Międzynarodowa Stacja Kosmiczna

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna
	Międzynarodowa Stacja Kosmiczna po misji STS-134, 30 maja 2011
	Emblemat Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
ISS w liczbach; W prawej kolumnie podano, jeśli to istotne,; datę pochodzenia danych
Konfiguracja
	Konfiguracja modułów ISS, stan na 22 grudzień 2022
	Konfiguracja modułów ISS, stan na 22 grudzień 2022

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna, MSK (ang. International Space Station, ISS; ros. Международная Космическая Станция, МКС; trb.: Mieżdunarodnaja Kosmiczeskaja Stancyja, MKS) – pierwsza stacja kosmiczna wybudowana z założenia przy współudziale wielu krajów. Składa się z 16 głównych modułów (docelowo ma ich liczyć 17) i umożliwia jednoczesne przebywanie siedmiorga^[1] członków stałej załogi (trojga do roku 2009, do 2020 w praktyce sześciorga ze względu na ograniczenia transportowe). Pierwsze moduły stacji zostały wyniesione na orbitę i połączone ze sobą w 1998 roku. Pierwsza stała załoga zamieszkała na niej w roku 2000.

Źródłem zasilania ISS są baterie słoneczne, transportem ludzi i materiałów do 19 lipca 2011 zajmowały się amerykańskie wahadłowce programu STS (od lutego 2003 do 26 lipca 2005 wstrzymane z powodu katastrofy promu Columbia) oraz rosyjskie statki kosmiczne Sojuz i Progress. Po zakończeniu amerykańskiego programu wahadłowców w 2011 roku, przewoźnikiem astronautów stały się rosyjskie rakiety Sojuz i od 2020 roku amerykański statek Crew Dragon amerykańskiej firmy SpaceX.

Na stacji znajduje się sprzęt radiowy na potrzeby krótkofalarstwa (projekt ARISS). Ma ona także przydzielone własne znaki wywoławcze: amerykańskie NN1SS oraz NA1SS, rosyjski RZ3DZR oraz niemiecki DL0ISS.

Administracja prezydenta George’a W. Busha planowała wstrzymać finansowanie stacji po 2015 roku, co skutkowałoby zdjęciem stacji z orbity na początku 2016. Planom tym przeciwstawiła się administracja prezydenta Obamy, która przedłużyła finansowanie do 2020 roku^[4], a potencjalnie nawet do 2028^[5].

Stacja jest na tyle duża, a jej moduły baterii słonecznych odbijają tyle światła słonecznego, że jest widoczna z Ziemi jako obiekt poruszający się po niebie (w perygeum przy 100% oświetleniu) z jasnością do -5,1^[6] lub -5,9^[7] magnitudo.

Powstanie

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna powstała w wyniku połączenia projektów budowy rosyjskiej stacji Mir-2, amerykańskiej Freedom oraz europejskiej Columbus. Miały one na celu spełnienie marzenia o stałym pobycie ludzi w kosmosie. Udaje się je realizować od 2 listopada 2000, kiedy to na ISS dotarła pierwsza stała załoga w składzie: William Shepherd, Jurij Gidzenko oraz Siergiej Krikalow (misja Sojuz TM-31). Pierwotnie stacja miała nazywać się Alfa (pierwsza)^[8], jednak sprzeciwiła się temu strona rosyjska, twierdząc, że pierwszy był radziecki Salut 1 z 1971 roku. W zamian zaproponowała nazwę „Atlant”, co z kolei nie spodobało się Amerykanom ze względu na zbytnie podobieństwo do zatopionej w morzu Atlantydy. Wobec braku innych pomysłów Międzynarodowa Stacja Kosmiczna do dziś nie posiada własnego imienia.

Pierwsze plany budowy stacji kosmicznej wspólnie przez Stany Zjednoczone, Japonię i Europejską Agencję Kosmiczną pojawiły się jeszcze w latach 80. XX wieku przy projekcie stacji Freedom^[8]. Projekt ten został ostatecznie zarzucony, na rzecz budowy stacji międzynarodowej. Od 1991 roku w prace włączyła się także Kanada, a w 1993 – Rosja^[8]. Wykorzystano przy tym niezrealizowane koncepcje stacji Freedom, rosyjskiej Mir-2^[9] (której planowany moduł bazowy, DOS-8 stał się elementem segmentu rosyjskiego) oraz europejskiej stacji Columbus (z projektu wykorzystano jedynie moduł laboratorium orbitalnego^[10] wyniesiony na orbitę w 2008). Projekt miał być realizowany w trzech etapach:

I – przygotowanie modułów i międzynarodowe loty do rosyjskiej stacji Mir – zrealizowany w latach 1995–1998
II – montaż i wstępna eksploatacja (1998-2001)
III – dokończenie budowy i dalsza eksploatacja (początek 2001, koniec w 2011)

Początkowo budżet programu na okres od roku 1994 do ukończenia budowy miał zamknąć się w kwocie 17,4 miliarda USD^[8], lecz do momentu wystrzelenia pierwszego modułu w końcu 1997 roku wzrósł ponad dwukrotnie, do 40 miliardów USD. W 1998 roku do projektu dołączyła Brazylia. Pierwszy element stacji, rosyjski moduł Zaria, został wyniesiony na orbitę 20 listopada 1998. Do przybycia pierwszej załogi ISS wzbogaciła się o kolejne dwa moduły – amerykański Unity i rosyjski Zwiezda.

