I wojna peloponeska

I wojna peloponeska
— Wojny peloponeskie —
Zasięg sojuszy i zdobyczy ateńskich ok. 450 p.n.e.
Czas	460-446 p.n.e.
Terytorium	Grecja
Strony konfliktu
Sparta i jej sojusznicy Ateny i ich sojusznicy
brak współrzędnych

Tzw. pierwsza wojna peloponeska^[1] – konflikt w starożytnej Grecji, toczony w latach 460-446/445 p.n.e. (z pięcioletnim rozejmem w latach 451-446 p.n.e.)^[2], pomiędzy największymi potęgami klasycznej Hellady – Atenami i Spartą oraz ich sojusznikami (skupionym wokół Aten Związkiem Morskim i kierowanym przez Spartę Związkiem Peloponeskim).

Przyczyny wojny

Sojuszowi greckich polis (tzw. Związek Hellenów) udało się odeprzeć perską inwazję dowodzoną przez króla Kserksesa I i w 479 p.n.e. wyprzeć wojska perskie z Hellady. Sojuszem dowodziła Sparta, ale znaczący udział w zwycięstwach mieli Ateńczycy. W następnych latach Grecy przejęli inicjatywę w wojnie z Persją, walki przeniosły się na tereny Hellespontu i Azji Mniejszej. Sparta wycofała się z dalszego w nich udziału na skutek kryzysu związanego z Pauzaniaszem, a dowództwo objęli Ateńczycy. Skupili oni szereg polis z wysp Morza Egejskiego oraz z wybrzeża trackiego w kierowanym przez siebie Związku Morskim, którego zadaniem miała być dalsza wojna z Persami i wyzwolenie polis małoazjatyckich. Z biegiem czasu związek stał się podłożem tworzącego się ateńskiego imperium.

Sparta, do tej pory największa potęga świata greckiego, już w 479 p.n.e. traktowała Ateny jako potencjalnego rywala, sprzeciwiając się (nieskutecznie) odbudowie ateńskich murów zniszczonych przez Persów^[3], jednak przez następne piętnaście lat nie zareagowała zbrojnie na rosnącą pozycję konkurenta. Coraz bardziej napięte stosunki między dwiema poleis dały o sobie znać, kiedy Ateńczycy rozpoczęli oblężenie Tasos (w 465/464 p.n.e.). Mieszkańcy wyspy poprosili o pomoc Spartan, a ci – zdaniem Tukidydesa – zgodzili się zaatakować Attykę, jednak plany pokrzyżowało trzęsienie ziemi w Lakonii^[4]. Była to największa katastrofa naturalna, jaka dotknęła Spartę w starożytności: przyniosła poważne zniszczenia i wywołała bunt wśród ludności zależnej – helotów, a także części periojków^[5]. Poważne kłopoty w stłumieniu powstania skłoniły Spartan do wezwania na pomoc sojuszników, w tym Aten (obie polis były nadal formalnie sojusznikami w ramach Związku Hellenów)^[5]. Ateńczyk Kimon, bohater walk z Persami i zwolennik ugodowej polityki wobec Sparty^[6], przekonał rodaków do pozytywnej odpowiedzi na prośbę o pomoc i osobiście poprowadził oddziały do Messenii, gdzie trwało oblężenie powstańczej twierdzy Ithome^[5]. Na miejscu doszło do kryzysu, ponieważ Spartanie – obawiając się, że Ateńczycy wejdą w konszachty z buntownikami, odesłali ich do domu. Ateńska reakcja była gwałtowna: wiosną 461 p.n.e. Kimon został ostracyzowany, miasto wypowiedziało Sparcie przymierze antyperskie i zawarło sojusz z nieprzychylnymi Spartanom Argos i Tessalią^[6]. W samych Atenach miały w tym czasie miejsce poważne zmiany polityczne – Efialtes przeprowadził reformy demokratyczne, ograniczając rolę Areopagu, a sam wkrótce zginął w wyniku zamachu^[6][7].

