III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie

III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie
gimnazjum / liceum ogólnokształcące
Ilustracja
Budynek gimnazjum (2012)
Państwo

 II Rzeczpospolita

Miejscowość

Lwów

Adres

Ulica Stefana Batorego 5
(do 1939)

Data założenia

1857

Patron

Franciszek Józef I
(1857–1919),
Stefan Batory
(1919-1939)

Położenie na mapie Polski w 1939 r.
Ziemia49°50′14,3700″N 24°02′01,1004″E/49,837325 24,033639

III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie – polska szkoła z siedzibą we Lwowie w okresie II Rzeczypospolitej, od 1938 o statusie gimnazjum i liceum ogólnokształcącego.

Grono pedagogiczne w 1906
Kompleks zabudowań dawnego gimnazjum

Historia

W okresie zaboru austriackiego zakład był najstarszą placówką z językiem polskim wykładowym we Lwowie[1]. Przed powstaniem tej szkoły istniały dwa gimnazja z wykładowymi językami niemieckim i ruskim[2]. Później działały we Lwowie trzy gimnazja: Akademickie (wykładowy język ruski; zwyczajowo nazywane nr I) oraz II Gimnazjum (wykładowy język niemiecki) i III Gimnazjum (wykładowy język polski)[3].

Szkoła została utworzona staraniem C. K. Namiestnika Galicji, Agenora Gołuchowskiego [4][2]. Z dniem 1 listopada 1850 otwarto oddziały równoległe klas I-IV z polskim językiem nauczania, wydzielone z C. K. II Gimnazjum we Lwowie z niemieckim językiem nauczania[4][5][6]. Początkowo filia funkcjonowała w miejskim ratuszu, następnie w kamienicy przy placu Kapitulnym obok kaplicy Boimów (dla której wydano zezwolenie na wykładanie w języku polskim)[4][7].

W 1857 filia otrzymała imię patrona cesarza Franciszka Józefa[4]. W 1858 została przekształcona w zakład samodzielny pod nazwą „C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie”, któremu zagwarantowano prawa języka polskiego jako wykładowego[2][4][8][5][6]. W 1863 zostało podniesione do pełnego gimnazjum wyższego[8]. Początkowo gimnazjum było ulokowane w wynajmowanym lokalu w kamienicy „Pod Gęsią” przy ulicy Blacharskiej 13, po czym zostało umieszczone w zabudowaniach klasztoru bernardynów przy ulicy Wałowej 18 (potem działały tam V Gimnazjum i X Gimnazjum)[4][6]. Celem gminy miasta Lwowa było funkcjonowanie gimnazjum w wykładowym językiem polskim, za co władze miasta deklarowały wybudowanie gmachu dla szkoły[8]. W 1869 wydano dekret rządu austriackiego o wprowadzeniu języka polskiego do szkół i urzędów[8]. Pomimo nauczania w języku polskim gmina Lwowa potwierdziła 9 listopada 1869 zobowiązanie o wystawieniu nowego gmachu, a także do płacenia rocznej dotacji w kwocie 500 zł. oraz utrzymywania zakładu[9].

19 września 1876 otwarto i poświęcono nowo wybudowany gmach III Gimnazjum, wzniesiony z funduszy gminy miasta, który powstał na gruzach kościoła i klasztoru oo. karmelitów[4]. Nowa siedziba była położona pod adresem ulicy Halickiej 5 – u zbiegu tej ulicy i ulicy Kamiennej - później ul. Kubali[10] (w przyszłości adresem szkoły była ul. Stefana Batorego 5[2][11][5][6]), zaś autorem projektu budynku był architekt Juliusz Hochberger. Na fasadzie frontowej gmachu zostały umieszczone posągi wykonane przez rzeźbiarza Tadeusza Barącza, przedstawiające m.in. Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza, Tadeusza Czackiego, Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, Jędrzeja Śniadeckiego i Jana Długosza. Gmina miejska, obok ufundowania gmachu, zastrzegła sobie na zawsze warunek, że nauka w szkole będzie prowadzona w języku polskim[2].