Państwa biorące udział w projekcie

Stany Zjednoczone – NASA
Rosja – Roskosmos
Kanada – CSA
członkowie ESA (Europejska Agencja Kosmiczna)
- Belgia
- Dania – DSRI
- Francja – CNES
- Hiszpania – INTA
- Holandia – Holenderski Instytut Badań Kosmicznych SRON
- Niemcy – DLR
- Norwegia – NSC
- Szwajcaria
- Szwecja – SNSB
- Wielka Brytania – United Kingdom Space Agency
- Włochy – ASI
Japonia – JAXA
Brazylia – Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna na tle Ziemi w 2008 roku

Kosmonauta Siergiej Krikalow wewnątrz modułu serwisowego Zwiezda, listopad 2000

Eksploatacja

Głównym zadaniem Międzynarodowej Stacji Kosmicznej ma być prowadzenie badań naukowych w warunkach mikrograwitacji, niemożliwych do osiągnięcia na Ziemi w sposób długotrwały. Mają one pozwolić na udoskonalenie metod prowadzenia upraw, lepsze poznanie działania ludzkiego organizmu (a więc i możliwość wynalezienia nowych leków) oraz pomóc rozwiązać wiele innych problemów na Ziemi. Do tej pory nie dokonano jednak na ISS żadnego przełomowego odkrycia.

Loty do ISS

Dotychczas odbyto do stacji 37 lotów amerykańskich wahadłowców (program STS został zakończony w 2011 roku), 41 załogowych lotów rosyjskich Sojuzów (stan na grudzień 2014), a także od maja 2020 roku statki crew dragon firmy SpaceX. Od 2000 roku ISS zaopatrywana jest przez rosyjskie promy towarowe Progress M, w kwietniu 2008 do stacji po raz pierwszy zadokował ATV – pojazd transportowy skonstruowany przez ESA, we wrześniu 2009 odbył się pierwszy lot japońskiego HTV, a od października 2012 stacja zaopatrywana jest także przez statki towarowe Dragon^[11].

W 2020 Sojuz-MS-17 startując z kosmodromu Bajkonur dotarł do ISS w rekordowym czasie ok. 3 godzin^[12].

Stałe załogi

Począwszy od 1998 roku na ISS przebywało 170 osób, z tego 50 było członkami stałych załóg w ramach 20 ekspedycji. Dla porównania – rosyjską stację Mir w ciągu 14 lat odwiedziło łącznie 137 ludzi. Niemal 1/4 wszystkich astronautów stanowiło załogę Międzynarodowej Stacji Kosmicznej lub pojazdów ją obsługujących.

Pierwotnie stałe załogi składały się z trzech osób, wymienianych amerykańskimi wahadłowcami, jednakże po unieruchomieniu amerykańskich wahadłowców po katastrofie Columbii czasowo zmniejszono ich liczebność do dwóch. Do trzyosobowych załóg powrócono w 2006 r.; trzeci członek załogi był wymieniany przez wahadłowce. Natomiast od 2009 roku na stacji przebywają pełne, 6-osobowe załogi. Po wycofaniu wahadłowców z użytku wymiana załóg odbywała się wyłącznie za pomocą rosyjskich Sojuzów. 16 listopada 2020 roku podczas misji SpaceX Crew-1 po raz pierwszy załogę dostarczyła na stacje firma SpaceX (wcześniej odbył się załogowy lot demonstracyjny). Razem z załogą Sojuz MS-17 utworzyli oni po raz pierwszy siedmioosobową ekspedycję 64.

Członkowie załóg ISS otrzymują następujące funkcje: dowódca ekspedycji (amer. CDR lub ros. KOM), inżynier pokładowy (amer. FE lub ros. BI), dowódca statku ratunkowego Sojuz (zawsze Rosjanin, KK) oraz pracownik naukowy ISS (SO, wprowadzone we wrześniu 2002).

Kosmiczni turyści

W 2001 roku na ISS gościł pierwszy w historii kosmiczny turysta^[13]. Amerykański milioner Dennis Tito zapłacił 20 milionów dolarów za niecałe osiem dni (7 dni 22 godziny 4 minuty) pobytu w kosmosie w dniach od 28 kwietnia do 6 maja. Drugim turystą był Mark Shuttleworth z RPA. Trzecim turystą został Gregory Olsen w 2005 roku, który poleciał na Międzynarodową Stację Kosmiczną pomimo złego stanu zdrowia. Pierwszą kobietą-turystką w kosmosie została Amerykanka pochodzenia irańskiego Anousheh Ansari. Pierwotny kandydat do lotu Sojuz TMA-9 Daisuke Enomoto został odsunięty z powodów medycznych.

ISS była także miejscem pierwszego kosmicznego ślubu. 10 sierpnia 2003 roku rosyjski kosmonauta Jurij Malenczenko ożenił się z Ekateriną Dimitriewą, która przebywała wówczas w Teksasie.

30 września 2009, na pokładzie statku kosmicznego Sojuz TMA-16, Kanadyjczyk Guy Laliberté jako siódmy turysta kosmiczny udał się na Międzynarodową Stację Kosmiczną^[14]. Za swój lot zapłacił 35 milionów dolarów.

