IV Międzynarodówka

Symbol IV Międzynarodówki

IV Międzynarodówka – została zawiązana we wrześniu 1938 roku przez partie komunistyczne krytykujące sytuację w ZSRR, za to sympatyzujące z ideami Lwa Trockiego, czyli trockizmem. Organizacja ta określiła jako swój cel walkę zarówno z kapitalizmem, jak i ze stalinizmem i faszyzmem.

Pierwsze działania na rzecz Międzynarodówki

W latach 30. Lew Trocki stopniowo przekonywał się o całkowitej degeneracji ideowej Kominternu i niemożności oddolnego wpływu na stanowisko jego władz. Po usunięciu z Międzynarodówki wszystkich trockistów oraz podejrzewanych o trockizm Trocki uznał, że III Międzynarodówka całkowicie wpadła w ręce Stalina i radzieckiej biurokracji, stając się narzędziem imperialistycznej polityki ZSRR[1]. Trocki uważał również, że to błędna polityka Kominternu w sprawie poszczególnych partii komunistycznych w krajach europejskich przyczyniła się do dojścia do władzy Adolfa Hitlera oraz do klęski ruchu rewolucyjnego w Chinach[2]. W 1935 r. uczestniczył w spotkaniu tych partii, które zostały wykluczone z Kominternu bądź nie chciały w nim uczestniczyć ze względu na powiązania ze stalinizmem. Trzy partie uczestniczące w spotkaniu poparły projekt utworzenia nowej międzynarodówki i podpisały tzw. Deklarację Czterech (czwartą była, symbolicznie, rosyjska Lewicowa Opozycja)[3]. Szacuje się, że organizacje te miały w momencie spotkania pokaźną bazę społeczną, liczącą do kilkuset tysięcy robotników łącznie w różnych krajach Europy[4].

Deklaracja Czterech

Deklaracja składała się z czterech zasadniczych punktów, mających stanowić zalążek programu Międzynarodówki:

  • Rewolucja permanentna. Odrzucona została stalinowska koncepcja socjalizmu w jednym kraju na rzecz jednoznacznego opowiedzenia się za działaniami na rzecz umiędzynarodowiania ruchów rewolucyjnych i prowadzenia akcji agitacyjnej na skalę ponadnarodową.
  • Rozszerzenie koncepcji działań międzynarodowych.
  • Porzucenie związków z III Międzynarodówką i stanowczy protest przeciw totalitaryzmowi panującemu w ZSRR[5].

Ruch na rzecz Czwartej Międzynarodówki

W 1935 r. Trocki napisał List otwarty na rzecz Czwartej Międzynarodówki, w którym przypominał o Deklaracji Czterech i, w związku z dalszą degeneracją Kominternu, wzywał do dalszych prac nad nową organizacją [6]. W 1936 r. w czerwcu w Paryżu odbyło się tajne spotkanie, w którego dokumentach ze względów bezpieczeństwa jako miejsce obrad podano Genewę, na którym powołano Ruch na rzecz Czwartej Międzynarodówki. Miał on kontynuować akcję informowania partii komunistycznych i sympatyzujących z nimi robotników o prawdziwym obliczu stalinowskiego ZSRR i przedstawiania alternatywy lewicowej w postaci trockizmu [7]. Reakcją Stalina na tę niewątpliwą konsolidację międzynarodowego trockizmu była kolejna fala represji przeciw podejrzewanym o trockizm, na fali której wymordowani zostali wszyscy członkowie jego bliższej i dalszej rodziny, osoby, które zetknęły się z nim w czasie, gdy był u władzy oraz wielu zupełnie przypadkowych obywateli[8]. Podjęta została również kampania wymazywania Trockiego z historii ZSRR, posuwająca się do niszczenia dokumentów oraz usuwania Trockiego z archiwalnych zdjęć [9]

Kongres założycielski

Ostateczna decyzja o powołaniu do życia nowej międzynarodówki została podjęta na spotkaniu czołowych trockistów pod Paryżem w 1938 r. W zjeździe wzięło udział 30 osób, głównie liderów europejskich sekcji. Zebrani przegłosowali powstanie Międzynarodowego Sekretariatu jako naczelnego organu organizacji oraz Programu przejściowego, koncepcji rewolucji permanentnej i krytyki ZSRR jako podstawy ideowej [10].

