Hystorigraphi aciem

Hystorigraphi aciem (pol. Dziejopisa bystrością) – średniowieczna pieśń po łacinie, upamiętniająca narodziny królewicza Kazimierza, syna Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej

W opracowaniach utwór nazywany jest też Pieśnią na narodziny królewicza Kazimierza. Pieśń zachowała się wraz z nutami w tzw. rękopisie Kras 52. Została ułożona w okazji narodzin królewicza Kazimierza (ur. 16 maja 1426, zm. 2 marca 1427). Pieśń mogła być wykonana z okazji chrztu Kazimierza (2 czerwca 1426).

Autorem muzyki do pieśni był Mikołaj z Radomia (imię autora zostało odnotowane w rękopisie). Tekst pieśni był dawniej błędnie przypisywany Stanisławowi Ciołkowi. Współcześnie przyjmuje się, że autorem tekstu był jakiś twórca o imieniu Mikołaj, np. Mikołaj z Błonia lub kompozytor muzyki do utworu – Mikołaj z Radomia. Utwór jest pokrewny językowo i muzycznie pieśni na narodzenie Władysława Warneńczyka – Nitor inclite claredinis, umieszczonej w tym samym rękopisie. Oba utwory mogły więc mieć tego samego autora tekstu oraz muzyki.

Utwór zbliżony jest gatunkowo do genethliakonu, czyli pieśni pochwalnej z okazji narodzin dziecka. Zawiera pochwały królewicza oraz jego rodziców. Styl utworu jest podniosły. Tekst zawiera wyszukane słownictwo i metafory. W wierszu przeważają trocheje i jamby.

Pieśń składa się z pięciu strof. Dwie pierwsze (sześciowersowe) zawierają wezwanie do radości i wstępne pochwały Kazimierza. Dwie następne (dziewięciowersowe) zawierają symboliczną interpretację daty urodzin oraz pochwałę rodziców. Ostatnia (pięciowersowa) wychwala wielkość narodu i rodu królewskiego, niemającego sobie równych.

Melodia pieśni ma formę motetu, zbliżonego do konwencji balladowej, składającego się z trzech głosów. Najwyższy z nich jest głosem wokalnym, zaś dwa niższe instrumentalnymi. Kompozycja muzyczna podzielona jest na trzy części: pierwsza odpowiada pierwszej i drugiej zwrotce tekstu, druga – trzeciej zwrotce, trzecia – czwartej i piątej zwrotce.

Bibliografia

• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 685-690, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
• Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 336-337. ISBN 978-83-01-16675-5.
• Maciej Włodarski: Wstęp. W: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. LVI-LVII. ISBN 978-83-04-04605-4.
• Elżbieta Wojnowska. „Kras. 52” – europejski zabytek polskiej kultury muzycznej z I połowy XV wieku. „Biuletyn informacyjny Biblioteki Narodowej”. 4/163, s. 40-44, 2002. Warszawa. ISSN 0006-3983.