Etapy montażu ISS

Prace naprawcze na zewnątrz stacji. Na zdjęciu Piers J. Sellers

Moduły stacji

Po zakończeniu budowy, stacja będzie liczyć 16 hermetyzowanych modułów, o łącznej objętości około 1000 m³. Są to moduły laboratoryjne, dokujące, śluzy, łączniki. Obecnie 15 z tych modułów zostało dołączonych do stacji. Są one wynoszone na orbitę za pomocą wahadłowców, rakiet Proton lub Sojuz.

Moduły zainstalowane

Moduł	Numer misji	Data startu	Rakieta	Kraj
Zaria (FGB)	1A/R	20 listopada 1998	Proton K	Rosja (budowa) USA (finansowanie)
Zaria (FGB)	Pierwszy komponent stacji. Dostarcza zasilanie elektryczne. Obecnie służy jako moduł magazynowy, zawierający m.in. pojemniki z paliwem.
Unity (Node 1)	2A	4 grudnia 1998	Prom kosmiczny Endeavour, STS-88	USA
Unity (Node 1)	Pierwszy moduł łącznikowy, łączący części amerykańską i rosyjską (poprzez PMA-1).
Zwiezda (Service Module)	1R	12 lipca 2000	Proton K	Rosja
Zwiezda (Service Module)	Moduł serwisowy stacji, zapewniający pomieszczenia mieszkalne dla stałej załogi, systemy podtrzymujące życie oraz kontroli orbity stacji. Stanowi też miejsce dokowania statków Sojuz, Progress i Automated Transfer Vehicle.
Destiny (US Laboratory)	5A	7 lutego 2001	Prom kosmiczny Atlantis, STS-98	USA
Destiny (US Laboratory)	Podstawowy moduł do prowadzenia prac badawczych. Stanowi miejsce zamontowania większości elementów Integrated Truss Structure.
Quest (Joint Airlock)	7A	12 lipca 2001	Prom kosmiczny Atlantis, STS-104	USA
Quest (Joint Airlock)	Podstawowa śluza powietrzna stacji, z której odbywają się wyjścia na zewnątrz w skafandrach amerykańskich EMU, jak i rosyjskich Orłan. Quest składa się z przedziału z wyposażeniem i skafandrami oraz właściwej śluzy.
Harmony (Node 2)	10A	23 października 2007	Prom kosmiczny Discovery, STS-120	Europa (budowa) USA (obsługa)
Harmony (Node 2)	Drugi moduł łącznikowy stacji, stanowiący węzeł zasilania elektrycznego, przekazywania danych oraz innych systemów. Do Harmony podłączone są moduły: europejski Columbus i japoński Kibō, a także poprzez port PMA-2 cumowały amerykańskie wahadłowce. Moduł obsługuje też inne moduły zaopatrujące stację.
Columbus (European Laboratory)	1E	7 lutego 2008	Prom kosmiczny Atlantis, STS-122	Europa
Columbus (European Laboratory)	Podstawowy europejski moduł badawczy.
Kibō Experiment Logistics Module (JEM–ELM)	1J/A	11 marca 2008	Prom kosmiczny Endeavour, STS-123	Japonia
Kibō Experiment Logistics Module (JEM–ELM)	Część japońskiego laboratorium Kibō, umożliwiająca magazynowanie i transport do laboratorium.
Kibō Pressurised Module (JEM–PM)	1J	31 maja 2008	Prom kosmiczny Discovery, STS-124	Japonia
Kibō Pressurised Module (JEM–PM)	Część japońskiego laboratorium Kibō stanowiąca jego główny moduł. Służy do prowadzenia prac badawczych.
Poisk (Mini-Research Module 2)	5R	10 listopada 2009	Sojuz-FG	Rosja
Poisk (Mini-Research Module 2)	Moduł rosyjski, wykorzystywany do dokowania statków Sojuz i Progress oraz jako śluza powietrzna.
Tranquillity (Node 3)	20A	ok. 7 lutego 2010	Prom kosmiczny Endeavour, STS-130	Europa (budowa) USA (obsługa)
Tranquillity (Node 3)	Trzeci i ostatni moduł łącznikowy. Zawiera m.in. zaawansowane systemy podtrzymywania życia; miejsce podłączenia modułu Cupola.
Cupola	20A	8 lutego 2010	Prom kosmiczny Endeavour, STS-130	Europa (budowa) USA (obsługa)
Cupola	Moduł służy jako punkt obserwacyjny prac na zewnątrz stacji, jak i powierzchni Ziemi.
Rasswiet (Mini-Research Module 1)	ULF4	14 maja 2010	Prom kosmiczny Atlantis, STS-132	Rosja
Rasswiet (Mini-Research Module 1)	Wykorzystywany do dokowania statków i przechowywania zapasów.
Leonardo (PMM)	ULF5	24 lutego 2011	Prom kosmiczny Discovery, STS-133	Europa (budowa) USA (obsługa)
Leonardo (PMM)	Wykorzystywany do przechowywania zapasów.
Bigelow Expandable Activity Module	SpaceX CRS-8	3 stycznia 2016^[15]	Falcon 9	USA
Bigelow Expandable Activity Module	Nadmuchiwany moduł firmy Bigelow Aerospace, przybył na stację na pokładzie statku Dragon.
Nauka (Multipurpose Laboratory Module)		21 lipca 2021^[16]	Proton M	Rosja
Nauka (Multipurpose Laboratory Module)	Podstawowy rosyjski moduł badawczy.
Priczał (Универсальный стыковочный модуль, Node Module)		24 listopada 2021^[17]	Sojuz-2.1b	Rosja
Priczał (Универсальный стыковочный модуль, Node Module)	Dodatkowy węzeł cumowniczy dla statków Sojuz, Progress oraz nowych modułów.