Spory wewnętrzne

Istotnym utrudnieniem w działaniu nowo powołanej organizacji stał się spór pomiędzy Trockim a Maxem Shachtmanem i jego zwolennikami w amerykańskiej Socjalistycznej Partii Robotników[11]. Shachtman dokonał własnej analizy zmian w ZSRR i w dużej mierze odszedł od ich trockistowskiej interpretacji zawartej w Zdradzonej rewolucji oraz Programie przejściowym. Jego poglądy, zakładające faktyczny powrót kapitalizmu w Rosji, acz w nietypowej, zniekształconej formie wywołały zdecydowany sprzeciw Trockiego, który argumentował, że dopóki nie ma w Rosji prywatnej własności środków produkcji, nie ma mowy o kapitalizmie[12]. Chociaż Trocki pragnął mimo różnic zatrzymać Shachtmana i jego zwolenników w organizacji, widząc ich zgodę w wielu innych kwestiach, Amerykanie nie byli zainteresowani współpracą i odeszli w początku roku 1940[13].

II wojna światowa

W maju 1940 r. została zorganizowana specjalna konferencja Międzynarodówki, poświęcona problemowi jedności trockistów w obliczu wojny. Na tę okoliczność Trocki opublikował manifest wzywający do zjednoczenia sił, który przeszedł jednak w dużej mierze bez echa [14]. Trocki doprowadził też do usunięcia resztek zwolenników Shachtmana z zarządu Międzynarodówki i powołania nowego Międzynarodowego Komitetu Wykonawczego z Jeanem van Heijenoortem na czele [15].

W trzy miesiące później Trocki zginął w zamachu; cała organizacja ucierpiała poważnie w czasie II wojny światowej. Trockiści byli ścigani przez nazistów oraz zwolenników Stalina i ZSRR, niejednokrotnie denuncjowani przez członków partii komunistycznych. W czasie wojny aktywność międzynarodówki sprowadzała się do publicystyki [16]. Działacze organizacji byli również pogrążeni w kolejnym sporze - o interpretację prognoz Trockiego dotyczących ruchu robotniczego po wojnie światowej [17].

Drugi kongres światowy

Miał miejsce w kwietniu 1946 r., zgromadził przedstawicieli 22 sekcji. Wykazał przede wszystkim ogromną słabość ruchu - jego największa, brytyjska sekcja, liczyła 1000 osób[18]. Podstawowe zagadnienia, które poruszył, to: stalinizm, kraje kolonialne, jak i specyficzna powojenna sytuacja w poszczególnych państwach[19]. Wydany został szereg rezolucji związanych z powyższymi zagadnieniami. Trockiści przyjęli też do swojego grona nowe sekcje, działające w Boliwii i na Sri Lance[19].

Międzynarodowy Sekretariat uznał kraje Bloku Wschodniego za kapitalistyczne, chociaż wkraczające w fazę przemian zmierzających ku budowie zdegenerowanych państw robotniczych. Podjęto za to kontakt z rządem Tito, jako przeciwnikiem Stalina. Zwrócono uwagę także na inny charakter dojścia do władzy rządu socjalistycznego w Jugosławii, który był efektem działań partyzantki antynazistowskiej, a nie wejścia Armii Czerwonej i narzucenia stalinizmu. Krok ten spotkał się z krytyką sekcji brytyjskiej[20].

Trzeci kongres światowy

Miał miejsce w 1951 r. Zajmował się przede wszystkim perspektywami trockistów w zmienionej sytuacji geopolitycznej na świecie. Wydali oni rezolucję, w której oceniali państwa satelickie ZSRR za zdeformowane kraje robotnicze. Nie został użyty termin zdegenerowane, stosowany w odniesieniu do ZSRR, uznano bowiem, że istnieje różnica między krajem, gdzie niegdyś miała miejsce rewolucja proletariacka, lecz który nie utrzymał jej osiągnięć, a krajem, gdzie narzucono siłą system już zdegenerowany [21]. Trockiści przewidywali także wzrost społecznych konfliktów i uważali, że w zaistniałej sytuacji międzynarodowej nawet prostalinowskie, zdominowane przez wpływy radzieckie partie komunistyczne mogą okazać się najlepszymi, jeśli nie jedynymi, obrońcami praw robotników w krajach zachodnich [22].

