I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi

I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi

liceum ogólnokształcące
nr rej. A/364
Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Adres	ul. Więckowskiego 41 90-734 Łódź
Data założenia	5 lipca 1906
Patron	Mikołaj Kopernik
Dyrektor	Marcin Chrabelski
Położenie na mapie Łodzi I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi
Położenie na mapie województwa łódzkiego I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi
51°46′19,21″N 19°26′46,04″E/51,772003 19,446122
Strona internetowa

Tablica upamiętniająca śmierć Stefana Linkego ucznia klasy VIII Gimnazjum wmurowana na gmachu NBP przy al. T. Kościuszki 14

I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (Gimnazjum Polskie w Łodzi, Państwowe Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi, I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. M. Kopernika w Łodzi, XV Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Przyjaciół Dzieci im. Mikołaja Kopernika w Łodzi) – najstarsza państwowa polska szkoła ponadpodstawowa w Łodzi.

Historia

Okres do końca I wojny światowej

Powstanie szkoły wiąże się ze strajkami uczniów w zaborze rosyjskim w 1905 r., w wyniku których władze carskie zezwoliły na tworzenie prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym. Również w Łodzi miejscowa grupa inteligencji postanowiła stworzyć polską szkołę średnią. W tym celu powstał Komitet Wspierania Utworzenia Polskiej Szkoły Średniej w Łodzi. Pierwsze zebranie odbyło się 5 lipca 1906 r., podczas którego podpisano akt założenia szkoły. Powstał również Komitet Organizacyjny Polskiej Męskiej Szkoły Średniej (który przekształcił się później w Towarzystwo „Uczelnia”, które stało się de facto właścicielem szkoły^[a]), jego członkiem był m.in. dyrektor tramwajów podmiejskich w Łodzi i poseł na Sejm II RP – inż. Wiesław Gerlicz. Przewodniczącym Komitetu został wybrany Ludwik Fankanowski.

Rozpoczęcie pierwszego roku szkolnego w Gimnazjum Polskim odbyło się 17 października, a poprzedziła je msza w kaplicy Domu Starców przy ul. Wólczańskiej 51^[1]. Pierwsza siedziba szkoły znajdowała się przy ul. Wólczańskiej 55. W 1910 r. szkołę przeniesiono do nowo wybudowanego budynku, należącego do Edwarda Heimana, który stał przy ówczesnej ul. Nowo-Cegielnianej (obecnie ulica Więckowskiego 41). Rok później wieloletnie starania zostały uwieńczone koncesją Towarzystwa „Uczelnia” na prowadzenie szkoły. W Gimnazjum Polskim odbyła się pierwsza matura, którą zdawało sześciu uczniów: Mieczysław Eliasz, Bolesław Fichna, Stanisław Hiller, Roman Pawelczyk, Adolf Tenenbaum i Henryk Wysznacki.

W 7. rocznicę otwarcia gimnazjum, 17 października 1913 r., odwiedził szkołę arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski – prymas Królestwa Polskiego, który m.in. przypomniał myśl wyrażoną przez Komitet Organizacyjny polskiej szkoły średniej w Łodzi 30 września 1906: „Naród, który ma szkoły – ma przyszłość”^[2].

W latach 1914–1916 wychowankowie Gimnazjum Polskiego, jako żołnierze Legionów, uczestniczyli w bitwach z Rosjanami pod Krzywopłotami, Łowczówkiem i Kościuchnówką. W 1915 r. powstała drużyna harcerska im. Romualda Traugutta (od 1916 r. – 3 ŁDH im. Romualda Traugutta), założona przez dh. Mieczysława Iwańskiego.

W 1916 r. w nieznanych bliżej okolicznościach szkoła otrzymała skromny sztandar z drzewcem zakończonym drewnianą główką. Wizerunek orła był namalowany a nie wyszywany. Sztandar służył szkole do czerwca 1938 r.^[3]

11 listopada 1918 r. – podczas rozbrajania okupantów niemieckich w Łodzi u zbiegu ulicy Spacerowej (ob. al. Tadeusza Kościuszki) z ul. Benedykta (obecnie ul. 6 Sierpnia) w pobliżu gmachu Banku Państwa (dziś siedziby Oddziału Okręgowego NBP) śmiertelnie ranny został uczeń VIII klasy Stefan Linke, plutonowy Polskiej Organizacji Wojskowej (pośmiertnie odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari)^[4].

Gimnazjum Polskie było utrzymywane z funduszów społecznych gromadzonych przez Towarzystwo „Uczelnia”. Trudny okres stanowiły lata I wojny światowej. Zniszczenia będące następstwem działań wojennych oraz rabunkowa polityka zaborców rosyjskich i zajmujących Królestwo Polskie okupantów niemieckich i austriackich spowodowały zmniejszenie możliwości gromadzenia funduszów. Mimo to Towarzystwo „Uczelnia” zdołało utrzymać szkołę do połowy 1919 r., dyrekcja zaś i grono nauczycielskie okazywały gotowość do różnych wyrzeczeń uznawszy, że funkcjonowanie szkoły jest niezbędne^[5].