Moduły odłączone

Moduł	Numer misji	Data startu	Data odłączenia	Rakieta	Kraj	Widok
Pirs (Docking Compartment)	4R	14 września 2001	27 lipca 2021^[18]	Sojuz-U	Rosja
Pirs (Docking Compartment)	Pirs był dodatkowym portem dokującym dla statków Sojuz i Progress, a także umożliwiał wyjścia na zewnątrz stacji. Został odłączony, aby zwolnić miejsce na węźle dla modułu Nauka.

Moduły planowane

Moduł	Numer misji	Data startu	Rakieta	Kraj
Moduł naukowy i energetyczny 1, NEM-1 (Научно-Энергетический Модуль 1, Science-Power Module 1)	?	2019^[19]	Proton-M (lub Angara A5)	Rosja
	Będzie podstawowym rosyjskim modułem badawczym.
Moduł naukowy i energetyczny 2, NEM-2 (Научно-Энергетический Модуль 2, Science-Power Module 2)	?	?	Proton-M (lub Angara A5)	Rosja
	Będzie podstawowym rosyjskim modułem badawczym.

Rozbudowa stacji po 2003 roku

Katastrofa Columbii 1 lutego 2003 roku, której konsekwencją było wstrzymanie lotów wahadłowców, rzuciła cień na przyszłość ISS. Najważniejsze moduły stacji, jak np. w pełni gotowe europejskie laboratorium Columbus, były zbyt ciężkie, aby mogły zostać wyniesione na orbitę za pomocą innych pojazdów czy rakiet. Wymiana załóg odbywała się wyłącznie za pomocą statków kosmicznych Sojuz, zaś wyposażenie dostarczały wyłącznie niewielkie statki Progress, co wymusiło ograniczenie stałej załogi ISS do dwóch osób.

26 lipca 2005, po ponad 2-letniej przerwie, wystartował wahadłowiec Discovery z misją testowo-logistyczną STS-114. Lot, mimo histerycznego nastawienia mediów, przebiegł pomyślnie. Stało się tak, mimo iż powtórzył się problem z odpadającą z kadłuba Discovery pianką. Program wahadłowców znów wstrzymano, aby rozwiązać ten problem.

Kolejny lot Discovery (też testowo-logistyczny), przewidziany początkowo na 1 lipca 2006 roku, rozpoczął się 4 lipca 2006 roku. Misja STS-121 się powiodła. Prom Discovery wylądował 17 lipca 2006 roku o godzinie 15:14 czasu polskiego w Centrum Kosmicznym Kennedy’ego na Florydzie.

9 września 2006 wahadłowiec Atlantis wystartował do misji konstrukcyjnej STS-115. Misja, podczas której do ISS dołączone zostały nowe baterie słoneczne, trwała do 21 września.

10 grudnia wystartował do ostatniej w 2006 roku, logistyczno-konstrukcyjnej misji STS-116, wahadłowiec Discovery wraz z siedmioosobową załogą. Misja, trwająca do 22 grudnia, zakończyła się pełnym sukcesem.

9 czerwca 2007 wahadłowiec Atlantis wystartował do misji konstrukcyjnej STS-117. Miała ona na celu zamontowanie nowych paneli słonecznych.

W styczniu 2010 roku załodze ISS udostępniono bezpośrednie połączenie z Internetem.

Ostatnia misja wahadłowca do ISS miała miejsce w lipcu 2011 (STS-135) Była to misja zaopatrzeniowa, a zarazem ostatnia misja całego programu STS.

Statki zaopatrzeniowe

Oprócz wymiany załóg niezbędne jest zaopatrywanie stacji w żywność, części zapasowe, materiały, aparaturę badawczą. W wyniku perspektywy wycofania z użytku w 2011 roku amerykańskich wahadłowców, już pod koniec pierwszej dekady XXI w. niezbędne stało się znalezienie innych możliwości zaopatrywania stacji. Rosyjskie statki transportowe Progress ze względu na małą ładowność nie były w stanie w całości wypełnić tego zadania. W związku z tym partnerzy użytkujący stację, europejska ESA oraz japońska JAXA, podjęli się budowy nowych, większych statków transportowych wynoszonych na orbitę ich rakietami nośnymi, którym nadano nazwy odpowiednio ATV i HTV (Kounotori). Statki ATV po wykonaniu pięciu udanych lotów zaopatrzeniowych w latach 2008–2015 zostały wycofane z eksploatacji, natomiast statki HTV, które wykonały w latach 2009–2015 również pięć lotów, będą w eksploatacji jeszcze do 2019 roku. Ponadto w ramach programu Commercial Resupply Services do ISS docierają komercyjne statki budowane przez prywatne firmy astronautyczne: Cygnus firmy Orbital Sciences Corporation oraz Dragon firmy SpaceX. Dotychczas odbyły się 22 starty tych statków, z których 20 pomyślnie dostarczyło zaopatrzenie na stację w ramach programu Commercial Resupply Services.

