Hypopygium

Hypopygium samca Elephantomyia bozenae z rodziny koziułkowatych w widoku grzbietowym: gx — gonokoksyt, ing — wewnętrzny gonostylus, intb — interbasis, oug — zewnętrzny gonostylus
Hypopygium samca Xenocalliphora viridiventris z rodziny plujkowatych w widoku bocznym
Mrówka Aenictus congolensis. Hypopygium samicy widoczne na rys. c

Hypopygium (l. mn. hypopygia) – końcowa część odwłoka niektórych owadów. Termin stosowany zwłaszcza u muchówek i błonkoskrzydłych.

Zasadniczo jako hypopygium określa się ostatni widoczny brzuszny skleryt odwłoka[1][2]. Zwykle jest to dziewiąty sternit[3], ale może też obejmować przyległe struktury[2], np. sternity od siódmego do dziewiątego[3]. Tak rozumiane hypopygium osłania od spodu otwór kopulacyjny samicy i może być określane jako płytka genitalna[3].

Często znaczenie hypopygium rozszerza się na całe genitalia czy terminalia[2]. Np. u samców muchówek określa się tak niekiedy cały powiększony, tylny fragment odwłoka[4], choć inna definicja zawęża jego znaczenie do dziewiątego segmentu[5].

Muchówki

Ogólnie hypopygium, czy też aparat kopulacyjny samców muchówek długoczułkich składa się z czterech części. Pierwsza to mniej lub więcej ciągły, chitynowy pierścień, odpowiadający sternitowi i tergitowi dziewiątego segmentu. Druga to wyrostki dziewiątego segmentu[6], określane mianem gonopodów[7]. Trzecią stanowią chitynizacje wokół odbytu, nawiązujące do sternitu i tergitu dziewiątego segmentu odwłoka. Ostatnią zaś chitynizacje tuby genitalnej, obejmujące m.in. edeagus i mesosomę[6]. U muchówek krótkoczułkich homologie między strukturami genitalnymi nie zostały jeszcze w pełni ustalone[8]. U zaawansowanych ewolucyjnie muchówek rozgraniczanie między wisceralną częścią odwłoka a hypopygium jest silnie zaznaczone przez redukcję szóstego i siódmego segmentu odwłoka[4].

U samców wielu grup w trakcie stadium poczwarkowego lub nawet po opuszczeniu poczwarki następuje skręcenie (torsja, inwersja) hypopygium o kąt 45°, 90°, 180° a nawet 360°[8][6]. Skręcenie zachodzić może między siódmym ósmym segmentem odwłoka (jak u ćmiankowatych) lub między ósmym a dziewiątym (jak u komarowatych)[7]. W sytuacji skrętu o 180°, określanej jako hypopygium inversum lub hypopygium retroversum[3], edeagus znajduje się w pozycji grzbietowej a odbyt brzusznej[8]. Niewiedza o tym zjawisku skutkowała swego czasu nieścisłościami w terminologii anatomicznej[6]. W sytuacji obrotu o 360°, określanej jako hypopygium circumversum[3], struktury wracają na swoje miejsce a świadectwem skrętu pozostaje pętla nasieniowodu wokół jelita[7][8]. Pełny obrót występuje u muchówek łękorysych[7].

Przypisy

  1. ↑ Hypopygium. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. [dostęp 2016-02-29].
  2. ↑ a b c Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 460.
  3. ↑ a b c d e Lajos Zombori, Henrik Steinmann: Dictionary of Insect Morphology. Berlin, Nowy Jork: de Gruyter, 1999, s. 88, seria: Handbook of Zoology.
  4. ↑ a b XIX: The Organs of Copulation and Oviposition. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  5. ↑ Kavita Yadav, PK Sarkar, Vijay Veer. Utility of male mosquito hypopygium in species identification. „International Journal of Mosquito Research”. 1 (4), s. 50-54, 2014. ISSN 2348-5906. 
  6. ↑ a b c d F. W. Edwards. The Nomenclature of the Parts of the Male Hypopygium of Diptera Nematocera, with Special Reference to Mosquitos. „The Annals of Tropical Medicine and Parasitology”. 14 (1), s. 23-40, 1920. 
  7. ↑ a b c d Przemysław Trojan: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVIII Muchówki – Diptera, zeszyt 1 – wstępny. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1957, s. 34-39.
  8. ↑ a b c d Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 394.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Aenictus.congolensis.-.wheeler.svg
Aenictus congolensis Santschi: a) female, dorsal view; b) same in profile; c) hypopygium of same; d) head of worker, dorsal view; e) worker, dorsal view, drawn to the same scale as a) and b); f) worker more enlarged in profile; g) pedicel of same in profile; h) antenna of same; i) mandible of same; j) same of another worker specimen; k) mandible seen from above.
Xenocalliphora viridiventris (hypopygium).jpg
Xenocalliphora viridiventris (male hypopygium in lateral view)
Elephantomyia (E.) bozenae hypopygium dorsal view 01.jpg
Autor: Iwona Kania, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fig 2. Elephantomyia (E.) bozenae sp. nov., No. MP/3338 (male), holotype: D. hypopygium, dorsal view; Abbreviations: male terminalia: gx—gonocoxite; ing—inner gonostylus; intb—interbase; oug—outer gonostylus.