IV/1 dywizjon myśliwski

IV/1 dywizjon myśliwski –IV dywizjon myśliwski 1 pułku lotniczego (IV/1 dm) - pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego II RP.

IV dywizjon myśliwski wchodził w skład 1 pułku lotniczego. Stacjonował w garnizonie Warszawa na lotnisku Okęcie. 31 sierpnia 1939 dowódcy dywizjonu podporządkowana została 123 eskadra myśliwska z 2 pułku lotniczego w Krakowie-Rakowicach. Tym samym liczba samolotów myśliwskich w dywizjonie wzrosła z 22 do 32. W kampanii wrześniowej 1939 dywizjon walczył w składzie Brygady Pościgowej. Do 3 września operował z lotniska polowego Poniatów koło Jabłonny.

Formowanie, zmiany organizacyjne i szkolenie

W 1933, w składzie III/1 dywizjonu myśliwskiego, na lotnisku Okęcie rozpoczęto formowanie 114 eskadry myśliwskiej. Personel lotniczy składał się z ponadtetatowych pilotów z innych eskadr myśliwskich. W grudniu 1933 jednostka osiągnęła gotowość organizacyjną. W tym samym czasie Ministerstwo Spraw Wojskowych postanowiło przeprowadzić reorganizację 113 eskadry myśliwskiej nocnej. Powodem była jej niska efektywność przechwytywania w nocy maszyn pozorujących wrogie bombowce. Zreorganizowaną 113 eskadrę (dzienną) miano wcielić do nowego dywizjonu myśliwskiego^[1]. Z dniem 2 czerwca 1934 rozpoczęło funkcjonowanie dowództwo IV/1 dywizjonu myśliwskiego. 113 i 114 eskadrę myśliwską wcielono w jego skład. W połowie 1935 dywizjon zaczął się przezbrajać w nowy typ myśliwca – PZL P.11a. Samolot ten był przez pewien czas współużytkowany razem z myśliwcami PWS-10. W lipcu lotnicy jednostki uczestniczyli w szkole ognia na poligonie Grudziądz-Grupa^[2]. W sierpniu 1936 dywizjon uczestniczył w ćwiczeniach i koncentracji na podwarszawskim węźle lotnisk. W tym czasie eskadry otrzymały pierwsze zmodernizowane samoloty PZL P.11c. 15 sierpnia, z okazji wizyty francuskiego gen. Maurice'a Gamelin, dywizjon uczestniczył w defiladzie powietrznej jednostek 1 pułku lotniczego zorganizowanej cześć gościa. Na przełomie sierpnia i września eskadry brały udział w ćwiczeniach na lotnisku w Berdówce. Stąd osłaniały północny odcinek granicy polsko-sowieckiej przed działaniem obcych samolotów rozpoznawczych^[3]. W lipcu i sierpniu 1937 lotnicy uczestniczyli w szkole ognia na poligonie Trauguttowo, a pod koniec lata w dużych manewrach wojsk lądowych w Wielkopolsce i na Pomorzu^[4]. W pierwszej połowie marca 1938 nastąpiło nasilenie incydentów granicznych na granicy polsko-litewskiej. Dlatego 17 marca rząd polski wystosował Litwie ultimatum w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycznych. Żądanie zostało poparte demonstracją militarną. Znaczna liczba samolotów z centrum Polski została przerzucona do Wilna. Przelot samolotów IV/1 dywizjonu nastąpił jeszcze tego samego dnia w godzinach 17.40 – 19.00. Spora część maszyn lądowała po zmroku na rozkopanym lotnisku. W efekcie rozbito siedem samolotów^[4]. Po przyjęciu polskiego ultimatum, samoloty 1 pułku lotniczego powróciły na Okęcie. W maju 1938 siedmiu pilotów dywizjonu zostało wcielonych do eskadry Korpusu Ochrony Pogranicza. Eskadra działała z lądowiska koło Sarn, a jej zadaniem była osłona budowy umocnień na Polesiu przed sowieckimi samolotami rozpoznawczym. Piloci stacjonowali w Sarnach od maja do początku grudnia 1938. Jednym z nich był kpr. pil. Michał Cwynar, który tak wspominał te działania^[5]:

We wrześniu 1938 piloci dywizjonu uczestniczyli w manewrach międzydywizyjnych, operując z lotnisk w Kowlu, Dubnie, Młynowie, Równem i Łucku. W tym czasie do eskadr trafiły kolejne PZL P.11c, a część myśliwców w wersji „a” została odstawiona do Głównej Składnicy Lotniczej nr 1 w Dęblinie. W listopadzie w Grudziądzu odbywały się kolejne Centralne Zawody Lotnictwa Myśliwskiego. Ppor. pil. Tadeusz Sawicz z IV/1 dywizjonu zajął indywidualnie pierwsze miejsce w pilotażu. Otrzymał za to z rąk dowódcy lotnictwa gen. pil. Ludomiła Rayskiego pamiątkową papierośnicę^[6]. 30 kwietnia 1939 piloci Zgrupowania Myśliwskiego ćwiczyli przeloty przed pokazami z okazji święta Konstytucji 3 Maja. W tym czasie zostali sfilmowani przez ekipę Polskiej Agencji Telegraficznej. Na zachowanym i dość powszechnie znanym filmie widać stojące w rzędzie myśliwce PZL P.11a i P.11c z IV/1 dywizjonu z pilotami w kabinach oraz mechanikami obok samolotów. Podczas święta 3 Maja myśliwcy dywizjonu uczestniczyli w dużej paradzie lotniczej, w której wzięły udział wszystkie polskie dywizjony myśliwskie. Defilowało między innymi około 140 myśliwców PZL P.11 i PZL P.7a. W końcówce maja dywizjon uczestniczył w szkole ognia na poligonie Trauguttowo^[6]. W czerwcu piloci dywizjonu wykonywali loty treningowe ze strzelaniem nad poligonem w Rembertowie. W tym miesiącu na praktykę do dywizjonu przybyło 16 nowych pilotów – po ośmiu absolwentów Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie i Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie. Podstawowym celem praktyk było szkolenie zespołowe w parach i kluczach, grupowe walki powietrzne, zwalczanie bombowców, przeciwdziałanie rozpoznaniu przeciwnika. Wielu nowych pilotów nie zdołało przerobić w całości programu praktyki^[7]. Z tego powodu, po mobilizacji, dowódcy dywizjonów odsyłali niektórych pilotów do baz lotniczych, a w trakcie działań wojennych traktowali ich jako pilotów rezerwowych, dopuszczając do lotów w drugiej kolejności. Dowództwo w ten sposób oszczędzało dość mocno wyeksploatowane samoloty^[8]. W lipcu 1939 dywizjon wystawiał zasadzki z zadaniem przechwytywania niemieckich samolotów zwiadowczych Dornier 17. Trzy PZL P.11c dyżurowały na lądowisku pod Osowcem. Zasadzką dowodził por. pil. Aleksander Gabszewicz^[9]. W składzie tej zasadzki był kpr. pil. Michał Cwynar, który wspomina^[9]:

Z końcem lipca zaprzestano wystawiania zasadzek, traktując tę formę przeciwdziałania rozpoznaniu jako nieefektywną. W związku z przewidywanymi w czasie wojny nocnymi nalotami na Warszawę, od czerwca dywizjon ćwiczył także walki nocne. Po raz ostatni piloci trenowali w nocy z 23/24 sierpnia. Wkrótce się okazało, że były to ostatnie loty treningowe w okresie pokoju^[10].

Działania dywizjonu w kampanii wrześniowej

Mobilizację sierpniową dywizjon przeprowadził w dniach 24-25 sierpnia na lotnisku Okęcie. 27 sierpnia odjechał na polowe lotnisko rzut kołowy eskadry. 29 sierpnia dywizjon odleciał na polowe lotnisko Poniatów koło Jabłonny. Dowództwo, pilotów i personel naziemny zakwaterowano w budynkach dworu Poniatów, a samoloty, magazyny paliwa, amunicji oraz podręczny warsztat napraw zamaskowano na linii lasu. 31 sierpnia na przechwycenie obcego samolotu w trójkącie Zegrze-Modlin-Pułtusk wystartował dowódca dywizjonu, ale przy zbliżaniu samolot zawrócił na północ. Po południu część dywizjonu postawiono w alarmie, a resztę – w pogotowiu^[11].

1 września około 6.00 wylądowała w Poniatowie przydzielona 123 eskadra myśliwska. Około 7.00 do pierwszego zadania bojowego wystartował IV/1 dywizjon myśliwski. Tak ten fakt wspomina dowódca dywizjonu^[12]:

Kadra dywizjonu

Organizacja i obsada personalna dywizjonu w 1939

Dowództwo

• dowódca - kpt. pil. Adam Kowalczyk
• oficer taktyczny - por. pil. Arsen Cebrzyński^[13]
• oficer taktyczny - por. pil. Aleksander Klemens Gabszewicz ranny 01.09.1939
• oficer łączności - por. obs. Zygmunt Policiewicz

113 eskadra myśliwska (5 samolotów PZL P.11a i 5 samolotów PZL P.11c)
114 eskadra myśliwska (4 samoloty PZL P.11a i 8 samolotów PZL P.11c, w samolot dowódcy dywizjonu i oficera taktycznego)
123 eskadra myśliwska (10 samolotów PZL P.7a)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5.
• Łukasz Łydżba: IV/1 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2013. ISBN 978-83-7731-158-5.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1982, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0281-5.
• Jerzy Pawlak: Brygada Pościgowa – ALARM!. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977.