Disaster camera

Kamera ISERV’s Pathfinder

Kamera ISERV’s Pathfinder została dostarczona do ISS na pokładzie japońskiego statku zaopatrzeniowego HTV-3 w lipcu 2012 r.^[20]

Kamera została zainstalowana w styczniu 2013 na pokładzie laboratorium Destiny^[21]. Została umieszczona w okrągłym oknie o średnicy 50 cm, skierowanym w kierunku Ziemi. Pierwsze zdjęcie wykonała 16 lutego 2013. Oprogramowanie systemu ISERV’s Pathfinder jest w stanie na podstawie informacji o lokalizacji ISS, wysokości, trajektorii, obliczyć kiedy nastąpi kolejny przelot stacji nad danym regionem. Wówczas kamera wykona serię zdjęć o wysokiej rozdzielczości z częstotliwością od trzech do siedmiu klatek na sekundę. Kamera jest w stanie wykonać nawet 100 zdjęć podczas jednego przejścia nad danym regionem, jej nominalna rozdzielczość wynosi 2,8 m^[21].

Kamera będzie wykonywała zdjęcia obszarów zagrożonych przez powodzie, osunięcia ziemi, pożary lasów lub inne katastrofy naturalne i wywołane przez działalność człowieka. ISERV jest przeznaczony do zdobywania doświadczenia przed uruchomieniem przyszłego systemu operacyjnego monitorującego katastrofy^[22].

Zagrożenia

Największym zagrożeniem dla stacji jest możliwość zderzenia z osiągającymi ogromne prędkości meteoroidami. Proponowanym zabezpieczeniem jest „laserowa miotła”, która mogłaby błyskawicznie niszczyć owe odłamki. Jej wprowadzenie będzie jednak wymagało zmiany przepisów zabraniających używania broni laserowej w kosmosie. Ponadto istnieje możliwość zderzenia stacji z kosmicznym odpadkiem o średnicy ponad 1 cm. Innym niebezpieczeństwem związanym z przebywaniem w przestrzeni kosmicznej są strumienie naładowanych cząstek powstających podczas wybuchów na Słońcu. Powodują one awarie instalacji elektrycznych nawet na Ziemi i mogłyby poważnie uszkodzić stację kosmiczną, którą jedynie częściowo ochrania ziemska magnetosfera.

Wirusy komputerowe kilkakrotnie atakowały laptopy, z których korzystają astronauci. Najbardziej znany przypadek został ujawniony przez specjalistów z firmy, która zajmuje się cyberbezpieczeństwem. W 2008 roku na stację zostało zawleczone szkodliwe oprogramowanie (malware) w postaci wirusa komputerowego o nazwie W32.Gammina.AG. Dostał się na ISS prawdopodobnie wraz z należącą do rosyjskiego kosmonauty pamięcią USB, która zainfekowała przynajmniej dwa laptopy załogi. Po tym zdarzeniu na laptopach astronautów zastąpiono podatny na infekcje system operacyjny Windows XP systemem Linux^[23].

Plany na przyszłość

Na konferencji szefów agencji kosmicznych, która odbyła się 23 lipca 2003 roku, ustalono ostateczny kształt stacji. Zdecydowano m.in. rozbudować ją do wielkości pozwalającej na zwiększenie stałej załogi do sześciu osób oraz dołączyć dodatkowe moduły. NASA zamierza prowadzić rozbudowę, podczas gdy Rosja będzie przewozić kolejne załogi. Po ukończeniu całej konstrukcji stacja będzie mieć 1160 m³ pomieszczeń hermetyzowanych, masę 419 ton oraz wymiary 108,4 m rozpiętości baterii słonecznych i 74 m długości, umożliwiając pracę sześcioosobowej załogi. Moc generowana przez baterie słoneczne wyniesie 110 kW, z czego 50 kW będzie służyć funkcjonowaniu stacji, reszta ma być przeznaczona na badania naukowe.

Na przełomie 2007 i 2008 roku konsorcjum brytyjskich naukowców i inżynierów zaproponowało skonstruowanie dwóch modułów mających przejąć funkcje zarzuconego modułu mieszkaniowego. Wielka Brytania do tej pory nie uczestniczy w projekcie ISS ani bezpośrednio, ani poprzez ESA.

W 2016 roku ówczesny szef NASA, Charles Bolden, przedstawił plany otwarcia ISS dla sektora prywatnego. Plan zakłada, że prywatne firmy będą mogły dołączać własne moduły do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, co finalnie będzie prowadziło do powstawania nowych prywatnych stacji kosmicznych. Działanie to ma na celu zmniejszenie olbrzymich kosztów utrzymania stacji oraz przyspieszenie eksploracji kosmosu^[24].

W kwietniu 2021 Rosjanie ogłosili wycofanie się z projektu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Opuszczą ją w 2024 roku, zaprzestając tym samym wsparcia finansowego^[25].

Kwestie prawne

Na pokładzie w module należącym do danego państwa obowiązuje jurysdykcja tego państwa, tak jakby dane laboratorium było przyłączone do odpowiedniego narodowego terytorium^[26].

