IS-1 Sęp

IS-1 Sęp

Częściowo widoczny prototyp szybowca IS-1 Sęp (SP-443) na lotnisku szybowcowym w Jeżowie Sudeckim, listopad 1950 r.
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Instytut Szybownictwa w Bielsku-Białej
Konstruktor	Władysław Nowakowski, Józef Niespał
Typ	szybowiec wyczynowy
Konstrukcja	drewniana
Załoga	1
Historia
Data oblotu	2 czerwca 1947
Lata produkcji	1947–1948
Wycofanie ze służby	1962
Liczba egzemplarzy	6
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	17,50 m
Wydłużenie	18
Długość	7,50 m
Wysokość	1,25 m
Powierzchnia nośna	17,00 m²
Profil skrzydła	G-549 > M-12
Masa
Własna	276 kg
Startowa	353 kg
Osiągi
Prędkość minimalna	40 km/h
Prędkość dopuszczalna	225 km/h
Prędkość min. opadania	0,74 m/s przy 67 km/h
Doskonałość maks.	27 (dla V=72 km/h)
Współczynnik obciążenia konstrukcji	20,7 kG/m²
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska

IS-1 Sęp – polski szybowiec wyczynowy, pierwszy szybowiec skonstruowany i zbudowany w Polsce po II wojnie światowej.

Historia

IS-1bis w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie

Po zakończeniu II wojny światowej podjęto w Polsce działania zmierzające do odtworzenia sportu szybowcowego, a w celu zintensyfikowania tych działań w 1946 roku powołano w Bielsku-Białej Instytut Szybownictwa, który stał się pierwszym zakładem zajmującym się budową szybowców.

W 1947 roku konstruktorzy tego instytutu mgr inż. Władysław Nowakowski i inż. Józef Niespał opracowali projekt pierwszego powojennego szybowca wyczynowego, który oznaczono jako IS-1 Sęp. Oparty był na projekcie wstępnym Józefa Niespała z czerwca 1946 roku, wykonanym jako jego praca dyplomowa^[1]. Prototyp, ze znakami rejestracyjnymi SP-443, został oblatany w dniu 2 czerwca 1947 roku inż. Piotra Mynarskiego na lotnisku w Bielsku-Białej^[2]. Podczas pierwszego lotu okazało się, że linki steru wysokości zostały odwrotnie podłączone, lecz oblatywacz zdołał wylądować; dalsze loty przebiegały bez przeszkód^[1]. 1 lipca 1947 nieprzetestowany do końca szybowiec, pilotowany przez Adama Zientka, wziął udział w zawodach w Samedan w Szwajcarii, gdzie spotkał się z dużym zainteresowaniem jako jedna z nielicznych nowych konstrukcji^[1][3][4].

Po wszechstronnych badaniach w 1948 roku wyprodukowano serię 5 szybowców tego typu oznaczonych jako IS-1 Sęp bis, które nieznacznie różniły się od prototypu (otrzymały znaki SP-549 do SP-553). Pierwszy był wykonany w maju 1948^[1].

Użycie

Szybowce IS-1 Sęp były użytkowane w Aeroklubie w Bielsku-Białej do 1962 roku. Ostatni egzemplarz SP-552 znajduje się w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie^[5]. Na tym egzemplarzu Irena Kempówna w 1949 roku ustanowiła dwa światowe rekordy prędkości: na trójkącie 100 km i na trasie docelowej 100 km^[6].

Na szybowcu tym dokonano szereg wyczynów prędkościowych, czasowych i wysokościowych. Do największych należy zajęcie 8 miejsca w klasyfikacji ogólnej i 1 w wyścigu po trasie zamkniętej przez Adama Zientka na zawodach w Samedan w Szwajcarii 1 lipca 1947 roku, uznanych następnie za II Szybowcowe Mistrzostwa Świata^[3]. Istotnym osiągnięciem był też przelot grupowy w lipcu 1948 roku zespołu dwóch szybowców IS-1 Sęp i jednego IS-2 Mucha z lotniska na górze Żar do Wiednia (pierwszy po wojnie przelot otwarty poza granice kraju)^[1]. W 1948 r., podczas VII Krajowych Zawodów Szybowcowych na górze Żar Adam Zientek zdobył pierwsze miejsce na szybowcu IS-1 Sęp, miejsca drugie i trzecie również zajęli piloci na szybowcach IS-1 Sęp^[7].