Rozwinięcie tego wniosku przedstawił w październiku 1951 działacz grecko-francuski Michel Pablo. Uważał on, że zakładanie nowych partii lewicowych określających się jako trockistowskie jest bezsensowne w sytuacji, gdy to partie komunistyczne staną się wyrazicielami interesu robotników i zyskają ich zaufanie. Zalecił zatem dokonanie masowego entryzmu (tzw. entryzmu sui generis) w tych partiach, co miało umożliwić kontakt z masami pracowniczymi, a w dalszej perspektywie osiągnięcie wpływu na całą partię [23]. Wnioski Pablo zostały zaakceptowane, nie zgodzili się z nimi jedynie niektórzy trockiści francuscy, pod wodzą Pierre'a Lamberta. Zarzucili oni Pablo brak zrozumienia dla sytuacji trockistów we Francji i niedocenienie potencjału ich niezależnych organizacji. Grupa ta została przegłosowana przez kongres światowy i w konsekwencji porzuciła Międzynarodówkę [24]. Na czele organizacji stali Ernest Mandel, James Cannon oraz Gerry Healy.

Powstanie Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki i rozłam

W 1953 r. amerykańska SWP, część sekcji brytyjskiej zgromadzona wokół Gerry'ego Healy, grupa Lamberta oraz sekcje argentyńska, chińska i austriacka ogłosiły powstanie Międzynarodowego Komitetu IV Międzynarodówki, opuszczając Zjednoczony Sekretariat, lecz zapewniając o zachowaniu wierności wobec trockizmu. Powodem rozłamu była niechęć wobec entryzmu Pablo; secesjoniści zarzucali mu brak respektu dla wewnątrzorganizacyjnej demokracji, porzucenie ideałów trockistowskich i wtrącanie się w wewnętrzne sprawy sekcji francuskich w celu narzucenia własnego punktu widzenia [25] [26] Pozostałe sekcje, poza grupą ze Sri Lanki, która wzywała do zjednoczenia, wypowiedziały się przeciwko rozłamowi [27].

Czwarty kongres światowy

Dwa ośrodki trockizmu działały przez 10 lat całkowicie odrębnie, chociaż obydwa zapewniały o byciu pełnoprawną reprezentacją całego ruchu i o posiadaniu większości w Międzynarodówce, zanim nastąpił definitywny rozłam [28]. Również w imieniu całej Międzynarodówki Międzynarodowy Sekretariat zorganizował w 1954 r. czwarty kongres, poświęcony głównie nowej sytuacji w USA, Francji i Wielkiej Brytanii. Tymczasem Międzynarodowy Komitet pogrążył się w sporach o dalszą strategię i taktykę; pojawiły się głosy, by gorąco skrytykowanego entryzmu nie porzucać jednoznacznie i nie uznawać go za teorię całkowicie nielewicową, jak głoszono w dokumentach rozłamowych.

Taktyka entryzmu była kontynuowana przez te organizacje, które pozostały przy Międzynarodowym Sekretariacie. W nowym raporcie kongresowym lider zwolenników entryzmu Pablo przedstawił dalsze rozwinięcie tej koncepcji, uwzględniające w gronie partii "potencjalnie rewolucyjnych" nie tylko komunistów i socjaldemokrację, ale i nacjonalistyczne partie powstające w koloniach [29]. Stanowisko to doprowadziło to do kolejnego sporu; liderzy sekcji kanadyjskiej, brytyjskiej i francuskiej demonstracyjnie wyszli z obrad kongresu [30].