Opłacalność

Szacuje się, że łączny koszt budowy, utrzymywania i wysyłania kolejnych ekspedycji na Międzynarodową Stację Kosmiczną przekroczy 100 miliardów USD. Wobec zużywania tak ogromnych środków rośnie liczba przeciwników projektu, którzy widzą w nim stratę czasu i pieniędzy, jakie mogłyby umożliwić wysłanie wielu tańszych i efektywniejszych misji bezzałogowych. Na przykład Kosmiczny Teleskop Hubble’a (koszt 2 miliardy USD) przyniósł więcej odkryć niż jakiekolwiek inne przedsięwzięcie, zaś roboty Spirit i Opportunity (razem 800 mln USD) dowiodły obecności wody na Marsie^[27]. Nie brak również głosów krytykujących eksplorację kosmosu w ogóle – według nich za 100 miliardów USD można by rozwiązać wiele problemów na Ziemi. Zwolennicy podboju kosmosu odpowiadają, że jego krytyka jest krótkowzroczna i pozbawiona jakichkolwiek podstaw. Z kolei entuzjaści lotów załogowych argumentują, że opracowane podczas ich przygotowywania i realizacji technologie przyniosły miliardy dolarów realnego zysku. Według niektórych prognoz, pośrednie korzyści ekonomiczne odniesione w wyniku komercjalizacji tych technologii siedmiokrotnie przekraczają zainwestowany kapitał (inne prognozy mówią o trzykrotnym zysku) inne z kolei o stukrotnej stracie^[28]. To, czy tego rodzaju korzyści wynikną również z programu ISS, jest przedmiotem intensywnej dyskusji.

Polski wkład

W ramach programu ARISS zostały zainstalowane na ISS anteny polskiej konstrukcji i produkcji^[29].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Ile osób znajduje się w kosmosie?. [w:] ISS Tracker [on-line]. [dostęp 2020-06-02].
↑ Paul Hoversten: Assembly (Nearly) Complete. Air & Space Magazine, 2011-05-01. [dostęp 2014-11-18]. Cytat: In fact, we’re designed on the U.S. side to take four crew. The ISS design is actually for seven. We operate with six because first, we can get all our work done with six, and second, we don’t have a vehicle that allows us to fly a seventh crew member. Our requirement for the new vehicles being designed is for four seats. So I don’t expect us to go down in crew size. I would expect us to increase it. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Heavens above – ISS Orbit. [dostęp 2021-07-11]. (ang.).
↑ ESA Formally Agrees to Continue ISS Through 2020.
↑ Spaceflight Now | Breaking News | Space station partners set 2028 as certification goal, spaceflightnow.com [dostęp 2017-11-25] .
↑ CalSky Visibility of International Space Station ISS.
↑ Heavens-Above, ISS – Information.
↑ ^a ^b ^c ^d Andrzej Marks: Baza satelitarna Alfa. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1997. ISBN 83-204-2203-5.
↑ Anatoly Zak: International Space Station – MIR-2: Russian roots of the ISS program (1969-1992). [dostęp 2014-11-07]. (ang.).
↑ Columbus Space Station na Encyclopedia Astronautica (ang.).
↑ Charles Black: Dragon return completes first commercial cargo mission to the space station. SEN, 2012-10-28. [dostęp 2012-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-07)]. (ang.).
↑ WilliamW. Harwood WilliamW., NASA uses final purchased Soyuz seat for Wednesday flight to station – Spaceflight Now [dostęp 2021-01-07] .
↑ Biografia Dennisa Tito (ang.).
↑ Milioner po misji kosmicznej. [dostęp 2009-10-11].
↑ Launch Schedule. [w:] Spaceflight Now [on-line]. [dostęp 2015-10-17]. (ang.).
↑ Rafał Grabiński: Pierwszy od dekady nowy rosyjski moduł gotowy. Urania. [dostęp 2021-06-04].
↑ Узловой модуль «Причал» - Госкорпорация «Роскосмос». roscosmos.ru. [dostęp 2021-11-08]. (ros.).
↑ ChrisCh. Gebhardt ChrisCh., Farewell, Pirs; ISS module decommissioned, destructively reentered, NASASpaceFlight.com, 25 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
↑ Anatoly Zak: Science and Power Module, NEM. [w:] RussianSpaceWeb.com [on-line]. 2017-01-07. [dostęp 2017-01-18]. (ang.).
↑ Earth-observing Camera Launches to International Space Station. NASA, 2012-07-19. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
↑ ^a ^b First Light for ISERV Pathfinder, a New Space Station Camera. SERVIR GLOBAL, 2013-02-21. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
↑ A „DisasterCam” for the ISS (web.archive.org). NASA, 2012-06-27. [dostęp 2018-08-22]. (ang.).
↑ Aleksandra Stanisławska. Złom w Kosmosie. „Gazeta Wyborcza”, s. 20, 2015-01-23. Agora S.A.. ISSN 0860--908X. (pol.).
↑ LorenL. Grush LorenL., NASA will allow private companies to hook up modules to the International Space Station, The Verge, 11 października 2016 [dostęp 2016-10-14] .
↑ Międzynarodowa Stacja Kosmiczna ISS może zostać zamknięta i porzucona już w 2024 roku. Rosjanie ogłosili swoją decyzję. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
↑ International Space Station legal framework. Cytat: The Intergovernmental Agreement allows the Space Station Partners States to extend their national jurisdiction in outer space, so the elements they provide (e.g. laboratories) are assimilated to the territories of the Partners States.
↑ NASA – NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended.
↑ NASA Technological Spinoff Fables, www.fas.org [dostęp 2017-11-25] .
↑ Wrocław na orbicie, czyli polska reklama w kosmosie. [w:] Wiadomosci24.pl [on-line]. 2008-02-18. [dostęp 2017-01-19].

