II powstanie pruskie
 Późniejsza ilustracja upamiętniająca krzyżackie zwycięstwo | |||
| Czas | 1260-1274 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik | zwycięstwo zakonu krzyżackiego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
II powstanie pruskie 1260-1274 (Wielkie Powstanie Pruskie) rozpoczęło się we wrześniu 1260 roku, po klęsce wojsk krzyżackich w bitwie ze Żmudzinami nad jeziorem Durbe. W bitwie zginęli: marszałek Henryk Botel, mistrz krajowy Inflant Burchard von Hornhausen oraz ok. 150 rycerzy zakonu.
Pierwsza faza powstania: 1260-1265
Do powstania przyłączyły się niemal wszystkie plemiona pruskie zamieszkujące tereny pomiędzy Niemnem a Wisłą oprócz Pomezanii i ziemi chełmińskiej[1]. Każde plemię obrało sobie własnego wodza. Sambom dowodził Glande, Natangom: Herkus Monte, Bartom: Dziwan, Warmom: Glappe, Pogezanom: Autume, Jaćwięgom: Skomand. Prusowie opanowali otwarte przestrzenie oraz zdobyli kilka grodów: Bartoszyce, Reszel, Heilsberg (Lidzbark), Braunsberg (Braniewo). Biskupi sambijski i warmiński zmuszeni zostali do opuszczenia swych diecezji. Ostatnimi bastionami zakonu pozostały warownie położone nad rzekami i Zalewem Wiślanym: Welawa, Królewiec, Bałga i Elbląg. Sytuację wojsk krzyżackich pogarszał fakt opanowania przez powstańców zaawansowanych technik walk, stosowanych wcześniej na tym terenie wyłącznie przez chrześcijan, takich jak atakowanie wrogich umocnień[2].
Interwencja litewska
Wsparcia powstańcom udzielił król Litwy (Aukszoty) Mendog starający się wykorzystać okazję do zwiększenia swoich wpływów w tym regionie. Litwini zaatakowali również ziemie sprzymierzonego z Krzyżakami księcia mazowieckiego Siemowita I, który poniósł śmierć w roku 1262 podczas obrony grodu Jazdów[3]. W roku 1263 Mendog został zamordowany, jednak wielu ochotników z Litwy nadal wspierało powstanie. Po stronie Prusów opowiedzieli się również Żmudzini oraz książę Nowogrodzki Aleksander Newski. W 1263 r. wódz pruski Herkus Monte uderzył na ziemię chełmińską, pokonał mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga w bitwie pod Lubawą. W związku z dramatyczną sytuacją zakonu krzyżackiego, papież Urban IV zaapelował o wsparcie dla braci zakonnych do rycerstwa zachodniego. W zamian za udział w walkach obiecywał on odpuszczenie grzechów, niezależnie od długości okresu służby[2]. Krzyżakom pośpieszyli na pomoc krzyżowcy z Niemiec, m.in. Wilhelm IV, hr. Jülich, Engelbert I, hr. Mark. Skomand podszedł aż pod mury Torunia, musiał jednak ustąpić. Zniszczono jednak zamek w Kwidzynie. W 1264 Krzyżacy spacyfikowali Sambię, wznieśli nowy gród na granicy z Natangią, w Tapiawie.
Druga faza powstania 1265-1273
Począwszy od 1265 układ sił zaczął zmieniać się na korzyść Zakonu. Niemożność zdobycia warowni zakonu spowodowała załamanie się pospolitego ruszenia Prusów i przechylenie szali zwycięstwa na stronę Krzyżaków. Papież Klemens IV ogłosił nową wyprawę krzyżową do Prus. Jesienią 1265 roku przybył do Królewca książę brunszwicki Albrecht I Wielki, i landgraf Turyngii Albrecht II Wyrodny. W roku następnym przybył margrabia brandenburski Otton III, który założył gród Brandenburg (Pokarmin). Gród został zniszczony przez przywódcę Warmów, Glape, ale margrabia odbudował go ponownie. Na przełomie lat 1267/1268 w walkach wziął udział po raz drugi Przemysł Ottokar II, król czeski, jednak wobec braku sukcesów, zawrócił on do kraju[4]. Walki przybrały charakter podjazdowy. Ziemia chełmińska i Pomezania, będące ostoją krzyżackiej okupacji, stały się celem napadów ze strony Bartów i Jaćwięgów. Podczas jednej z wypraw zginął przywódca Bartów, Dziwan (1271). Ostateczną klęskę powstania przypieczętowało przybycie margrabiego miśnieńskiego, Dytryka II, który spustoszył Natangię. W roku 1273 polegli w walce przywódca Natangów, Monte, i przywódca Warmów, Glape. Niedługo potem złamano opór Pogezanów. Zdobycie przez Krzyżaków w roku 1274 Lidzbarka zmusiło niemal wszystkie plemiona do kapitulacji. Broni nie złożyły tylko plemiona peryferyjne: Skalowowie, Nadrowowie i Jaćwięgowie. Ziemie te ujarzmiono ostatecznie dopiero w roku 1284. Lepsza organizacja bojowa wojsk zakonu i oddziałów krzyżowców, wsparta nieprzerwaną pomocą z Rzeszy i innych państw Zachodu, złamała opór pospolitego ruszenia ludności pruskiej.
Skutki powstania
Efektem ponownego odzyskania kontroli nad Prusami przez Zakon Krzyżacki był znaczący wzrost napływu ludności pochodzenia niemieckiego na te tereny. W ciągu 50 lat koloniści założyli około tysiąca pięciuset miast i osad, ich populacja była szacowana na sto pięćdziesiąt tysięcy ludzi[2]. Osadników zachęcały do osiedlania korzystne warunki na jakich przyznawano im ziemię i znaczna swoboda którą mogli się tam cieszyć.
Przypisy
- ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 180. ISBN 83-215-7220-0.
- ↑ a b c Christopher. Farman: Najazdy Mongołów : 1200-1300. Warszawa: Wydawnictwo "Amber", 1999, s. 123. ISBN 83-7245-059-5.
- ↑ Benedykt Zientara: Historia powszechna średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2006, s. 117,118. ISBN 978-83-7436-092-0.
- ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 182. ISBN 83-215-7220-0.
Media użyte na tej stronie
(c) I, Renata3, CC-BY-SA-3.0
Map of Prussian clans during the 13th century. Areas shaded in grey reached further south than shown on this map. Prussian clans of Galindians, Sudovians, Sasna and Lubavia as well as Kulmerland had become subjected to numerous incursions and conquests by recently arriving Slavs.
Teutonic Knight victory in Prussia: native Prussian is lying under the map of Old Prussia.
Autor: Hoodinski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Schematyczna mapa większych starć i zaangażowanego terenu podczas II powstania pruskiego.