Ił-20

Ił-20
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR  Rosja
Producent	Iljuszyn
Typ	zwiadowczy
Konstrukcja	metalowa
Załoga	5 + 6
Historia
Data oblotu	21 marca 1968
Dane techniczne
Napęd	4 x Silnik turbośmigłowy AI-20M
Moc	4250 KM każdy
Wymiary
Rozpiętość	37,42 m
Długość	35,9 m
Wysokość	10,17 m
Powierzchnia nośna	140 m²
Masa
Startowa	64000 kg
Osiągi
Prędkość maks.	650 km/h
Prędkość przelotowa	600 km/h
Pułap praktyczny	11000 m
Zasięg	4500 km
Długotrwałość lotu	8 h
Dane operacyjne
Użytkownicy
ZSRR, Rosja

Ił-20 (ros. Ил-20) – radziecki samolot zwiadowczy, przeznaczony do rozpoznania obrazowego i elektronicznego, opracowany na bazie pasażerskiej maszyny Ił-18D. Oznaczenie kodowe NATO – Coot-A.

Historia

Ił-20M

23 marca 1965 roku, Komisja Wojskowo-Przemysłowa przy prezydium rządu ZSRR przyjęła uchwałę o budowie nowego samolotu rozpoznawczego o szerokich możliwościach działania. Nowa maszyna miała prowadzić rozpoznanie obrazowe oraz rozpoznanie elektroniczne. Poprzez możliwości ten Ił miał prowadzić rozpoznanie w rodzajach rozpoznania elektronicznego – rozpoznanie w strefie telekomunikacji, tj. wykrywać, przechwytywać i namierzać źródła telekomunikacyjne i IT oraz rozpoznanie elektromagnetyczne strefy spoza telekomunikacji, czyli wykrywać, przechwytywać i analizować źródła promieniowania elektromagnetycznego z radarów, a za pomocą radaru obserwacji bocznej prowadzić rozpoznanie terenu. Jako że zakładano, iż nowy samolot nie będzie latał nad potencjalnie wrogim terytorium, lecz prowadził operacje z bezpiecznej przestrzeni międzynarodowej, jako platformę dla nowego systemu wybrano nowoczesny jak na tamte czasy, pasażerski samolot Ił-18. Do prac nad nową maszyną przystąpiono w maju 1967 roku w moskiewskim zakładzie Знамя Труда („Sztandar pracy”). Do modernizacji wybrano egzemplarz samolotu Ił-18D o numerze 9403. Gotowy prototyp do swojego pierwszego lotu wzbił się w powietrze 21 marca 1968 roku. Na pokładzie nie było jeszcze docelowego wyposażenia, ale maszyna obudowana była już owiewkami, w których miały znaleźć się przewidywane systemy i urządzenia. Próby zakładowe samolotu, wyposażonego już w docelowe systemy trwały od końca 1968 roku do lata 1969, a po ich zakończeniu podjęto decyzje o produkcji seryjnej samolotu. Pierwsza seryjna maszyna ukończona została pod koniec 1969 roku. Do czasu zakończenia produkcji 1976 wybudowano około 20 samolotów.

Wyposażenie

Ił-20RT

Podstawowa wersja samolotu Ił-20 wyposażona była w system radiolokacyjny Igła-1; antena boczna radaru Igła-1 znajdowała się w długiej owiewce umieszczonej pod kadłubem samolotu. Radar pracował w zakresie fali o długości 2 cm i dawał obraz o bardzo wysokiej rozdzielczości. Duże owiewki po bokach kadłuba, w przedniej jego części mieściły zamocowane na stałe dwa aparaty fotograficzne A-87P o ogniskowej 1200 mm (po jednym po każdej stronie). Aparaty wykonywały zdjęcia pod kątem 57°10′, 70° lub 82°30′ od pionu. Podczas wykonywania zdjęcia w owiewce odsuwana była osłona i przez odkryte okno z płaskim szkłem optycznym wykonywano zdjęcia. Zamiast aparatów fotograficznych A-87P istniała możliwość zainstalowania systemu z kamerą telewizyjną. Pod kadłubem umieszczono dwa aparaty fotograficzne przeznaczone do wykonywania zdjęć topograficznych pionowo w dół. Aparaty były wymienne, używano TAFA-10 o ogniskowej 100 mm, AFA-41/20 o ogniskowej 200 mm lub AFA-42/100 o ogniskowej 1000 mm lub inne. Boczne owiewki mieściły również anteny systemu Romb-4 wykrywającego emisje radarowe określając kierunek, z którego nadeszła zarejestrowana emisja, jak również częstotliwość pracy wykrytego radaru. Podobną funkcję pełnił system Kwadrata-2, którego anteny umieszczone były w kopulastych owiewkach pod kadłubem w tylnej jego części. Z przodu kadłuba samolotu na jego górze zainstalowano płaskie anteny systemu Wisznia. System umożliwiał rejestrowanie rozmów na częstotliwościach radiowych. Wszystkie systemy obsługiwało sześciu operatorów. Obsługę samolotu stanowiła załoga złożona z: dwóch pilotów, nawigator, inżynier pokładowy i łącznościowiec.