Linki zewnętrzne

[seven-1] Ile osób znajduje się w kosmosie?. [w:] ISS Tracker [on-line]. [dostęp 2020-06-02].

[2] Paul Hoversten: Assembly (Nearly) Complete. Air & Space Magazine, 2011-05-01. [dostęp 2014-11-18]. Cytat: In fact, we’re designed on the U.S. side to take four crew. The ISS design is actually for seven. We operate with six because first, we can get all our work done with six, and second, we don’t have a vehicle that allows us to fly a seventh crew member. Our requirement for the new vehicles being designed is for four seats. So I don’t expect us to go down in crew size. I would expect us to increase it. (ang.).

[HA-3] Heavens above – ISS Orbit. [dostęp 2021-07-11]. (ang.).

[4] ESA Formally Agrees to Continue ISS Through 2020.

[5] Spaceflight Now | Breaking News | Space station partners set 2028 as certification goal, spaceflightnow.com [dostęp 2017-11-25] .

[6] CalSky Visibility of International Space Station ISS.

[7] Heavens-Above, ISS – Information.

[BSA-8] Andrzej Marks: Baza satelitarna Alfa. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1997. ISBN 83-204-2203-5.

[9] Anatoly Zak: International Space Station – MIR-2: Russian roots of the ISS program (1969-1992). [dostęp 2014-11-07]. (ang.).

[CSS-10] Columbus Space Station na Encyclopedia Astronautica (ang.).

[11] Charles Black: Dragon return completes first commercial cargo mission to the space station. SEN, 2012-10-28. [dostęp 2012-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-07)]. (ang.).

[12] WilliamW. Harwood WilliamW., NASA uses final purchased Soyuz seat for Wednesday flight to station – Spaceflight Now [dostęp 2021-01-07] .

[13] Biografia Dennisa Tito (ang.).

[14] Milioner po misji kosmicznej. [dostęp 2009-10-11].

[15] Launch Schedule. [w:] Spaceflight Now [on-line]. [dostęp 2015-10-17]. (ang.).

[Urania_06_01_2021-16] Rafał Grabiński: Pierwszy od dekady nowy rosyjski moduł gotowy. Urania. [dostęp 2021-06-04].

[17] Узловой модуль «Причал» - Госкорпорация «Роскосмос». roscosmos.ru. [dostęp 2021-11-08]. (ros.).

[18] ChrisCh. Gebhardt ChrisCh., Farewell, Pirs; ISS module decommissioned, destructively reentered, NASASpaceFlight.com, 25 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29] (ang.).

[nem-19] Anatoly Zak: Science and Power Module, NEM. [w:] RussianSpaceWeb.com [on-line]. 2017-01-07. [dostęp 2017-01-18]. (ang.).

[20] Earth-observing Camera Launches to International Space Station. NASA, 2012-07-19. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).

[servir-21] First Light for ISERV Pathfinder, a New Space Station Camera. SERVIR GLOBAL, 2013-02-21. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).

[22] A „DisasterCam” for the ISS (web.archive.org). NASA, 2012-06-27. [dostęp 2018-08-22]. (ang.).

[gazeta-23] Aleksandra Stanisławska. Złom w Kosmosie. „Gazeta Wyborcza”, s. 20, 2015-01-23. Agora S.A.. ISSN 0860--908X. (pol.).

[24] LorenL. Grush LorenL., NASA will allow private companies to hook up modules to the International Space Station, The Verge, 11 października 2016 [dostęp 2016-10-14] .

[25] Międzynarodowa Stacja Kosmiczna ISS może zostać zamknięta i porzucona już w 2024 roku. Rosjanie ogłosili swoją decyzję. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).

[26] International Space Station legal framework. Cytat: The Intergovernmental Agreement allows the Space Station Partners States to extend their national jurisdiction in outer space, so the elements they provide (e.g. laboratories) are assimilated to the territories of the Partners States.

[27] NASA – NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended.

[28] NASA Technological Spinoff Fables, www.fas.org [dostęp 2017-11-25] .

[ariss-29] Wrocław na orbicie, czyli polska reklama w kosmosie. [w:] Wiadomosci24.pl [on-line]. 2008-02-18. [dostęp 2017-01-19].

[juzpo-30] ty odłączone od stacji

[anulowane-31] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g elementy anulowane

[jeszczenie-32] ty jeszcze nie dostarczone do stacji

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[A]

[B]

[C]

Zakończone	Ekspedycja 1 Ekspedycja 2 Ekspedycja 3 Ekspedycja 4 Ekspedycja 5 Ekspedycja 6 Ekspedycja 7 Ekspedycja 8 Ekspedycja 9 Ekspedycja 10 Ekspedycja 11 Ekspedycja 12 Ekspedycja 13 Ekspedycja 14 Ekspedycja 15 Ekspedycja 16 Ekspedycja 17 Ekspedycja 18 Ekspedycja 19 Ekspedycja 20 Ekspedycja 21 Ekspedycja 22 Ekspedycja 23 Ekspedycja 24 Ekspedycja 25 Ekspedycja 26 Ekspedycja 27 Ekspedycja 28 Ekspedycja 29 Ekspedycja 30 Ekspedycja 31 Ekspedycja 32 Ekspedycja 33 Ekspedycja 34 Ekspedycja 35 Ekspedycja 36 Ekspedycja 37 Ekspedycja 38 Ekspedycja 39 Ekspedycja 40 Ekspedycja 41 Ekspedycja 42 Ekspedycja 43 Ekspedycja 44 Ekspedycja 45 Ekspedycja 46 Ekspedycja 47 Ekspedycja 48 Ekspedycja 49 Ekspedycja 50 Ekspedycja 51 Ekspedycja 52 Ekspedycja 53 Ekspedycja 54 Ekspedycja 55 Ekspedycja 56 Ekspedycja 57 Ekspedycja 58 Ekspedycja 59 Ekspedycja 60 Ekspedycja 61 Ekspedycja 62 Ekspedycja 63 Ekspedycja 64 Ekspedycja 65 Ekspedycja 66 Ekspedycja 67
W trakcie	Ekspedycja 68
Planowane	Ekspedycja 69