III Gimnazjum uznano za macierz innych zakładów lwowskich, jako że z jego struktur wykształcały się inne gimnazja[4]:

  • W 1876 dokonano odłączenia z gimnazjum 9 klas jako filię (sekcję) zakładu, która od 1880 funkcjonowała jako osobne C. K. IV Gimnazjum z wykładowym językiem polskim i było ulokowane w starej siedzibie klasztornej przy ulicy Wałowej[11][12][6].
  • W ramach C. K. III Gimnazjum powstała filia, która w roku szkolnym 1890/1891 i 1891/1892 obejmowała cztery niższe klasy gimnazjalne w ośmiu oddziałach, a od 1 września 1892 formalnie działało C. K. V Gimnazjum w wyniku przekształcenia dotychczasowej filii[13][14][12][6].
  • Ponadto od 1897 istniała trzecia filia C. K. III Gimnazjum, z której 1905 zostało utworzone samoistne C. K. VII Gimnazjum we Lwowie[15]. Po latach III Gimnazjum zyskało miano „macierzy” dla innych lwowskich gimnazjów, które wywodziły się z niego jako filie, a finalnie usamodzielniały się w osobne zakłady[2].

11 października 1908 odbyły się uroczystości 50-lecia istnienia gimnazjum, podczas których pontyfikalną mszę św. odprawił wychowanek szkoły bp Władysław Bandurski[2]. W 1908 została wydana Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I. we Lwowie 1858-1908, którą napisał Józef Białynia Chołodecki[1][6].

U kresu I wojny światowej, z uwagi na przebieg walk o Lwów w listopadzie 1918 w trakcie wojny polsko-ukraińskiej wskutek utrudnień zaprowadzono przerwy w działalności szkoły (od 24 października do 11 grudnia 1918, od 21 grudnia 1918 do 23 kwietnia 1919)[16]. Gmach szkoły został zamieniony na koszary Legii Kobiecej, wobec czego od końca kwietnia naukę prowadzono w zabudowaniach oo. bernardynów[16]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i nastaniu II Rzeczypospolitej, w 1919 szkoła na wniosek zatrudnionej w niej nauczycieli została przemianowana na „III Państwowe Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie”[1][5][6]. Przeszkody istniały także podczas wojny polsko-bolszewickiej, gdy w gmachu gimnazjum był ulokowany sztab 3 Armii[17].

Powrót do normalnej nauki nastąpił w roku szkolnym 1921/22, zaś wtedy pojawiły się potrzeby np. remontu infrastruktury, zgromadzenia grona pedagogicznego[17]. W latach 20. szkoła miała profil męski i nadał była prowadzona w typie klasycznym[18]. Tzw. nowy program gimnazjum klasycznego dawnego typu wprowadzano do niższego gimnazjum od 1923/24, w wyższym gimnazjum od 1924/25 z zamierzeniem obowiązywania w całym gimnazjum w roku szkolnym 1928/29[19]. W przedsionku gmachu gimnazjum ustanowiono tablicę pamiątkową honorującą uczniów szkoły, poległych w walkach w obronie Lwowa w listopadzie 1918 w trakcie wojny polsko-ukraińskiej oraz podczas wojny polsko-bolszewickiej[16][20]. Od 1922 gimnazjaliści nosili czapki-rogatywki w kolorze popielaty z bordowym otokiem[6].

Zarządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciecha Świętosławskiego z 23 lutego 1937 „III Państwowe Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie” zostało przekształcone w „III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie” (państwową szkołę średnią ogólnokształcącą, złożoną z czteroletniego gimnazjum i dwuletniego liceum), a po wejściu w życie tzw. reformy jędrzejewiczowskiej szkoła miała charakter męski, a wydział liceum ogólnokształcącego był prowadzony w typie klasycznym[21][22].

Do 1939 szkoła mieściła się pod adresem ulicy Stefana Batorego 5[23] (obecna ulica Kniazia Romana)[24]. We współczesnej Ukrainie budynek gimnazjum został siedzibą instytutu Politechniki Lwowskiej[25].

Dyrektorzy

Nauczyciele

Absolwenci i uczniowie

Osoby podane w kolejności alfabetycznej. W nawiasach podano datę ukończenia gimnazjum z egzaminem dojrzałości bądź informację o tymczasowej nauce.

Uwagi

  1. ↑ Tymczasowe kierownictwo podczas choroby dyr. Zygmunta Samolewicza.
  2. ↑ Podczas urlopu dyrektora Franciszka Tomaszewskiego wobec pełnienia przez niego mandatu posła do Rady Państwa.
  3. ↑ W 1925 Antoni Zubczewski został nominowany na stanowisko dyrektora III Państwowego Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie, jednak złożył rezygnację i pod koniec 1925 został pozostawiony na dotychczasowym stanowisku dyrektora Państwowego Gimnazjum w Łańcucie.