W 2009 roku uruchomiono program modernizacji samolotów Ił-20 znany pod kryptonimem Recenzent;. Głównym wykonawcą programu jest wytwórnia Iliuszyn, podwykonawcą instytut NIIS z Sankt Petersburga. NIIS odpowiadał za zaprojektowanie i zbudowanie nowego kompleksu rozpoznawczego oznaczonego jako NW1.17. W jego skład wchodzi radar obserwacji bocznej z anteną o długości 9,5 m umieszczoną w podkadłubowej gondoli. Nie jest jasne w jakim stopniu zachowano elementy kompleksu Igła jednak na pewno nowa jest część obliczeniowa. Za gondolą, posuwając się w kierunku ogona maszyny, umieszczono jeszcze dwie owiewki. Pierwsza z nich mieści mniejszy radar obserwacji dookrężnej. Następnym zmodernizowanym układem jest system rozpoznania radiotechnicznego będący prawdopodobnie odmianą wersji NW9 przeznaczonej dla samolotu Ił-38N. Jego anteny rozmieszczono wokół kadłuba samolotu. Na górze kadłuba umieszczono anteny łączności satelitarnej. Maszyna prawdopodobnie zachowała dwa lotnicze aparaty fotograficzne umieszczone w przedniej części kadłuba. System samoobrony samolotu składa się z wyrzutni pułapek termicznych i radiolokacyjnych nabojów zakłócających umieszczonych w owiewkach z boku kadłuba po obu jego stronach. W owiewce znajdują się cztery kasety mieszczące 32 ładunki kalibru 26 mm i jedna kaseta z czternastoma ładunkami kalibru 50 mm. W skład systemu wchodzi również stacja ostrzegawcza działająca w ultrafiolecie z czujnikami umieszczonymi z przodu i z tyłu kadłuba. Tak zmodernizowana maszyna otrzymała oznaczenie Ił-20MS. Zmiany wprowadzono na egzemplarzu o numerze seryjnym 116-03, który wcześniej przeszedł remont w zakładach ARZ 20. Planowana modernizacja ma objąć większość pozostających w służbie samolotów Ił-20, z drugiej jednak strony plany może pokrzyżować brak środków finansowych na jej przeprowadzenie w większej skali^[1].

Znane są jeszcze dwie modernizacje jakim poddano maszyny Ił-20 obydwie jednak mają charakter eksperymentalny i nie planuje się ich wdrożenia na większej liczbie samolotów. Pierwsza z modernizacji, oznaczona kryptonimem Anagramma polegała na umieszczeniu na kadłubie dodatkowych skrzynkowych anten będących prawdopodobnie elementami systemu rozpoznania radiotechnicznego, przy zachowaniu standardowego wyposażenia. Do tego standardu przerobiona została pojedyncza maszyna Ił-20M o numerze seryjnym 117-08 w 2004 roku. W 2012 roku samolot otrzymał rejestracje RF-91819. W październiku 2013 roku japońskie myśliwce przechwyciły maszynę u brzegów Japonii. Drugim programem modernizacyjnym był program oznaczony kryptonimem Monitor. Rozpoczął się około 2009 roku od modernizacji pojedynczego Ił-20M o numerze seryjnym 117-06. Maszyna bierze udział w programie sondowania Ziemi, w którym uczestniczą również dedykowane temu zadaniu sztuczne satelity^[1].

Służba

(c) Александр Шухов or Alexandr Shukhov, CC BY-SA 4.0

Ił-22

Samoloty zorganizowane były w samodzielne klucze liczące zwykle po dwa samoloty. Operując z bazy w NRD i w Polsce (maszyny stacjonowały w Legnicy) samoloty rozpoznawały zachodnie granice państw Układu Warszawskiego. Bazując w Tbilisi samoloty patrolowały południowo-zachodnie granice. Na dalekim wschodzie Ił-20 operował z bazy w Chabarowsku. Pierwsze doniesienia o nowym radzieckim samolocie rozpoznawczym pojawiły się na zachodzie w 1978 roku, kiedy to po raz pierwszy zaobserwowano samolot podczas jego lotów nad Bałtykiem. Wtedy również otrzymał swoje oznaczenie kodowe Coot-A. Samoloty pojawiły się również nad Afganistanem podczas radzieckiej interwencji w tym kraju. Ił-20 wziął również aktywny udział w akcji mającej na celu zlikwidowanie Dżochara Dudajewa w 1996 roku podczas I wojny czeczeńskiej. W działaniach nad Czeczenią okazało się, że aparatura nasłuchowa zamontowana na samolocie radzi sobie dużo gorzej niż cywilne urządzenie skanujące AOR AR-2800. Kosztujący kilkaset dolarów aparat został zakupiony i trafił na wyposażenie Ił-20. W latach 90 XX w. samoloty ze względów finansowych i zużycia były coraz mniej używane. Wraz z nastaniem władzy Władimira Putina i dzięki zwiększeniu pieniędzy na obronność w XXI w., po modernizacji Iły zwiadu elektronicznego ponownie wykonują zadania do dnia dzisiejszego. W ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się doniesienia o aktywności tych samolotów^[2].