Okres międzywojenny (1918–1939)

Przedwojenna pocztówka ze zdjęciem budynku Gimnazjum M. Kopernika w Łodzi

Wkrótce po odzyskaniu niepodległości Towarzystwo „Uczelnia” zwróciło się do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z prośbą o upaństwowienie gimnazjum. 16 maja 1919 r. w siedzibie ministerstwa w Warszawie przyjęto uzgodnienia w sprawie upaństwowienia szkoły. 9 września 1919 r. Minister WRiOP Jan Łukasiewicz wystawił Akt Organizacyjny Szkoły, czyniąc ją pierwszą średnią placówką oświatową w Łodzi^[6]. Z inicjatywy ówczesnego dyrektora Jana Czeraszkiewicza patronem szkoły został Mikołaj Kopernik. Nazwę szkoły zmieniono z Gimnazjum Polskie na Państwowe Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika. 2 listopada 1919 r. małżonkowie Edward i Helena Heimanowie aktem notarialnym przekazali budynek szkoły skarbowi państwa^[7].

W 1923 roku w auli szkolnej zawieszono obraz przedstawiający Mikołaja Kopernika, namalowany przez Stanisława Millera dla uczczenia 450 rocznicy urodzin Patrona Gimnazjum, inspirowany obrazem Jana Matejki. W czerwcu 1924 r. auli szkolnej umieszczona została tablica pamiątkowa z nazwiskami dziewięciu uczniów i wychowanków Gimnazjum, którzy polegli w latach 1914-1921 w walce o niepodległość i granice Polski^[8]. W roku szkolnym 1932/1933 ze składek grona nauczycielskiego, rodziców i uczniów ufundowano nową tablicę pamiątkową ku czci uczniów Szkoły poległych w walkach o odzyskanie niepodległości^[9]. Tablica ta zawierała siedemnaście nazwisk^[10]. 8 grudnia 1936 r. zorganizowano Zjazd Koleżeński w związku z obchodami trzydziestolecia szkoły. W 1937 r., w wyniku reformy oświaty z 1932 r., została przemianowana na I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. M. Kopernika. W czerwcu 1938 roku ufundowano i poświęcono sztandar szkoły^[3]. W marcu 1939 r. odbyła się pierwsza matura typu licealnego. We wrześniu 1939 r., tuż przed wkroczeniem hitlerowców do Łodzi, dyrektor III Gimnazjum i Liceum im. Stefana Żeromskiego^[b] Jan Marczyński ukrył sztandary obydwu placówek w rodzinnej wsi Prusinowice^[11].

Lata II wojny światowej (1939–1945)

W sierpniu i we wrześniu 1939 r. uczniowie klasy maturalnej (drugiej licealnej) pełnili służbę na terenie Łodzi w Batalionie Wart Przysposobienia Wojskowego. Harcerze 3 ŁDH im. Romualda Traugutta włączyli się w organizowane Pogotowie Harcerzy. Pomagali organizować wojskowy szpital polowy przy ulicy Leczniczej 6, pełnili także służbę obserwacyjno-wartowniczą w parku na Zdrowiu^[12].

Otwarcie szkoły (11 listopada) w okupowanej przez Niemców Łodzi stało się możliwe dzięki działalności Sekcji Oświaty i Kultury, powołanej przez Komitet Obywatelski w Łodzi w pierwszych miesiącach okupacji. Od 16 grudnia 1939 r., podobnie jak inne placówki oświatowe w Łodzi, szkoła pozostawała zamknięta. Budynek zajął komitet powiatowy partii narodowosocjalistycznej (Kreisleitung der NSDAP – Litzmannstadt-Land) wraz z partyjnymi przybudówkami, jak niemiecki front pracy (DAF) i narodowosocjalistyczna organizacja opieki (NSV). Wyposażenie szkolne zostało zabrane przez okupanta lub zniszczone a pomieszczenia zostały zdewastowane^[13][14]. Zniszczeniu uległa m.in. tablica z 1936 r., upamiętniająca I Zjazd Wychowanków.

Podczas wojny znaczący udział w działalności konspiracyjnej mieli harcerze 3 Łódzkiej Drużyny Harcerskiej. Organizowali oni tajne nauczanie (dh. Janusz Włodarski) oraz uczestniczyli w tworzeniu struktur podziemnego harcerstwa. Dh Janusz Włodarski i dh Waldemar Doniec zorganizowali drużynę im. gen. Władysława Sikorskiego^[12]. W tajne nauczanie zaangażowani byli nauczyciele szkoły: Lucjan Cieślik, Helena Giełdzińska, Wacław Siennicki, Władysław Terlikowski, Józef Ulatowski^[14].

