Iłowa

Iłowa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Renesansowy pałac, dziedziniec
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

żagański

Gmina

Iłowa

Data założenia

X wiek

Prawa miejskie

1679–1830
ponownie od 1962

Burmistrz

Paweł Lichtański

Powierzchnia

9,11 km²

Wysokość

121,9-127,2 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


3874[1]
425,2 os./km²

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

68-120

Tablice rejestracyjne

FZG

Położenie na mapie gminy Iłowa
Mapa konturowa gminy Iłowa, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko dolnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Położenie na mapie powiatu żagańskiego
Mapa konturowa powiatu żagańskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Ziemia51°30′07″N 15°12′21″E/51,501944 15,205833
TERC (TERYT)

0810044

SIMC

0988402

Urząd miejski
ul. Żeromskiego 27
68-120 Iłowa
Strona internetowa

Iłowa[2] (pol. hist. Ilwa[3][4][5], niem. Halbau[6]) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iłowa.

Położone na Nizinie Śląsko-Łużyckiej po części w Kotlinie Żagańskiej (317.743) i na Równinie Gozdnickiej (317.741)[7], na wysokości 122–125 m n.p.m., wśród Borów Dolnośląskich, nad Czerną Małą, Czerną Wielką i Czernicą. Iłowa leży na pograniczu historycznych Górnych Łużyc[8] i Dolnego Śląska.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Iłowa liczyła 3874 mieszkańców[1].

Położenie

Odległości od granic:

Toponimia

Jedna z ulic w Berlinie-Steglitz od 24 lipca 1954 nosi nazwę Halbauer Weg[9]. Wieś w Saksonii w powiecie Budziszyn, w gminie Cunewalde nosi nazwę Halbau

Historia

Współczesna Iłowa powstała w X wieku, jako osada leśna na terytorium plemiennym Dziadoszan[4][5], na rozstajach szlaków handlowych prowadzących z Żagania do Zgorzelca i z Legnicy do Gubina[10].

W roku 1000 Bolesław Chrobry wyruszył w stronę zachodnich granic swego państwa, aby – według Joachima Lelewela[4] – w okolicach Iłowej uroczyście przywitać swojego gościa Ottona III i razem z nim udać się na zjazd do Gniezna:

Z Rzymu więc roku 1000, Otto III cesarz, przybywa na krańce królestwa króla polskiego Bolesława. Od Ilwy (Halbau) we włości Djedesów leżącej, z wielkimi przyjaźni oznakami, przyjął gościa Bolesław, i nie do opisania, ani do pojęcia wydało się Niemcom, z jaką wspaniałością cesarza przez swe kraje aż do Gniezna prowadził.

Za czasów panowania Piastów śląskich miejscowość nie odgrywała większej roli politycznej. Natomiast w roku 1241 jej mieszkańcy wzięli udział w bitwie pod Legnicą z Mongołami[10][11].

13 sierpnia (lub 10[12]) 1356 cesarz Rzeszy Karol IV Luksemburski nadał w lenno braciom von Kottwitz z obecnych Kotowic das halbe Dorf an dem wasser Czirne (dosł. „pół wsi nad Czerną”)[13]. Z tego okresu wywodzi się pierwsza niemiecka nazwa Iłowej – Halbe Dorf, którą z biegiem czasu przekształcono w Halbe Aue (niem. Aue= łąka, błonia) i później skrócono do Halbau. W 1440 wojska Górnołużyckiego Związku Sześciu Miast na polecenie i pod wodzą kupców zgorzeleckich zdobyły i zniszczyły iłowski zamek Kottwitzów w odwecie za udzielanie przez nich schronienia rycerzom-rabusiom. Miejscowość była własnością Kottwitzów do 22 września 1567[12] (według innych źródeł do roku 1566[14] lub 1570[15]), kiedy Baltazar Kotowicz, sprzedał rodzinne dobra wraz z okolicznymi wsiami Konin i Saatz (obecnie północna część Iłowej – Żaków) i lasami czeskiemu gubernatorowi hrabstwa kłodzkiego, freiherrowi Königsbrück[16], radcy cesarza Ferdynanda I[12] Krzysztofowi von Schellendorf[11].

W 1459 roku na ziemi należącej do śląskiego księstwa żagańskiego nad Czerną Małą powstała pierwsza z siedemnastu[14] hamerni wykorzystująca drewno z okolicznych lasów i lokalne pokłady rudy darniowej[17], a do napędu koło wodne. W tej części dzisiejszej Iłowej (wówczas Dorf Halbau lub Kühza(h)l[a][6][18][19]) w 1668 roku wybudowano ewangelicki kościół graniczny.

Większa część obecnego miasta leżała w Górnych Łużycach, wchodzących później w skład Saksonii (od 1635), a następnie od 1815 do pruskiej prowincji Śląsk.

7 maja 1679 łużycka Iłowa uzyskała od elektora Saksonii Jana Jerzego II prawa miejskie. Była wówczas własnością Helgi Małgorzaty von Friesen[20]. W 1682 roku hrabia Baltazar von Promnitz z Żar wykupił Iłowę i doprowadził do rozkwitu miasta. Z tego okresu pochodzi aktualny herb miasta. Wszystkie jego elementy wywodzą się z herbu Promnitzów: strzała i gwiazdy w polu czerwonym to ich herb rodowy, natomiast biały pies to klejnot herbowy tegoż rodu (według niektórych źródeł chart na czerwonym polu pochodzi z herbu rodziny von Friesen[12]). Do rozległych dóbr hrabiowskich należało wiele okolicznych wsi. Te posiadłości tworzyły łużycką enklawę na obszarze śląskiego księstwa żagańskiego[21]. W rękach rodziny Promnitzów Iłowa pozostawała do czasu, gdy po nieoczekiwanej śmierci w wieku 33 lat ostatniego z rodu Baltazara Fryderyka v. Promnitz zu Halbau (zm. 2 lutego 1744)[12][22][23] latyfundium iłowskie przeszło na własność wdowy[23] Anny Zofii Krystyny de domo von Erbach-Fürstenau, która 5 października 1751 roku wyszła po raz czwarty za mąż za Friedricha Augusta von Kospoth[15]. Z tego związku pochodził Friedrich August II v. Kospoth, który po rozwodzie opuścił rodzinny majątek zapisując go byłej żonie Amelii Helenie, która z kolei sprzedała go hrabinie von Dohna[12]. Miasto było słynne z pierników produkowanych tu w XVIII wieku według chronionej przywilejem receptury[14]. Okres rozkwitu szybko minął a miasto przechodziło przez wiele rąk (do końca XIX w. Iłowa miała ponad 30 właścicieli[12]) tracąc swój miejski charakter, co doprowadziło w 1830 roku do odebrania części należącej dawniej do majątku hrabiowskiego praw miejskich i zaszeregowania jako „miasteczko” (niem. Marktflecken). Wdowa po zmarłym 24 sierpnia 1861 Erdmannie hr. Kospoth, 1 marca 1862 sprzedała liczącą 3200 mórg magdeburskich (ok. 817 ha) posiadłość Conradowi baronowi von Reck[15][24]. Według Güteradressbuch Schlesien dla powiatu Sagan w 1873 roku, Iłowa zajmowała powierzchnię 3076 mórg a jej właścicielem była Adela von Pohl z d. Metzko[25] lub Mleczko[12].

Wskutek reform administracji pruskiej 19 stycznia 1874 utworzono Amtsbezirk Halbau składający się z gmin Birkenlache, Halbau Ober-Laustitz, Städtisch Halbau, Heiligensee (Poświętne), Klix Ober-Lausitz (Klików), Neudorf, Neuhaus (Nowoszów), Nicolschmiede Ober-Lausitz, Schlesisch Nicolschmiede (Kowalice), Zehrbeutel Ober-Lausitz (Dolanowo) i Gutsbezirk Halbau. Od 1 stycznia 1908 do Amtsbezirk Halbau należała również gmina Schlesisch Halbau[26].

Główna brama do Parku Miejskiego

6 stycznia 1902 roku właścicielem Iłowej został ambasador cesarskich Niemiec na dworze Cesarza Japonii, hrabia Rzeszy Niemieckiej Fritz von Hochberg (wł. Friedrich Maximilian hr. von Hochberg zu Fürstenstein, 1868–1921) pochodzący z rezydującej w Książu k. Wałbrzycha rodziny von Hochbergów[12]. Przyczynił się do modernizacji pałacu i rozbudowy istniejącego od XVII w. ogrodu angielskiego o założenie parkowe z ogrodami w stylu francuskim i japońskim oraz stanowiącego główną oś widokową ogrodu w stylu chińskim (najprawdopodobniej jedynego w Polsce)[12]. Do dzisiaj rosną tutaj liczne okazy wielowiekowych drzew, krzewów ozdobnych i rododendronów. O klasie parku najlepiej świadczy fakt, że stał się inspiracją do powstania Ogrodu Japońskiego we Wrocławiu – zaprojektowanego przez hrabiego Fritza[27] podróżnika i autora An eastern voyage: a journal of the travels of Count Fritz Hochberg through the British empire in the East and Japan (1910)[28] uznawanego w tamtych czasach za największego niemieckiego znawcę japońskiej sztuki ogrodowej, ogrodnika i kolekcjonera dzieł sztuki orientalnej, oraz wykonawcę projektu ogrodu inspektora ogrodowego Anlaufa[29] i ogrodnika Erntela[14]. Do dziś zachował się układ ścieżek, sztuczne jeziorko i wyspy. Pałac i park były powodem dumy hrabiego Hochberga i miejscem odwiedzanym przez znane osobistości. M.in. kilkukrotnie gościła tu księżna Daisy von Pless[30] – bratowa hr. Fritza[31]. Hrabia był wielkim miłośnikiem psów różnych ras. Dla nich wybudował tor wyścigów oraz założył cmentarz z licznymi epitafiami[12].
W latach 30. XX wieku w Iłowej odbywały się wystawa dalii. Oprócz tysiąca odmian kwiatów, prezentowano osiągnięcia ogrodnictwa, jak i uprawy winorośli, brzoskwiń oraz innych owoców i warzyw. Ostatnia z nich miała miejsce na przełomie sierpnia i września 1939 roku.

Plan miasta

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 16/17 lutego 1945 roku przez oddziały 4 armii pancernej i 13 armii I Frontu Ukraińskiego[32]. Po zajęciu miasta radzieckie władze wojskowe oddały władze administracyjną w ręce polskie. Z braku ludności wynikającego z działań wojennych Iłowa zaszeregowana została do miana wsi. Pierwszym polskim wójtem w Iłowej był Stefan Urbański, były robotnik przymusowy wracający z Niemiec. Po zakończeniu wojny do Iłowej przyłączona została wieś Saatz (obecna część Iłowej – Żaków) oraz wschodnia część wsi Charlottenhof (obecnie część miasta nosząca nazwę Karolinów). W latach 1946–1950 Iłowa znajdowała się na obszarze ówczesnego województwa wrocławskiego. Następnie od 6 lipca 1950, wraz z utworzeniem nowego województwa zielonogórskiego weszła w jego skład. W 1962 roku Iłowej przywrócono prawa miejskie i stała się ona 37. miastem województwa, do którego należała[b] aż do podziału administracyjnego kraju z roku 1999, który wyłonił województwo lubuskie.

Filia Groß-Rosen

Podczas II wojny światowej (od 18 lipca 1944[33] – pierwsi więźniowie od 26 lipca[34]) w Iłowej lub najbliższej okolicy znajdował się[35] męski podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen[36][37]. Zlokalizowany był w pobliżu autostrady Berlin-Wrocław (obecna DK18). Więziono w nim ponad tysiąc więźniów[38] wykorzystywanych do pracy w przemyśle lotniczym. 12 lutego 1945 więźniów zdolnych do długiego[39] marszu ewakuowano do KL Bergen-Belsen, gdzie przybyli 20 marca. Pozostałych więźniów uwolniono 15 lutego[40].

Demografia

Rozwój demograficzny miasta do wybuchu II wojny światowej kształtował się następująco:

  • 500 mieszk. (1816)[20]
  • 900 mieszk. (1835)[41]
  • 1219 mieszk. (1885)[42]
  • 1890 mieszk. (1890)[43]
  • Spis z 1 grudnia 1910 wyróżniał cztery niezależne części miasta (gminy – niem. Landgemeinde):
    • miejską (Städtisch Halbau) – 1333 mieszkańców
    • górnołużycką (Halbau in Ober Lausitz) – 425 mieszkańców
    • śląską (Schlesisch Halbau) – 270 mieszkańców
    • oraz obszar dworski Gutsbezirk Halbau obejmujący pałac, zabudowania przypałacowe oraz park – 145 mieszkańców
Trzy pierwsze połączono 28 października 1914 w jedną całość, do której 30 września 1928 przyłączono „majątek”.
  • 3310 mieszk. (1933)
  • 3481 mieszk. (1939), w tym:
    • dołączona 1 marca 1936 wieś Dolanowo (Zehrbeutel) licząca 162 mieszkańców (1925)

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto zamieszkiwało 4048 mieszkańców[44].

  • Piramida wieku mieszkańców Iłowej w 2014 roku[45].

Piramida wieku Ilowa.png

Zabytki

Pałac nad Czerną Małą
Cmentarz Komunalny w Iłowej

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[46]:

  • kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat. filialny pod wezwaniem Chrystusa Króla, z 1729 roku, proj. Giovanni Simonetti, przebudowany po pożarze w 1749
  • dawna plebania, Rynek 10[c], murowano-szachulcowa, z XVII wieku
  • zespół pałacowy, z XVII-XX wieku:
    • pałac zbudowany w 1626 w miejscu dawnego zamku przez Christopha von Schellendorfa z kompleksem secesyjnych zabudowań folwarcznych z początku XX wieku. Najpierw była to renesansowa, czterokondygnacyjna budowla z wieżą, którą w 1720 rozbudowano o barokowe dwukondygnacyjne skrzydło[47]. Przed I wojną światową pałac został gruntownie przebudowany, powstała wówczas reprezentacyjna klatka schodowa, większość sal została wyposażona w kominki i ozdobiona boazeriami i neorokokowymi sztukateriami. Obecnie służy mieszkańcom jako siedziba Zespołu Szkół Ponadpodstawowych
    • park o pow. 18 ha założony w XVIII i XIX w. z ogrodami w stylu angielskim, francuskim i japońskim, powiększony w I połowie XX w. przez hrabiego F.M. von Hohberga i P. Jentziga[48]
    • aleja grabowa
    • brama wjazdowa „Mostek Miłości”, z 1905 roku
  • zespół willowy, ul. Kolejowa 15, z początku XX wieku: willa, budynek gospodarczy, ogród, brama wjazdowa z furtą
  • domy, Rynek 3[c], 1752 roku; nr 5[c], w połowie XVIII wieku, nie istnieje
  • gospoda zajazd, ul. Żagańska 21, XVIII wieku
  • młyn wodny, ul. Młyńska 5, z połowy XVIII wieku
  • urządzenia hydrotechniczne zbiornik wodny, dwa jazy.

Transport

Drogowy

W odległości 3 km na północ od centrum Iłowej na DK18 (przyszłej autostrady A18), która stanowi szybkie połączenie z Olszyną oraz z Wrocławiem, zlokalizowano węzeł Iłowa. Przez miasto przechodzi DW296 (Kożuchów-Żagań-Lubań), oraz DW300 (Iłowa-Gozdnica). Około 35 km na południe od Iłowej zlokalizowany jest węzeł Godzieszów na autostradzie A4.

Przystanki autobusowe: Dolanowo, Rynek/ul. Pułaskiego i Eskord/ul. Borowska.

Kolejowy

Pociąg relacji Zielona Góra – Węgliniec na stacji Iłowa Żagańska

W Iłowej znajduje się przystanek kolejowy Iłowa Żagańska. Przez miasto przebiega czynna od roku 1846 linia kolejowa nr 282 Jasień – Miłkowice, której odcinek Żary – Węgliniec (przebiegający przez gminę) zamknięto dla ruchu pasażerskiego w 2002. Od 10 grudnia 2006 roku linia otwarta ponownie; obsługiwana lubuskimi oraz dolnośląskimi spalinowymi zespołami trakcyjnymi. Od 12 grudnia 2010 roku połączenia pasażerskie z postojem w Iłowej prowadziły dwie spółki przewozowe: Koleje Dolnośląskie oraz Przewozy Regionalne (zakład w Zielonej Górze)[49]. Od 11 grudnia 2016 roku wszystkie połączenia pasażerskie na tej linii obsługuje spółka Przewozy Regionalne. Pobliskie, pasażerskie stacje węzłowe znajdują się w Żarach i (na terenie województwa dolnośląskiego) Węglińcu.

Lotniczy

Najbliższe[50] pasażerskie porty lotnicze znajdują się w:

Sport i rekreacja

Piast Iłowa

W mieście działa Klub Piłkarski Piast Iłowa. Został założony w 1946 r. Zbankrutował w 2005 r. i w jego miejsce powstał Klub Sportowy Vitrosilicon, który w 2013 r. zmienił nazwę na Klub Piłkarski Piast (9 sierpnia 2005 wpisany do KRS[51]). Piast Iłowa oprócz drużyny piłkarskiej seniorów prowadzi także drużyny młodszych grup wiekowych. W pierwszym sezonie istnienia (2005/06) po zdecydowanym zwycięstwie rozgrywek klasy B, klub wywalczył awans do rozgrywek klasy A. W sezonie 2007/08 występował w klasie okręgowej. Swoje mecze Piast rozgrywa na Stadionie Miejskim w Iłowej. Do dyspozycji klubu jest także boisko piłkarskie przy ul. Żagańskiej. Klub w sezonie 2007/2008 zakończył rozgrywki zielonogórskiej klasy okręgowej na I miejscu wywalczając awans do IV ligi. W klubie występował Henryk Cackowski, zawodnik, który zaliczył kilka występów w I i II lidze. Sezon 2008/09 drużyna zakończyła na 1. miejscu grupy lubuskiej IV ligi i awansowała do rozgrywek grupy dolnośląsko-lubuskiej III ligi. W sezonie 2009/10 spadła do IV ligi.

Oprócz sekcji piłkarskiej Klub Piłkarski Piast prowadzi sekcję szachową – obecnie III liga oraz sekcję tenisa stołowego. Barwy klubu: niebiesko-białe.

Stadion Miejski

Stadion Miejski w Iłowej mieści się przy ul. Piaskowej 1a. Powstał przed rozpoczęciem II wojny światowej jako miejski kompleks sportowy, składający się z piłkarskiego boiska głównego, obecnie o wymiarach 105 × 78 m, z wyposażeniem lekkoatletycznym (rzutnie do pchnięcia kulą, rzutu dyskiem i oszczepem, skocznia do skoku w dal) otoczonego 400-metrową bieżnią, z trybunami o pojemności 2000 miejsc (w tym 768 siedzących), dwóch boisk treningowych, boiska do koszykówki, 50-metrowego otwartego basenu pływackiego z trampoliną i wieżą do skoków (max. głębokość 4 m) i rekreacyjnego stawu z wypożyczalnią sprzętu pływającego i restauracją. Po zakończeniu działań wojennych zniszczeniu uległa restauracja, zaniedbany został staw wraz z infrastrukturą rekreacyjną. Ostatecznie zostało ono zasypane i na jego miejscu powstało trzecie boisko piłkarskie oraz plac do gry w koszykówkę; basen współcześnie skrócono o połowę długości.

Z obiektów stadionowych zarządzanych przez klub sportowy korzystają piłkarze Piasta Iłowa i UKS Iłowa.

Koło PZW

Iłowskie Koło PZW roztacza opiekę nad powstałym w latach 70. XX wieku w Borach Dolnośląskich na pograniczu województw lubuskiego i dolnośląskiego na południe od Klikowa i na wschód od drogi wojewódzkiej nr 296 w miejscu opuszczonej (istniejącej jeszcze w 1952[52][53][54]) gromady Brzeźna (niem. Birkenlache) w gminie Ruszów na Czernej Małej zbiornikiem retencyjno-rekreacyjnym51°27′27,688″N 15°12′11,599″E/51,457691 15,203222. Tzw. „Zalew w Klikowie” ma powierzchnię ok. 17 ha i średnią głębokość 1,7 m.

Gospodarka

Państwowa Huta Szkła w Iłowej rozpoczęła swoją działalność 1 września 1945 z przekształcenia przedwojennej niemieckiej huty szkła Glashüttenwerke H. Kleinpaul. Od września 1947 zakład zmienił nazwę na Zakłady Szklarskie „Iłowa”. W 1950 do przedsiębiorstwa Żagańskie Huty Szkła skupiającego hutę szkła z Iłowej oraz Hutę Szkła Butelkowego i Gospodarczego Łuknica z Łęknicy, włączone zostały Zakłady Szklarskie w Wymiarkach. Żagańskie Huty Szkła w Iłowej podlegały Ministerstwu Przemysłu Szklarskiego, a potem Ministerstwu Przemysłu Materiałów Budowlanych. Zakłady produkowały szkło opakowaniowe dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, luksfery oraz ceramiczne i szklane izolatory elektryczne. ŻHS w Iłowej w latach 1988–1991 zostały przekształcone w spółkę akcyjną Vitrosilicon S.A. w 100% zależną od Ciech S.A. W skład nowo powstałej spółki nie weszła Huta Szkła Wymiarki, która utworzyła osobną spółkę – Hutsop. Pod koniec lat 90. XX wieku zamknięta została huta szkła w Łęknicy, a spółka nabyła zakład w Żarach Kunicach, gdzie została przeniesiona produkcja szklistego krzemianu sodu z Łęknicy. W 2001 w zakładzie Iłowa uruchomiono jedyną w Polsce produkcję pustaków szklanych znanych na rynku pod marką ClaroGlass – laureata godła Teraz Polska w 2007 roku. Obecnie firma działająca pod nazwą Ciech Vitro jest jedynym w kraju i jednym z nielicznych na świecie producentów szklistego krzemianu sodu i potasu produkuje również szkło wodne sodowe i potasowe, a także słoje oraz szklane lampiony do zniczy[55].
  • Zakłady Tkanin Technicznych ESKORD (zbankrutowała, teraz magazyny Vitrosilicon oraz baza przeładunkowa Intra), ul. Borowska 8
Tkalnia mechaniczna Wilhelm Winkler AG, mechanische Buntweberei, Färberei und Appretur istniała w Iłowej w latach 1842–1945[56]. Jej zabudowania wraz z wyposażeniem zostały znacjonalizowane[57] posłużyły w okresie powojennym do założenia Zakładów Tkanin Technicznych „Eskord”. Oprócz głównego zakładu w Iłowej, w skład spółki wchodziły – filia w Przewozie, przędzalnia w Meerane (przy Pestalozzistr. 4-6; od 1946 działająca jako Buntweberei Meerane, 1 stycznia 1950 włączona do Mechanische Weberei Meerane[58]) oraz tkalnie w Löbau (filia nabyta w 1930 i przekształcona z działającej w l. 1900-30 roku farbiarni Kreuzinger GmbH; od 1948 roku tkalnia bawełny VEB Baumwollspinnerei Löbau[59]) i Sebnitz. W 1946 r. saksońskie zakłady Wilhelm Winkler AG w Meerane, Löbau i Sebnitz zostały wywłaszczone i znacjonalizowane[60].
  • INTRA S.A. – Międzynarodowy Transport Pojazdami Specjalistycznymi, ul. M. Konopnickiej 5
  • Hatex Znicze, ul. Konopnickiej 11
  • Karoplast Okna, ul. Żaków 31
  • Feryster, ul. Traugutta 4 – producent podzespołów elektronicznych.

Oświata

  • Przedszkole Miejskie w Iłowej,
  • Szkoła Podstawowa im. Lotników Alianckich w Iłowej,
  • Gimnazjum im. Jana Pawła II w Iłowej,
  • Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Iłowej,
  • Biblioteka,

Wspólnoty wyznaniowe

  • parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa

Gminy partnerskie

Uwagi

  1. ↑ Kühzahl (niem.) − ludowa (południowe Milsko/północne Czechy) nazwa starca gajowego; Max Militzer, Erich Glotz Flora der Oberlausitz einschlieẞlich der nördlichsten Tschechoslowakei. cz. VIII, s.27
  2. ↑ W latach 1975–1998 do tzw. „małego” województwa zielonogórskiego.
  3. ↑ a b c Błędny adres: "Rynek" nie istnieje w Iłowej; najprawdopodobniej powinno być: "pl. Wolności"

Przypisy

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. ↑ Ilwa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263.
  4. ↑ a b c Joachim Lelewel Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25.
  5. ↑ a b Wacław Aleksander Maciejowski Pierwotne dzieje Polski i Litwy, s. 380.
  6. ↑ a b Johann Gottlieb Mischke: Das Markgrafthum Ober-Lausitz, Königlich Preußischen Antheils, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Hinsicht. G. Köhler, Görlitz 1861, s. 215 (niem.).
  7. ↑ https://raport.nid.pl/wp-content/uploads/2020/04/Jaszewska_Kalagate-2006.pdf
  8. ↑ Tomasz Jaworski, Wojna, pokój i religia a ruchy ludnościowe na polskim pograniczu zachodnim w XVII i na początku XVIII w., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego w Zielonej Górze, Zielona Góra 1998, ISBN 83-86832-42-8, s. 140.
  9. ↑ Kauperts. Straẞenfṻhrer durch Berlin (niem.).
  10. ↑ a b Archiwum Państwowe w Zielonej Górze z siedzibą w Starym Kisielinie, nr zespołu: 963. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]..
  11. ↑ a b Miasto Iłowa na oficjalnej stronie ilowa.pl.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Czekalski, Mieczysław „Park dworski w Iłowej. Monografia z przewodnikiem”, Wyd. Prodruk, Poznań 2009, ISBN 978-83-61607-28-1.
  13. ↑ regest #2492 w: Regesta Imperii (niem.).
  14. ↑ a b c d Józef Pilch, Stanisław Kowalski Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady, Warszawa 2012, s. 275–276, ISBN 978-83-213-4730-1.
  15. ↑ a b c zasoby Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Zentral- und Landesbibliothek Berlin: Sammlung Duncker (niem.).
  16. ↑ The Connoisseur, t. 105, s. 66 (ang.).
  17. ↑ O których Jan Jonston napisał: „W Żaganiu, na Śląsku, żelazo odradza się w ciągu dziewięciu lat i na nowo się je wykopuje w tym czasie” (Rutkowski, Mirosław „Żelazne łąki”, w: „Wiedza i Życie”, nr 5/2001).
  18. ↑ Zimmermann, Friedrich Albert Beyträge zur Beschreibung von Schlesien Bd.7, s. 95, Brzeg, 1787 (niem.).
  19. ↑ Weigel, Johann Adam Valentin Das mittelbare Fürstenthum Sagan w: Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien. Die Fürstenthümer Sagan und Breslau, Berlin, 1802 (niem.).
  20. ↑ a b Friedrich Adolph Schumann, Albert Schiffner Vollständiges staats- post- und zeitungslexikon von Sachsen, Zwickau, 1816, t. III, s. 670–671 (niem.).
  21. ↑ Łużyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 839.
  22. ↑ W. R. Ward The Protestant Evangelical Awakening, s.117 (ang.).
  23. ↑ a b Die Familie von Promnitz. dirkpeters.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-26)]..
  24. ↑ SCHLESISCH-HALBAU w: Ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Bd. 7.
  25. ↑ Güteradressbuch Schlesien 1873/Sagan (niem.).
  26. ↑ kalendarium historii Amtsbezirk Halbau (niem.).
  27. ↑ Kyoto National Museum. kyohaku.go.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-20)]. (ang.).
  28. ↑ Internet Archive – Hochberg, Friedrich Maximilian, Graf von, An eastern voyage: a journal of the the travels of Count Fritz Hochberg through the British Empire in the East and Japan (1910) (ang.).
  29. ↑ Ambasada Japonii w Polsce. pl.emb-japan.go.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)]..
  30. ↑ Pamiętnik Daisy – Princess of Pless w serwisie Google Books (ang.).
  31. ↑ Koch, W. John Daisy Princess Of Pless: A Discovery, s. 152 w serwisie Google Books (ang.).
  32. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 833.
  33. ↑ [1] (niem.).
  34. ↑ [2]. renebrand.eu. [zarchiwizowane z [3] tego adresu] (2009-03-10)]. (niem.).
  35. ↑ Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
  36. ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 20.09.2001 w sprawie określenia miejsc odosobnienia, w których były osadzone osoby narodowości polskiej lub obywatele polscy innych narodowości (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1154).
  37. ↑ Konieczny, Alfred KL Gross-Rosen hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-45 Mapa filii KL Gross-Rosen, s. 30, tabela 4 Chronologia organizowania podobozów KL Gross-Rosen, s. 34, Muzeum Gross-Rosen, Wałbrzych 2007, ISBN 978-83-89824-02-8.
  38. ↑ Gross-Rosen. buszowanie.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-05)]..
  39. ↑ Ponad 400 km według usługi Google Maps.
  40. ↑ Zob. też Sipowicz Jan, Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Iłowie w pow. żagańskim (Arbeitslager Halbau) w: Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi t.1 s. 157–190, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1974.
  41. ↑ Karl Friedrich Vollrath Hoffmann Deutschland und seine Bewohner: ein Handbuch der Vaterlandskunde für alle Stände, s. 441 (niem.).
  42. ↑ według Meyers Konversations-Lexikon (wyd. 4; 1885-1892), 8. Band: Hainleite – Iriartea, S. 8 (niem.).
  43. ↑ według Meyers Konversations-Lexikon (wyd. 14; 1894-1896), 8. Band: Gilde – Held, S. 664 (niem.).
  44. ↑ GUS: Ludność w gminach według stanu w dniu 31.12.2011 r. bilans opracowany w oparciu o wyniki NSP’2011.
  45. ↑ Iłowa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  46. ↑ Wayback Machine, web.archive.org [dostęp 2022-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-30].
  47. ↑ Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków.
  48. ↑ Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6.
  49. ↑ serwis Kolejowe Łużyce.
  50. ↑ Odległości i czas przejazdu na podstawie maps.google.com.
  51. ↑ KRS online. krs-online.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-26)]..
  52. ↑ Messtischblatt Nr. 4557 Rauscha (1940).
  53. ↑ Fokt, Krzysztof Przedkomisyjne nazwy miejscowości dawnego powiatu zgorzeleckiego. fax.livenet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]..
  54. ↑ Bena, Waldemar Człowiek i przyroda w Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej w minionym, XX wieku.
  55. ↑ Polskie centrum produkcji lampionów do zniczy jest w Iłowej, www.wyborcza.pl, 31 października 2022.
  56. ↑ (niem.) Staatsarchiv Chemnitz.
  57. ↑ Lp. 463 „Wilhelm Winkler A.G.” w: ORZECZENIE NR 67 MINISTRA PRZEMYSŁU I HANDLU z dnia 10 lutego 1949 r. o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa (Monitor Polski 1949.A-15.208).
  58. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 31248: Buntweberei Meerane.
  59. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 13358: Wilhelm Winkler AG, Spinnerei, Löbau.
  60. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 31236: Wilhelm Winkler AG, mechanische Weberei, Halbau/Schlesien.
  61. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
  62. ↑ www.ilowa.pl. ilowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)]..
  63. ↑ www.ilowa.pl. ilowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-04)]..

Linki zewnętrzne

Miasta województwa lubuskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

POL województwo lubuskie COA.svg

Gmina Iłowa
Miejscowości

Herb gminy Iłowa

Powiat żagański
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu żagańskiego

Powiat żagański (1946–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
Gromady (1954–72)

Media użyte na tej stronie

Lubusz Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lubusz Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.18 N
  • S: 51.33 N
  • W: 14.40 E
  • E: 16.60 E
Pałac w Iłowej.jpg
Renesansowy pałac w Iłowej, widok z przodu
Piramida wieku Ilowa.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Iłowej, 2014
Szynobus SA133-003 wjeżdżający na stację Iłowa Żagańska.jpg
Autor: Łukasz Ziegler, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pociąg relacji Zielona Góra - Węgliniec.
Iłowa (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Żagań County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Żagań County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.80 N
  • S: 51.39 N
  • W: 14.97 E
  • E: 15.88 E
Iłowa - Tor zum Schlosspark - 0004.jpg
Autor: Stefan Fussan , Licencja: CC BY-SA 3.0
Iłowa, City library and gate to the palace garden, Lubusz Voivodeship, Poland
Mapa ilowa.PNG
Autor: Topola123, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Mapa miasta Iłowa