Ił-20M (możliwe, że również jego zmodernizowana do standardu MS wersja) wykorzystywany jest w działaniach jakie Siły Powietrzne Federacji Rosyjskiej podjęły podczas wojny domowej w Syrii. Samolot wykorzystywany jest do regularnych lotów rozpoznawczych^[3].

17 września 2018 roku, z bazy lotniczej w Humajmim o godzinie 20:31 wystartował Ił-20M o rejestracji RF-93610, na pokładzie samolotu znajdowało się piętnaście osób, członków rosyjskiego personelu wojskowego w Syrii. Statek powietrzny miał do wykonania lot patrolowy nad prowincją Idlib, na terenie której toczą się walki z antyrządową rebelią. Między godziną 21:39 a 21:42 Izrael poinformował stronę rosyjską o zbliżającym się ataku na cele położone w północnej Syrii. O 21:40, izraelskie samoloty F-16I, zbliżające się w kierunku Syrii od strony Morza Śródziemnego, wykonały atak, wypuszczając szybujące bomby lotnicze GBU-39 a następnie zawróciły na zachód. W momencie ataku, F-16 znajdowały się nad wodami międzynarodowymi. Rosyjski Ił-20M otrzymał tym czasem rozkaz natychmiastowego lądowania w bazie Humajmim, położonej w będącej właśnie pod izraelskimi bombami prowincji Latakia. O 21:59, pojedynczy, biorący udział w ataku F-16I zawrócił z powrotem w stronę syryjskiego wybrzeża. W tym samym momencie, od strony morza do lądowania podchodził Ił-20M. Izraelski F-16I znalazł się dokładnie za rosyjskim samolotem. Syryjski 49 Pułk Obrony Przeciwlotniczej wystrzelił rakietę S-200 Wega. Pocisk poraził rosyjski samolot o 22:03. O tej godzinie załoga Iliuszyna poinformowała o pożarze na pokładzie i uruchomieniu procedury awaryjnego lądowania. O 22:07 samolot zniknął z ekranów radarów. O 22:29 Rosjanie poinformowali stronę izraelską o zaginięciu własnego samolotu. Dzień później, 18 września 2018 roku, Rosjanie potwierdzili zestrzelenie przez syryjską obronę przeciwlotniczą rakietą S-200 swojego Ił-20M. Wrak zlokalizowano 27 km od syryjskiego brzegu. Wraz z samolotem zginęła cała, 15 osobowa załoga. Według słów rzecznika sił zbrojnych Izraela, w chwili odpalenia S-200, F-16I znajdowały się już nad macierzystym terytorium i szykowały się do lądowania^[4].

Wersje

• Ił-18D Igła (artykuł 20) – prototyp samolotu
• Ił-20M (artykuł 17) – wersja ze zmodernizowanym wyposażeniem rozpoznawczym, wyprodukowano 20 samolotów
• Ił-20M1 – wersja ze zmodernizowanym wyposażeniem rozpoznawczym
• Ił-20RT – samolot retranslacyjny wspierający systemy łączności
• Ił-18RTŁ – samolot do testowania technologii rakietowej (telemetrii, latające laboratorium), jeden samolot
• Ił-22 Bizon – powietrzne stanowisko dowodzenia. Zbudowano 14 samolotów na podstawie projektu wykonanego w biurze konstrukcyjnym Miasiszczewa
• Ił-22M-11 Zebra (artykuł 40) – Modyfikacja wyposażenia, wykonano 21 samolotów
• Ił-22M-15 (artykuł 41) – Zmodernizowane wyposażenie specjalne, przebudowano tylko jeden samolot przed rozpadem ZSRR
• Ił-20MS – planowana modernizacja samolotów w ramach programu „Recenzent” z nowym kompleksem rozpoznawczym NW1.17

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Butowski, Samolot rozpoznawczy Ił-20, „Lotnictwo”, nr 1 (2007), s. 48–52, ISSN 1732-5323.
• Piotr Butowski, Modernizacja samolotu rozpoznawczego Iliuszyn Ił-20, „Lotnictwo”, nr 1 (2015), s. 56–57, ISSN 1732-5323.