Wśród ofiar hitlerowskiego terroru było trzech księży prefektów gimnazjum - Romuald Brzeziński, Bronisław Butkiewicz i Stanisław Rybus zostali zamordowani w 1942 r. w obozie koncentracyjnym w Dachau^[15]. W czasie II wojny światowej zginęło dwóch uczniów maturalnej klasy liceum oraz prawie 50 wychowanków szkoły. Pięciu wychowanków oraz instruktor przysposobienia wojskowego ppor. Tadeusz Kmieć zginęli w zbrodni katyńskiej. Absolwent szkoły Tadeusz Łabędzki po brutalnym śledztwie w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego - skatowany przez Adama Humera i innych komunistycznych oprawców - 9 kwietnia 1946 został zamordowany strzałem w tył głowy^[16]. Jeden z sześciu pierwszych maturzystów Wacław Lipiński zamordowany został przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w więzieniu we Wronkach 4 kwietnia 1949 r^[17].

Okres (1945–1989)

Po wkroczeniu do Łodzi (19 stycznia 1945 r.) wojska radzieckie w gmachu szkoły założyły tymczasowy szpital polowy. Po krótkim czasie opuścili szkołę, dzięki czemu mogła rozpocząć na nowo działalność oświatową. Dyrektorem został nauczyciel matematyki Lucjan Cieślik^[18]. W tym samym jeszcze roku Kazimiera Marczyńska, wdowa po Janie Marczyńskim przywiozła ukryty sztandar Liceum. W 1946 r. przy szkole powstał Szczep ZHP im. Romualda Traugutta. W 1954 r. – po licznych szykanach – ostatecznie zlikwidowano naukę religii w szkole. Okazją do takiego działania było przejęcie szkoły przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Nazwę szkoły zmieniono na XV Liceum Ogólnokształcące TPD. 10 listopada 1957 r. uchwałą Prezydium Rady Narodowej Miasta Łodzi w sprawie nadania nazw i numerów liceom ogólnokształcącym, szkole przywrócono nazwę I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi^[19].

Na Drugim Zjeździe Wychowanków (19–20 października 1956 r.) podjęto decyzję o utworzeniu Stowarzyszenia Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi^[20]. W 1963 r. liceum stało się szkołą koedukacyjną^[21]. W 1974 r. pracowni biologicznej nadano imię prof. Jerzego Konorskiego (absolwent 1921 r.). 11 listopada 1978 r. – dla uczczenia 60. rocznicy odzyskania niepodległości na budynku Narodowego Banku Polskiego (al. Tadeusza Kościuszki 14) ponownie umieszczono tablicę upamiętniającą Stefana Linkego^[22].

W 1981 r. w 75. rocznicę powstania szkoły ustanowiono i wybito medal „Za zasługi dla I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Łodzi”. W 1982 r. Stowarzyszenie Wychowanków i Komitet Rodzicielski ufundowały nowy sztandar liceum^[3]. W 1987 r. uczniowie napisali list do Ojca Świętego Jana Pawła II, który został doręczony podczas trzeciej pielgrzymki papieża do Ojczyzny i pobytu w Łodzi – 13 czerwca. Odpowiedzią na list było pismo watykańskiego Sekretariatu Stanu nr 198.235 z lipca 1987 r. 17-18 października 1987 r. odbył się IV Zjazd Wychowanków. Kazimierz Chrabelski (matura 1931 r.) wykonał i ofiarował szkole kopię obrazu Jana Matejki „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”^[23].

Po roku 1989

We wrześniu 1989 r. powstała pierwsza klasa autorska biologiczno-chemiczna z programem opracowanym przez nauczyciela chemii, prof. Karola Króla. Rok później powstała druga klasa autorska z programem opracowanym przez dr Ludwika Samosieja. W 1991 r. powołana została Rada Szkoły, złożona z przedstawicieli rodziców, nauczycieli, uczniów i Stowarzyszenia Wychowanków. 22 czerwca 1992 r. Rada Szkoły uchwaliła Statut I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Łodzi. 29 grudnia 1995 r. budynek szkoły wpisano do rejestru zabytków województwa łódzkiego. W 1999 r. pracowni chemicznej nadano imię profesora Karola Króla^[24].

XXI wiek

W latach 2002–2005 pod kierunkiem wojewódzkiego konserwatora zabytków przeprowadzono remont kapitalny budynku szkoły. W 2012 r. wyremontowano boisko szkolne. 10 czerwca 2014 r. boisku szkolnemu nadano imię zmarłego absolwenta i prof. Zdzisława Sędzickiego (matura 1976 r.). W 2015 r. ufundowany został sztandar Stowarzyszenia Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi. Pracowni geograficznej nadano imię prof. Janusza Boissé Bladego.