Na tym szybowcu piloci uzyskali wiele bardzo dobrych wyników i rekordów, m.in.^[3]:

• 1 kwietnia 1948 r. - Adam Zientek wykonał lot trwający 18 godz. 23 min.,
• grudzień 1948 r. - Irena Kempówna uzyskała przewyższenie 3720 m,
• 9 maja 1948 r. - Adam Zientek w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 28,7 km/h,
• 10 czerwca 1949 r. - Irena Kempówna w locie po trójkącie 100 km osiągnęła prędkość 50 km/h,
• 11 maja 1950 r. - Tadeusz Góra w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 52,62 km/h,
• 22 lipca 1950 r. - Adam Zientek wykonał lot docelowo-powrotny na dystansie 232 km,
• 23 lipca 1950 r. - Tadeusz Góra uzyskał przewyższenie 5038 m,
• 1952 r. - Ryszard Bitner wykonał przelot na odległość 499 km (Warszawa - okolice Krosna),
• 23 kwietnia 1953 r. - Jacek Popiel w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 68,52 km/h.

Opis konstrukcji

Jednomiejscowy grzbietopłat o konstrukcji drewnianej^[8].

Kadłub półskorupowy. Posiadał on zaczep przedni i tylny oraz dwuczłonowe zaczepy boczne w okolicy środka masy. Osłona kabiny zdejmowana w całości. Kabina zakryta z nastawnymi pedałami i oparciem fotela. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wariometr do 5 m/sek, wariometr do 15 m/sek (do lotów chmurowych), sztuczny horyzont ze zakrętomierzami i chyłomierzem poprzecznym, wysokościomierz, chyłomierz podłużny, zegar i busolę. Szybowiec był wyposażony w światła pozycyjne do lotów nocnych oraz instalację tlenową.

Skrzydło dwudzielne, jednodźwigarowe, z pomocniczym dźwigarkiem skośnym, o obrysie trapezowym. Wyposażone w szczelinowe klapy i klapolotki, hamulec aerodynamiczny IAW zamocowany na dolnej powierzchni skrzydła^[9].

Podwozie stałe w postaci płozy, do startu stosowano odrzucany wózek kołowy. Szybowiec przystosowany był do startu zarówno za samolotem jak również przy pomocy lin gumowych i wyciągarki.

IS-1 Sęp miał hamulce aerodynamiczne które przy częściowym otwarciu generowały dźwięk zbliżony do buczenia, przy większych prędkościach dźwięk zmieniał się na potężny ryk^[3]. Generowane podczas tego drgania były szkodliwe dla konstrukcji szybowca z powodu rezonansu^[3] i doprowadziły do tragicznego wypadku (pilot Dembski). Po tym wypadku zakazano lotów z częściowym otwarciem hamulców.

Przypisy

Bibliografia

• Oblatanie „Sępa”. „Skrzydlata Polska”. 6/1947, czerwiec 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Andrzej Błasik: IS-1 „Sęp”. W: Andrzej Glass (red.): Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1965, s. 28-31.
• Piotr Piechowski: Modelarstwo lotnicze. IS-1 Sęp. [dostęp 2010-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2011)]. (pol.).
• Wojciech Chudziński, Wojciech Sankowski, Zawodniczy Sęp, „Lotnictwo z szachownicą” nr 55 (2/2015), s.31-33
• Józef Niespał. Kilka słów o "Sępie". „Skrzydlata Polska”. 9 (28)/1947, wrzesień 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Adam Zientek. Samenden z perspektywy "Sępa". „Skrzydlata Polska”. 10 (29)/1947, październik 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 

Linki zewnętrzne

• Fotograficzny rejestr szybowców (pol.)