Piąty kongres światowy

Miał miejsce w październiku 1957 i poświęcony był głównie wojnie algierskiej. W ocenie Ernesta Mandla i Pierre'a Franka stanowiła ona potwierdzenie sensowności pracy w partiach nacjonalistycznych w krajach kolonialnych. Wskazywano na liczne socjalne żądania uczestników wojny po stronie algierskiej i postulowano zastosowanie w tym kraju metod partyzanckich, które miały przynieść podobne skutki, jak rewolucja masowa [31].

Szósty kongres światowy i zjednoczenie

W 1961 r. szósty kongres światowy zajmował się przede wszystkim kwestią rewolucji kubańskiej oraz wewnętrznymi podziałami trockistów. Doszło do kolejnego sporu między Michelem Pablo i Juanem Possadasem o taktykę działania, która doprowadziła do odejścia pablistów w rok później [32]. Spór dotyczył sensowności entryzmu w krajach kolonialnych, gdzie trockiści w mniejszym stopniu musieli walczyć ze stalinizmem i negatywnymi stereotypami, zatem teoretycznie mieli większe szanse sukcesu jako niezależne grupy. Ostro skrytykowana została sekcja na Sri Lance, która podjęła współpracę z lokalnymi nacjonalistami; w rezultacie ta największa organizacja masowa w Międzynarodówce zerwała z organizacją [33].

Równolegle z powodu przejścia entrystów do defensywy różnice programowe między Międzynarodowym Sekretariatem a Komitetem stały się znikome i w roku następnym była możliwa organizacja kongresu zjednoczeniowego [33]. Od 1963 zarząd Międzynarodówki określa się jako Zjednoczony Sekretariat.

Działania zjednoczeniowe po 1963 r.

W zjednoczeniu nie wzięły udziału organizacje Pierre'a Lamberta z Francji oraz Socjalistyczna Liga Pracy ze Szwajcarii. Obydwie organizacje utrzymywały, że Międzynarodowy Komitet powinien funkcjonować nadal, podważały również podstawowe postulaty dokumentów zjednoczeniowych - uznanie robotniczego charakteru rewolucji kubańskiej, poparcie dla wydarzeń w Algierii oraz zgodę na zastosowanie pewnych tez Michela Pablo [34]. Poważne spory miały miejsce także wewnątrz sekcji amerykańskiej, które doprowadziły do kolejnych podziałów. Grupy francuska i szwajcarska wielokrotnie domagały się rozmów i organizacyjnej dyskusji, która pozwoliłaby rozwiązać ostatnie wątpliwości. Prośba ta nigdy nie została spełniona [35]. Podobnie Zjednoczony Sekretariat odmówił rozmów o zjednoczenie z grupą Lamberta, które trwały przez całe lata 70., wchodząc w różne fazy. Obydwie grupy na przemian atakowały się i deklarowały chęć współdziałania [36].

Podobne wydarzenia miały miejsce w sekcjach we Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie dochodziło do rozłamów i niektóre grupy dawnych sekcji Komitetu wracały do Międzynarodówki.

Kongres 1969

Kongres ten, kontynuując tendencje występujące już wcześniej w Międzynarodówce, zdecydowanie skupił uwagę organizacji na walce partyzanckiej w Trzecim Świecie [37]. Oznaczało to faktyczne porzucenie części tradycyjnego marksistowskiego ujmowania problemu metod walki o władzę, gdzie walka partyzancka występowała zawsze jako możliwa, lecz nie podstawowa forma działania. Trockiści w tym momencie w większym stopniu naśladowali koncepcje Mao Zedonga i Che Guevary niż teoretycznie wyjściowe dla nich analizy Lenina i Trockiego. Szczególnymi entuzjastami tego sposobu walki okazali się Joseph Hansen (jedynie w odniesieniu do Ameryki Łacińskiej) i Nahuel Moreno[38], którzy jednak ze swoich poglądów rychle się wycofali [39], podczas gdy kierownictwo Międzynarodówki utrzymywało koncepcje partyzanckie jako kluczową taktykę trockistów, nie bacząc na jej kolejne niepowodzenia w Ameryce Łacińskiej [40]. Inna nowa koncepcja taktyczna związana była z doświadczeniami maja 1968. Trockiści uwierzyli wówczas, że bazą ich ruchu powinna stać się młodzież akademicka i intelektualiści, nie zaś robotnicy. I na tym polu ponieśli jednak porażkę, gdyż studenci, chociaż zainteresowani radykalizmem lewicowym, niezwykle powierzchownie podchodzili do walki politycznej, a od trockizmu atrakcyjniejsze były dlań ideologie głoszące walkę bezpośrednią, jak maoizm i guevaryzm[41]. Zjazd zakończył się rozłamem na Międzynarodową Tendencję Większości z Pierre Frankiem i Ernestem Mandlem oraz Tendencję Leninistów Trockistów z Hugo Blanco, Nahuelem Moreno i Hansenem.

Przypisy

  1. List otwarty na rzecz IV Międzynarodówki
  2. Tekst poświęcony początkom IV Międzynarodówki i jej genezie
  3. George Breitman o początkach IV Międzynarodówki
  4. Urszula Ługowska, August Grabski, Trockizm. Doktryna i ruch polityczny, Warszawa: TRIO, 2003, s. 98, ISBN 83-88542-51-6, OCLC 830560780.
  5. U.Ługowska, A.Grabski, op.cit., s.99
  6. List otwarty
  7. D.Wołkogonow, Trocki
  8. Artykuł o represjach wobec trockistów
  9. Tekst poświęcony propagandzie w ZSRR
  10. Sprawozdanie z pierwszego kongresu IV Międzynarodówki
  11. Dokument dotyczący amerykańskiej sekcji Międzynarodówki
  12. Duncan Hallas o sporach wewnętrznych w Międzynarodówce. [dostęp 2008-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-20)].
  13. James Cannon o sporach wewnętrznych w IV Międzynarodówce. [dostęp 2008-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-16)].
  14. James Cannon, op.cit.. [dostęp 2008-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-16)].
  15. Raport z konferencji w 1940 r.
  16. IV Międzynarodówka w czasie II wojny światowej. [dostęp 2008-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-27)].
  17. Pierre Broué, Wojna i rewolucja: Trocki i trockiści wobec II wojny światowej, [w:] Rewolucja, nr 0/01, wyd. Książka i Prasa
  18. U. Ługowska, A.Grabski, op.cit., s.117
  19. a b Raport z II Kongresu
  20. List do Komunistycznej Partii Jugosławii. [dostęp 2008-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-16)].
  21. Raport Pierre'a Franka o państwach Bloku Wschodniego. [dostęp 2008-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-28)].
  22. Tezy o Orientacji i Perspektywach z kwietnia 1951
  23. Trockizm zmienia taktykę - raport Michela Pablo
  24. U.Ługowska, A.Grabski, op.cit., s. 125-127
  25. Rezolucja ogłaszająca powstanie Międzynarodowego Komitetu
  26. James Cannon do trockistów z całego świata
  27. List do trockistów na Sri Lance
  28. Komitet Międzynarodowy o nazewnictwie i dokumentacji
  29. Michel Pablo, Czym jest IV Międzynarodówka, jakie są jej cele
  30. John McLiroy, Rewolucyjna odyseja Johna Lawrence. [dostęp 2008-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
  31. Pierre Frank, Długi marsz trockistów. [dostęp 2008-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)].
  32. Debata trockistów o rewolucji na Kubie. [dostęp 2008-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-11-08)].
  33. a b U. Ługowska, A. Grabski, op.cit.
  34. Trotskyism Betrayed: The SWP accepts the political method of Pabloite revisionism, 1962, Dokument Socjalistycznej Ligi Pracy
  35. Bob Pitt o Gerrym Healym i jego działalności. [dostęp 2008-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-09)].
  36. U. Ługowska, A. Grabski, op.cit., s.133
  37. U.Ługowska, A.Grabski, op.cit., s.142-144
  38. Joseph Hansen, Taktyka i strategia kontynentalnej rewolucji
  39. U.Ługowska, A.Grabski, op.cit., s.144
  40. Fred Weston, Geneza upadku IV Międzynarodówki
  41. U.Ługowska, A.Grabski, op.cit.,s.146

Media użyte na tej stronie

Logo of the Fourth International.svg
Логотип Четвёртого Интернационала