Loty zakończone	STS-88 STS-96 STS-101 STS-106 STS-92 Sojuz TM-31 STS-97 STS-98 STS-102 STS-100 Sojuz TM-32 STS-104 STS-105 Sojuz TM-33 STS-108 STS-110 Sojuz TM-34 STS-111 STS-112 Sojuz TMA-1 STS-113 Sojuz TMA-2 Sojuz TMA-3 Sojuz TMA-4 Sojuz TMA-5 Sojuz TMA-6 STS-114 Sojuz TMA-7 Sojuz TMA-8 STS-121 STS-115 Sojuz TMA-9 STS-116 STS-117 STS-118 Sojuz TMA-10 STS-120 STS-122 STS-123 Sojuz TMA-11 STS-124 STS-126 Sojuz TMA-12 STS-119 Sojuz TMA-13 STS-127 STS-128 Sojuz TMA-14 Sojuz TMA-15 Sojuz TMA-16 STS-129 STS-130 STS-131 STS-132 Sojuz TMA-17 Sojuz TMA-18 Sojuz TMA-19 STS-133 Sojuz TMA-01M Sojuz TMA-20 STS-134 STS-135 Sojuz TMA-21 Sojuz TMA-02M Sojuz TMA-22 Sojuz TMA-03M Sojuz TMA-04M Sojuz TMA-05M Sojuz TMA-06M Sojuz TMA-07M Sojuz TMA-08M Sojuz TMA-09M Sojuz TMA-10M Sojuz TMA-11M Sojuz TMA-12M Sojuz TMA-13M Sojuz TMA-14M Sojuz TMA-15M Sojuz TMA-16M Sojuz TMA-17M Sojuz TMA-18M Sojuz TMA-19M Sojuz TMA-20M Sojuz MS-01 Sojuz MS-02 Sojuz MS-03 Sojuz MS-04 Sojuz MS-05 Sojuz MS-06 Sojuz MS-07 Sojuz MS-08 Sojuz MS-09 Sojuz MS-11 Sojuz MS-12 Sojuz MS-13 Sojuz MS-15 SpaceX DM-2 Sojuz MS-16 Sojuz MS-17 SpaceX Crew-1 Sojuz MS-18 SpaceX Crew-2 Sojuz MS-20 Sojuz MS-19 Axiom Mission 1 SpaceX Crew-3 Sojuz MS-21 SpaceX Crew-4
W trakcie	Sojuz MS-22 SpaceX Crew-5
Loty planowane	Sojuz MS-23 SpaceX Crew-6 Sojuz MS-24 SpaceX Crew-7
Loty zakończone katastrofą	Sojuz MS-10

Bieżące	Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS) (międzynarodowy) Space Launch System (SLS) (Planowany)
Zakończone	X-15 (suborbitalny) Mercury Gemini Apollo Skylab Sojuz-Apollo (międzynarodowy) Shuttle-Mir (międzynarodowy) Space Transportation System (STS)
Anulowane	MISS Orion Dyna-Soar Manned Orbiting Laboratory National Aero-Space Plane Freedom Orbital Space Plane Constellation

Bieżące	Sojuz Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (międzynarodowy) Orzeł (planowany) Księżycowa Stacja Orbitalna (planowana)
Zakończone	Wostok Woschod Salut Ałmaz (włączony do programu Salut) Sojuz-Apollo (międzynarodowy) Mir
Anulowane	Zond (księżycowy Sojuz) TMK TKS Spiral Buran MAKS Kliper OPSEK

Moduły	Columbus Cupola Destiny Poisk Rasswiet JEM Kibō Wielozadaniowy Moduł Laboratoryjny Nauka Harmony (Node 2) Tranquility (Node 3) Pirs^[A] Quest Unity (Node 1) Zaria Zwiezda Moduł mieszkaniowy^[B] HEM^[B] Centrifuge Accommodations Module^[B] NEP^[B] Moduł węzłowy Priczał Bigelow Expandable Activity Module
Podsystemy	Elektron OGS Wika European Robotic Arm Mobilny System Dźwigowy (Canadarm2, MBS, SPDM) Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny (MPLM) Panele baterii słonecznych PMA Struktura kratownicowa (Truss) AMS-02 ELC ESP Strieła X-38 CRV^[B] OBSS ISPR TORU Kurs APAS-95 CBM IDA SSWP
Pojazdy zaopatrzeniowe	Atlantis ATV Discovery Endeavour HTV Progress Sojuz Parom^[B] Kliper^[B] Dragon Cygnus Orion^[C]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne