II powstanie śląskie

Ten artykuł należy dopracować: źródła - przypisy uszczegóławiające do pozycji piśmiennictwa (nie wiadomo skąd pochodzą dane), nazwy miejscowości są raz z epoki, a raz uwspółcześnione (np. Nowy Bytom, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie - w 1920 r. jeszcze nie istniały takie nazwy, brak rozróżnienia Królewskiej Huty i Chorzowa, o co chodzi w zapisie Katowice-Wełnowiec? - o Katowice i Wełnowiec, czy tylko o Wełnowiec?. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

II powstanie śląskie

powstania śląskie
Pomnik Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim
Czas	19–25 sierpnia 1920
Miejsce	Górny Śląsk
Przyczyna	spór o przynależność państwową Śląska, terror niemieckich oddziałów paramilitarnych
Wynik	zwycięstwo powstańców; usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa
Strony konfliktu
Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska  Republika Weimarska Freikorps Selbstschutz
Dowódcy
Wojciech Korfanty, Alfons Zgrzebniok
brak współrzędnych

Zasięg powstań śląskich

II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r., mające na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. II powstanie śląskie to jedna z pięciu zakończonych sukcesem polskich insurekcji obok dwóch powstań wielkopolskich z 1806 r. i z lat 1918–1919, powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz III powstania śląskiego z 1921 r.

Przed II powstaniem śląskim

Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:

• 25 kwietnia 1920 r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Chorzowie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji Sicherheitspolizei^[1] (w liczbie 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. „Sipo”), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece;
• niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 maja;
• rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku;
• 27/28 maja 1920 r. doszło do ataku niemieckich bojówek na Polski Komisariat Plebiscytowy mieszczący się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu;
• 17 sierpnia 1920 r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną, w Katowicach bojówki niemieckie zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dra Andrzeja Mielęckiego, który opatrywał rannych, a potem zdemolowania siedziby polskiego komitetu plebiscytowego w Katowicach w hotelu „Deutsches Haus” (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.

Przebieg powstania

Walenty Fojkis

Stanisław Krzyżowski

Józef Michalski

Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Natychmiastowe zniszczenie na całym terenie sieci łączności sparaliżowało przeciwdziałanie niemieckie i przedwczesne wkroczenie wojsk okupacyjnych^[2]. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w Dąbrówce Małej.

W dniach 20–21 sierpnia 1920^[3] 2 tys. kilkuset powstańców śląskich^[4] pod dowództwem ppor. Stanisława Krzyżowskiego^[5], powiatowego komendanta POW G.Śl. w Pszczynie^[6], opanowało cały powiat pszczyński (z wyjątkiem Pszczyny, której celowo nie zajęto ze względu na zakaz Dowództwa POW G.Śl.)^[7].

Na Górnym Śląsku powstańcy śląscy zdobyli w toku walk m.in. miejscowości: Szopienice, Mikołów, Murcki, Hołdunów, Dąbrówka Mała, Janów, Nikiszowiec, Giszowiec, Ochojec oraz Hutę Baildon, Rozbark, Brzeziny Śląskie, Dąbrówka Wielka, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Miechowice, Bogucice, Bytom (opuszczony wkrótce przez powstańców na żądanie koalicji).

W powiecie rybnickim powstańcy pod dowództwem Jana Wyglendy i Józefa i Mikołaja Witczaków opanowali teren do linii Pszów – Wodzisław Śląski – Godów, a oddziały z Józefem Michalskim na czele zdobyły Wodzisław Śląski^[8].

Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród ludności niemieckiej, prowadzono walki w rejonie Mysłowic, Katowic-Wełnowca, Siemianowic, Łagiewnik, Maciejkowic, Chorzowa, Hajduk Wielkich i Nowego Bytomia.

Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska), rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r.

Zakończenie powstania

W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony.

Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie Abstimmungspolizei – Apo, czyli „Policja Plebiscytowa” (składająca się po połowie z Polaków i Niemców). Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego) i wydała odezwę do zaprzestania strajku.

Upamiętnienie

Walki w II powstaniu śląskim zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989: „KATOWICE 19 VIII 1920”, a na Pomniku Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim – umieszczeniem daty: 1920.

Zobacz też

• powstania śląskie
• plebiscyt na Górnym Śląsku

Przypisy

Filmy

• reż. Kazimierz Kutz, Sól ziemi czarnej, Premiera: 6 marca 1970

Bibliografia

• T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie, w: Historia Polski, t. IV, cz. 1, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1984, ISBN 83-01-03865-9.
• K. Popiołek, Historia Śląska. Od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
• H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), w: Droga przez Półwiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
• Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982.
• J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
• L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936.