutę Laurę z Siemianowicami, tworząc gminę Laurahütte-Siemianowitz (pol. Laurahütte-Siemianowice)^[4], którą w czerwcu tego roku włączono do Polski^[22]. Odtąd gmina nazywała się Huta Laura-Siemianowice. Z dniem 4 marca 1927, na mocy uchwały Sejmu Śląskiego, gmina Huta Laura-Siemianowice zmieniła nazwę na Siemianowice Śląskie^[30]. Gmina Siemianowice Śląskie została zaliczona do rzędu miast z dniem 23 czerwca 1932^[31][32].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• AntoniA. Halor AntoniA., Przewodnik siemianowicki. Wędrówki po mieście i okolicy, wyd. pierwsze, Siemianowice Śląskie: Urząd Miasta Siemianowice Śląskie, 2000, ISBN 83-913068-1-X  (pol.).
• JakubJ. Halor JakubJ., Zarys historii dróg żelaznych w Siemianowicach Śląskich, „Siemianowicki Rocznik Muzealny” (7), Siemianowice Śląskie: Muzeum Miejskie w Siemianowicach Śląskich, 2008, ISSN 1644-8154  (pol.).
• MałgorzataM. Pędzińska MałgorzataM., Gminny Program Opieki nad Zabytkami Siemianowic Śląskich do 2022 roku, Załącznik Nr 1 do uchwały Nr 170/2019 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 19 grudnia 2019 r., Siemianowice Śląskie 2019  (pol.).
• HenrykH. Rechowicz HenrykH. (red.), Siemianowice. Zarys rozwoju miasta, Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach. Wydawnictwo „Śląsk”, 1969  (pol.).