Architektura

Kubaturą i formą budynek zbliżony jest do wielkomiejskiej kamienicy. Fasadę oblicowano cegłą i wzbogacono kamiennym, tynkowanym detalem o uproszczonych formach. Obiekt może być uznany za wczesnomodernistyczny z uwagi na „oszczędny detal, duże okna i duże płaszczyzny ścienne”^[25].

Autor projektu budynku nie jest znany. Projekt opiniował Adolf Zeligson^[25].

Nazwy szkoły

• Gimnazjum Polskie w Łodzi (1906–1919),
• Państwowe Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (1919–1937),
• I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (1937–1939 i 1945–1954),
• XV Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Przyjaciół Dzieci im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (1954–1957),
• I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi (od 1957)

Osiągnięcia

• I miejsce w rankingu UNESCO, MEN i Komitetów Głównych olimpiad przedmiotowych – 1996 r.,
• I miejsce w Polsce w rankingu miesięcznika „Perspektywy” – 2000 r. i 2002 r.,
• III miejsce w Polsce w jubileuszowym rankingu wyłaniający 15 najlepszych liceów na 15-lecie miesięcznika „Perspektywy” – 2013 r.,
• I miejsce w województwie łódzkim w rankingu miesięcznika „Perspektywy” 2014 r. i 2022 r.

Odznaczenia

• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi (1972)
• Medal 50-lecia Akademii Medycznej w Łodzi (1999)
• Medal 50-lecia Olimpiady Matematycznej (2000)
• Odznaka „Za Zasługi dla Miasta Łodzi” (2002)

Założyciele Szkoły^[26]

Dyrektorzy

Uczniowie

• Lucjan Frakowski
• Stefan Linke
• Walenty Pecyna
• Benedykt Pęczkowski-Grzymała
• Franciszek Pfeiffer

Absolwenci

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Akta Towarzystwa Uczelnia w Łodzi przechowywane w Państwowym Archiwum Łodzi.
• Henryk Skorek: Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi 1906-1986: wybór źródeł. Łódź: Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi, 1987.
• Zbigniew Piąstka: W cieniu alei cmentarnych. Łódź: Towarzystwo Przyjaciół Łodzi, 1990.
• Aleksandra Sachadyniuk. Kronika I Liceum im. M. Kopernika (b. Gimnazjum Tow. „Uczelnia”) w Łodzi 17 X 1906 -17 X 1956, Łódź 1957.
• Księga Pamiątkowa Jubileuszu 95-lecia Szkoły i VII Zjazdu Absolwentów. Łódź 20-21 października 2001.
• Eugenia Podgórska (red.) Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906-1973 (Materiały), Łódź 1973.
• Jan Kamiński (red.). Nasz Wiek. Gimnazjum i Liceum imienia Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906-2006. Zarys historyczny. Wspomnienia. Łódź. I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi. Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi. 2006.
• Koperiada. Jubileusz 110-lecia Gimnazjum i Liceum imienia Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906-2016. 100-lecie harcerstwa w szkole 60-lecia Stowarzyszenia Wychowanków. Łódź. I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Łodzi. Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi. 2016.
• Jan Czeraszkiewicz. „Roczniki Gimnazjum Polskiego Tow. „Uczelnia"” (1912-1921),
• Gimnazjum Polskie Tow. „Uczelnia” – Państwowe Gimnazjum im. M. Kopernika w Łodzi 1906 – 1936. Zjazd Koleżeński w Łodzi 8 grudnia 1936, Łódź bdw,
• Waldemar Doniec. 3 ŁDH w konspiracji lat 1939–1945 (maszynopis w Archiwum Liceum).
• Krzysztof Stefański, Stary cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Łodzi, Łódź 1992.
• Szczygielski W., Czeraszkiewicz, Jan (1867-1924), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 33.
• Ś. p. Jan Czeraszkiewicz, „Ziemia” 1924, R. IX, nr 10, s. 187-188.
• Czeraszkiewicz J., „Roczniki Gimnazjum Polskiego Tow. „Uczelnia"” (1912-1921).
• Henryk Władysław Skorek, Jan Czeraszkiewicz (1867-1924) (maszynopis w Archiwum Liceum).
• Bolesław Fichna, Z dni chmurnych i górnych, Wspomnienia. Łódź 1929.
• K. Stefański, B. Ciarkowski, Modernizm w architekturze Łodzi XX wieku, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2018, s. 28.

Linki zewnętrzne

• Strona I LO w Łodzi
• Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika w Łodzi
• Wirtualne muzeum Janusza Boissé