Przypisy

  1. ↑ a b c Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 3.
  2. ↑ a b c d e f g Pięćdziesięciolecie gimnazyum. „Nowości Illustrowane”. Nr 42, s. 3, 17 października 1908. 
  3. ↑ Małgorzata Gajak-Toczek. Męskie gimnazja państwowe we Lwowie w latach 1772–1914. „Acta Universitatis Lodziensis”. Nr 13, s. 352, 2010. Uniwersytet Łódzki. 
  4. ↑ a b c d e f g h Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 4.
  5. ↑ a b c d e Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 137.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Zbysław Popławski: Gimnazja na odłączonych ziemiach Małopolski Wschodniej. lwow.com.pl. [dostęp 2019-11-16].
  7. ↑ Małgorzata Gajak-Toczek. Męskie gimnazja państwowe we Lwowie w latach 1772–1914. „Acta Universitatis Lodziensis”. Nr 13, s. 351, 2010. Uniwersytet Łódzki. 
  8. ↑ a b c d Szujski. Stosunek 1928 ↓, s. 11.
  9. ↑ Szujski. Stosunek 1928 ↓, s. 11-12.
  10. ↑ Szujski. Stosunek 1928 ↓, s. 12.
  11. ↑ a b Kucharski. IV Gimnazjum 1928 ↓, s. 7.
  12. ↑ a b c d e Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 5.
  13. ↑ Historia zakładu. W: Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. V Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1897. Lwów: 1897, s. 39-40.
  14. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 138.
  15. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 139.
  16. ↑ a b c Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 8.
  17. ↑ a b Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 9.
  18. ↑ Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 3, 7.
  19. ↑ Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 7-8.
  20. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państw. Gimnazjum III. im. Króla Stefana Batorego we Lwowie za rok szk. 1927/28. Z uwzględnieniem Dziesięciolecia 1918-1928. Lwów: 1928, s. 24.
  21. ↑ Państwowe licea i gimnazja w Okręgu Szkolnym Lwowskim. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 6, s. 262, 30 czerwca 1938. 
  22. ↑ Zdzisław Żygulski: Tableau. lwow.home.pl. [dostęp 2015-04-03].
  23. ↑ Ilustrowany informator miasta Lwowa ze spisem miejscowości województwa lwowskiego na rok 1939. Kraków: 1939, s. 17.
  24. ↑ Nazwy ulic Lwowa. lwow.com.pl. [dostęp 2020-03-25].
  25. ↑ Вул. Князя Романа, 05 – корпус НУ „Львівська політехніка”. lvivcenter.org. [dostęp 2015-04-04]. (ukr.).
  26. ↑ Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 4, 5.
  27. ↑ Wiadomości potoczne. „Szkoła”. Nr 1, s. 7, 2 stycznia 1875. 
  28. ↑ Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 5-6.
  29. ↑ a b c d e f g h Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 6.
  30. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1893. Lwów: 1893, s. 37.
  31. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1905. Sambor: 1905, s. VI.
  32. ↑ Kronika. † Franciszek Tomaszewski. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 163 z 19 lipca 1912. 
  33. ↑ a b c d e Sochaniewicz. Rys 1928 ↓, s. 6, 16.
  34. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 13, s. 247, 15 sierpnia 1925. 
  35. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 3, s. 62, 1 lutego 1926. 
  36. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 12, s. 313, 1 września 1926. 
  37. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego III. Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie za rok szkolny 1929/1930. Lwów: 1930, s. 3.
  38. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 1, s. 31, 31 stycznia 1938. 
  39. ↑ Wiesław Bieńkowski: Semkowicz Akeksander, krypt.: A.S., S. (1850—1923). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVI/2, zeszyt 152. Warszawa—Kraków, 1995—1996, s. 231.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Gimnazja we Lwowie w II Rzeczypospolitej
Państwowe gimnazja
Prywatne gimnazja

Media użyte na tej stronie

Poland (1939) location map.png
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Nens escola.svg
Autor: Snubcube, Licencja: CC BY-SA 3.0
Senyal de nens a l'escola (from File:Nens_escola.png)
5 Kniazia Romana Street, Lviv (05).jpg
Autor: Aeou, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-101-1379
Educators of Franz Joseph Gymnasium in Lwów (1906).jpg
Grono nauczycielskie Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie (1906). 1: Ludwik Kubala, 2: Józef Czernecki, 3: Wiktor Kłak, 4: Konstanty Łuczakowski, 5: Franciszek Tomaszewski.
5 Kniazia Romana Street, Lviv (01).jpg
Autor: Aeou, Licencja: CC BY-SA 3.0
Будинок на вулиці Князя Романа, 5 у Львові. Колишня гімназія № 3 імені Франца-Йосифа I (після 1918 року — імені Стефана Баторія). Збудована 1876 року за проектом Юліуша Гохберґера.