IS-A Salamandra

WWS-1 Salamandra / IS-A Salamandra
Ilustracja
IS-A Salamandra w Muzeum Lotnictwa Polskiego
Dane podstawowe
Państwo

 Polska

Producent

Wojskowe Warsztaty Szybowcowe / Instytut Szybownictwa

Typ

szybowiec treningowy

Konstrukcja

drewniana

Załoga

1

Historia
Data oblotu

1936
prototyp powojenny – 12 października 1946

Lata produkcji

1936–1939 oraz 1947–1957

Wycofanie ze służby

1962

Liczba egzemplarzy

150 do 1939
500 po 1945

Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość

12,48 m

Wydłużenie

9,2

Długość

6,48 m

Wysokość

2,3 m

Profil skrzydła

G-378[1]

Masa
Własna

140 kg

Użyteczna

80 kg

Startowa

225 kg

Osiągi
Prędkość minimalna

38,5 km/h

Prędkość dopuszczalna

150 km/h

Prędkość min. opadania

0,8 m/s przy 48 km/h

Doskonałość maks.

15,2 przy 56 km/h

Dane operacyjne
Użytkownicy
Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Estonia, Finlandia, Francja, Jugosławia, Rumunia, Wietnam, ZSRR
Rzuty
Rzuty samolotu

WWS-1 Salamandra, następnie IS-A Salamandra – polski szybowiec szkolno-treningowy z okresu międzywojennego, następnie w zrekonstruowanej w Instytucie Szybownictwa wersji IS-A Salamandra, pierwszy powojenny szybowiec, masowo używany w aeroklubach do szkolenia pilotów.

Historia

Okres międzywojenny

Szybowce WWS-1 Salamandra Aeroklubu Krakowskiego, 1937 r.
(c) FOTO:FORTEPAN / Vojnich Pál, CC BY-SA 3.0
WWS-1 Salamandra w Bezmiechowej przed wojną

W 1936 roku inżynier Wacław Czerwiński odszedł z Warsztatów Szybowcowych ZASPL i rozpoczął pracę w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych w Krakowie, gdzie zaprojektował jednomiejscowy szybowiec przejściowy Salamandra, służący do treningu pilotów przesiadających się ze szkolnych konstrukcji Wrona i CWJ na treningową Komar[1].

Prototyp został oblatany latem 1936 roku i po lotach testowych został skierowany do produkcji. Szybowiec był oceniany jako udana konstrukcja przejściowa, dająca możliwość wykonywania długotrwałych lotów termicznych i żaglowych, nawet w warunkach słabych noszeń[1].

Salamandra produkowana była seryjnie od 1937 roku w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych (WWS) w Krakowie, Lwowskich Warsztatach Lotniczych oraz od 1938 roku w Śląskich Warsztatach Szybowcowych. Łącznie zbudowano około 150 sztuk tego szybowca, pierwsze z nich trafiły wiosną 1937 roku do Wojskowego Obozu Szybowcowego w Ustjanowej oraz do szkoły szybowcowej w Bezmiechowej. W 1938 roku kolejne egzemplarze zakupiono do szkół szybowcowych w Pińczowie, Tęgoborzu i Sokolej Górze[1]. Salamandra była podstawowym szybowcem przejściowym do wybuchu II wojny światowej. Pilot Burak w dniu 22 sierpnia 1938 roku, po starcie z lotniska w Brasławiu, wykonał na Salamandrze lot trwający 11 godzin i 15 minut[2].

Salamandrę eksportowano do Jugosławii, Finlandii, Francji i Estonii[3]. W Jugosławii podjęto również produkcję na licencji[4]. Większość szybowców wykorzystywanych w polskich szkołach szybowcowych uległa zniszczeniu we wrześniu 1939 roku. Te, które ocalały, zostały przejęte przez Niemców i Sowietów[1]. We Lwowskich Warsztatach Lotniczych Sowieci ukończyli budowę 10 szybowców i wykorzystywali je do szkolenia, natomiast szybowce zdobyte przez Niemców zostały przekazane lotnictwu Chorwacji[3]. Podczas wojny produkowano je również od 1943 roku w Rumunii[4]. Na egzemplarzu wyprodukowanym w Sânpetru pilot G. Braescu wykonał lot trwający ok. 23. godziny[1]. Egzemplarz wykorzystywany w Finlandii został przekazany do muzeum lotnictwa w Vantaa w 1962 roku.

Okres powojenny

Wojnę i okupację przetrwał ukryty w Goleszowie jeden egzemplarz szybowca o znakach rejestracyjnych SP-139, który po wyzwoleniu odremontowano i używano do szkolenia pilotów[5]. Na podstawie ocalałego egzemplarza zespół inżynierów z Instytutu Szybownictwa (IS), Józef Niespał, Rudolf Matz i Marian Gracz, odtworzył dokumentację techniczną Salamandry, przystosowując projekt do masowej produkcji, którą podjęto w warsztatach IS w Bielsku Białej[1]. Pierwszy egzemplarz seryjny o znakach rejestracyjnych SP-320 został oblatany 12 października 1946 roku[6].

Następne cztery egzemplarze, o znakach rejestracyjnych SP-321 do SP-324, ukończono w marcu 1947 roku[6]. W 1948 roku opracowano ulepszoną wersję pierwotnego projektu oznaczoną jako Salamandra 48, produkowaną w Jeżowie. Seria liczyła 75 egzemplarzy, pierwszy szybowiec o oznaczeniach SP-580 został oblatany 17 kwietnia 1948 roku przez oblatywacza Kosabackiego[7]. Rok później konstrukcję poddano kolejnym modyfikacjom wzmacniając ją oraz dodając płytowe hamulce aerodynamiczne. W ten sposób powstała wersja Salamandra 49. 50 egzemplarzy szybowca zbudowano w Jeżowie, 44 egzemplarze powstały w WSK Okęcie i Mielec. Oblot pierwszego egzemplarza tego rozwinięcia, noszący znaki rejestracyjne SP-825, nastąpił 8 czerwca 1948 roku[8].

Szybowiec stale unowocześniano, aby zapobiec niestateczności podłużnej, w jaką wpadał szybowiec po puszczeniu drążka. Kilka wypadków podczas startów za wyciągarką spowodowała, że szybowiec został skierowany na badania w Instytucie Lotnictwa. Na podstawie badań zwiększono usterzenie poziome i dwukrotnie powiększono usterzenie pionowe. Kabinę osłonięto wiatrochronem, dodano metalową misę w oparciu pilota mieszczącą jego spadochron, zmieniono konstrukcję płozy ogonowej. Tak zmodyfikowany szybowiec został oznaczony jako Salamandra 53. Niestety, zwiększeniu uległa masa szybowca, a środek ciężkości został przesunięty do tyłu[9]. Po wstępnej eksploatacji podjęto decyzję aby szybowce wersji 48 i 49 doprowadzić do standardu zgodnego z 53[10].

Salamandra w fińskim muzeum lotnictwa

Efektem tych zmian była niestateczność szybowca przy locie z różnymi kątami natarcia. Obliczenia aerodynamiczne, jakie wykonał inżynier Tadeusz Kostia, wykazały konieczność przesunięcia do przodu kadłuba względem skrzydeł o 15 cm. Zmieniono proporcje kadłuba poprzez skrócenie długości belek kadłuba i wydłużenie kabinki. Na przedniej wrędze kadłuba dodano miejsce na montaż ciężarków wyważających. Tak poprawiona wersja została oznaczona jako Salamandra 53A[11]. Wersję tę eksportowano do Chin, gdzie podjęto jej produkcję i poddano ją kolejnej modyfikacji, tworząc szybowiec dwumiejscowy z miejscami w układzie tandem. Salamandra produkowana była w latach 1947-1957, wybudowano 264 egzemplarze[12], które służyły w aeroklubach do początku lat 60.

Ostatni lot na szybowcu wykonano w Polsce w 1962 roku[4]. W produkcję zaangażowane był zakłady WSK Okęcie i Mielec.

Na Salamandrze wzorowały się również konstrukcje zagraniczne: jugosłowiańskie Soštarić / UTVA „Čavka” i Soštarić „Roda”, węgierski K-02b „Szellö” i fińskie Sisilisko i PIK-5C[3]. W 1948 roku w Kanadzie, inżynier Wacław Czerwiński zrekonstruował Salamandrę zmieniając jej nazwę na DH Sparrow, budując w 1956 roku zmodernizowaną odmianę pod oznaczeniem Robin[1]. Na podstawie egzemplarza wyeksportowanego do Francji został opracowany w 1945 roku szybowiec SA.103 „Emouchet” a następnie SA.104 „Emouchet”[3]. Od 1957 roku Salamandra była też budowana na licencji w Chinach, opracowano tam również wersję dwumiejscową. Łączna produkcja powojenna Salamandry oceniana jest na 500 egzemplarzy[1].

W Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie jest eksponowany jeden zachowany szybowiec IS-A Salamandra. Jest to trzeci egzemplarz pierwszej serii produkcyjnej wyprodukowany w 1946 roku w Bielsku-Białej, który był eksploatowany do 1955 roku. Został przekazany do Narodowego Muzeum Techniki w Warszawie skąd w 1963 roku został trafił do Krakowa[13]. W 2022 roku został odrestaurowany i ponownie trafił na ekspozycję[14].

W latach 2003–2009 w Zakładzie Szybowcowym „Jeżów” zbudowano i oblatano replikę Salamandry[15]. W 2015 roku w Aeroklubie Gliwickim, na podstawie oryginalnej dokumentacji, zbudowano pod kierunkiem Witolda Nowaka, a w 2017 roku dopuszczono do lotów i oblatano jeden latający egzemplarz Salamandry[4].

Konstrukcja

IS-A Salamandra
Zrekonstruowana Salamandra (2016)
kokpit (kwiecień 2017)
Zrekonstruowana Salamandra (2017)
Zrekonstruowana Salamandra (2017)

Jednomiejscowy szybowiec szkolno-treningowy w układzie zastrzałowego górnopłata o konstrukcji drewnianej.

Płat o obrysie prostokątno-trapezowym, jednodźwigarowy, podparty zastrzałami z rury stalowej, połączony z kadłubem jedną parą okuć w części grzbietowej[6]. Do dźwigara kryty sklejką, dalej płótnem[1]. Wyposażone w bezszczelinowe lotki, na końcach zamocowano kabłąki wykonane z rurek stalowych, którymi skrzydło opiera się o ziemię[3]. W wersjach produkowanych po 1949 roku wyposażony w hamulce aerodynamiczne.

Kadłub belkowy usztywniony linkami. Kabinka pilota odkryta, wykonana ze sklejki. Do niej zamocowane były dwie belki ogonowe konstrukcji skrzynkowej zakończone statecznikiem pionowym[1]. Przód kadłuba zrobiono z blachy duralowej przykręcanej do wręgi oraz listew. Pod blachą umieszczony jest zaczep przedni, zaś w okolicy wręgi trzeciej z lewej strony kadłuba od dołu zaczep dolny[6]. W szybowcach powojennych montowano tablicę przyrządów wyposażoną w prędkościomierz, wysokościomierz i wariometr[16].

Stateczniki kryte sklejką, stery płótnem. Statecznik poziomy podparty zastrzałami z rurki stalowej[1].

Podwozie drewniane, płozowe, płoza przednia amortyzowana dętką, tylna amortyzowana klockiem gumowym[16].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976, s. 392-394. OCLC 830596725.
  2. Szybownictwo L.O.P.P.. „Skrzydlata Polska”. 8/1938, s. 241, sierpień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 
  3. a b c d e WWS-1 „Salamandra”, 1936. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-05-14]. (pol.).
  4. a b c d Karol Bentek, Sławomir Szachulski, Witold Nowak: Wskrzeszenie Salamandry, „Skrzydlata Polska” nr 11(2457)/2017, s.62
  5. Murawski 2020 ↓, s. 8.
  6. a b c d Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski, Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965, s. 32-35, 249
  7. Murawski 2020 ↓, s. 10.
  8. Murawski 2020 ↓, s. 12.
  9. Murawski 2020 ↓, s. 14.
  10. Murawski 2020 ↓, s. 15.
  11. Murawski 2020 ↓, s. 16.
  12. Krzyżan 1983 ↓, s. 130.
  13. IS-A Salamandra, muzeumlotnictwa.pl [dostęp 2019-05-14].
  14. Salamandra w MLP. „Skrzydlata Polska”. Nr 7(2513)/2022, s. 13, lipiec 2022. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 0137-866X. 
  15. Stanisław Błasiak. Dwie dekady Zakładu Szybowcowego Jeżów. „Skrzydlata Polska”. 3(2497)/2021, s. 56-57. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 0137-866X. 
  16. a b WWS-1 Salamandra, piotrp.de [dostęp 2019-05-14] [zarchiwizowane z adresu 2013-02-11] (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
IS-A Salamandra 'SP-322' (15812048108).jpg
Autor: Alan Wilson from Stilton, Peterborough, Cambs, UK, Licencja: CC BY-SA 2.0
c/n 003. On display suspended in the main display hangar at the Muzeum Lotnictwa Polskiego Krakow, Poland. 23-08-2013.
IS-A Salamandra SP-8018 (1).jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Replika IS-A Salamandra podczas Pikniku Lotniczego z okazji „100 lat lotniska w Gliwicach & 60 lat Aeroklubu Gliwickiego”. (Przed II wojną światową – WWS-1 Salamandra)
Bezmiechowa vitorlázórepülőtér, 1939. IS-A Salamandra típusú vitorlázó repülőgép. Fortepan 31137.jpg
(c) FOTO:FORTEPAN / Vojnich Pál, CC BY-SA 3.0
vitorlázórepülőtér. IS-A Salamandra típusú vitorlázó repülőgép.
Salamandra crtez.jpg
Autor: Nanabaka, Licencja: CC BY-SA 4.0
Glider Salamandra
W.W.S.1 Salamandra.JPG
W.W.S.1 Salamandra glider in Finnish Aviation Museum. Purchased by PIK (Polyteknikkojen ilmailukerho) in 1939, used until 1958. Only example of this type in Finland, c/n 147. Original registration OH-PIK 6.
WWS-1 Salamandra.jpg
Szybowce WWS-1 Salamandra Aeroklubu Krakowskiego