Przebieg wojny

Ofensywa Aten

Wojna wybuchła, kiedy w 460 p.n.e. Ateny przyjęły do sojuszu (i obsadziły swoimi wojskami) Megarę, skonfliktowaną ze sprzymierzeńcem Sparty – Koryntem. W 459 p.n.e.^[8] Ateńczycy zaatakowali Korynt (wygrali bitwę morską pod Kekryfaleą i lądową pod Haliejs), w 458 p.n.e. zajęli sprzymierzoną ze Spartą Eginę i mniej więcej w tym samym czasie Trojzenę^[8]. W 458 p.n.e. próbowali uniemożliwić powrót na Peloponez spartańskiego korpusu wysłanego na pomoc Dorydzie zagrożonej przez Fokijczyków. Doszło do bitwy pod Tanagrą w Beocji, zakończonej ciężko wywalczonym sukcesem Spartan, jednak już dwa miesiące później ateńskie wojska pod wodzą Myronidesa wkroczyły ponownie do Beocji i zwyciężyły Beotów pod Ojnofytą^[9]. Beocja oraz Fokida i Lokryda Opuncka znalazły się pod ateńskim panowaniem. Prawdopodobnie w 456 p.n.e. flota Aten dowodzona przez Tolmidesa spaliła spartańskie doki w Lakonii, a później zajęła Chalkis Etolską i Nafpaktos nad Zatoką Koryncką^[10]. W 455/454 p.n.e. Ateńczycy próbowali interweniować w Tessalii, a potem nieatakowana przez nikogo flota miasta pod dowództwem Peryklesa pustoszyła wybrzeża Zatoki Korynckiej^[10]. W tym samym czasie Spartanie wyparli w końcu messeńskich helotów z twierdzy Ithome, ale Ateńczycy osadzili ich w zdobytym Nafpaktos, zyskując tym samym mocny punkt oparcia w regionie^[10].

Interwencja w Egipcie

Ateńczycy prowadzili walkę na dwa fronty, angażując się jednocześnie w akcje przeciw Persom. W 460 p.n.e. wysłali wielką flotę na Cypr, skąd przeprawili się do Egiptu wspomóc Inarosa, przeciwnika Persów, w delcie Nilu^[10]. Król Persów Artakserkses próbował przekonać Spartę do ataku na Attykę, jednak jego pieniądze zostały odrzucone. W tej sytuacji do Egiptu wysłano perską armię, która pokonała Greków i Egipcjan w bitwie, a później obległa ich na jednej z wysp delty^[10]. Oblężenie trwało półtora roku i zakończyło się zwycięstwem Persów, którzy zdobyli także posiłkową eskadrę w sile 50 okrętów wysłaną z Grecji w 454 p.n.e.^[10] Klęska Aten w Egipcie była na tyle poważna, że przez trzy następne lata powstrzymały się one od działań militarnych zarówno w Grecji, jak i przeciw Persji^[11].

Rozejm ateńsko-spartański i interwencja na Cyprze

W 451 p.n.e. z wygnania powrócił Kimon. Zapewne dzięki jego staraniom zawarto wtedy rozejm ze Spartą, co pozwalało Atenom zaangażować się w walkę z Persami^[11]. Przygotowano wielką flotę, która pod dowództwem Kimona ruszyła na Cypr (część statków wysłano do Delty, wspomóc następcę Inarosa – Amyrtajosa). Podczas oblężenia Kitionu Kimon poniósł śmierć, postanowiono przerwać ekspedycję, ale podczas drogi powrotnej udało się Grekom odnieść zwycięstwo nad Persami w morsko-lądowej bitwie pod Salaminą Cypryjską^[11]. Ekspedycja ta zakończyła długi okres walk ateńsko-perskich, trwający od interwencji Aten podczas powstania jońskiego w 498 p.n.e.^[11] Według późniejszej tradycji Ateńczycy i król perski zawarli wtedy formalny pokój (tzw. Pokój Kalliasa), który uznawał ateńskie zdobycze, jednak czy taki traktat istniał w rzeczywistości, pozostaje kwestią sporną^[11].

Dalsze walki w Grecji

Pomimo trwania rozejmu Sparta i Ateny prowadziły działania wojenne przeciwko innym polis. Spartanie w 451/450 p.n.e. wymusili na Argos, sojuszniku Aten, zawarcie pokoju na trzydzieści lat^[12]. Sparta i Ateny rywalizowały także o wpływy w Delfach – w 448 p.n.e. Spartanie wypchnęli stamtąd Fokijczyków, a jakiś czas potem Ateńczycy przywrócili fokijską kontrolę nad wyrocznią^[12]. Zimą 447/446 p.n.e. wygnańcy Beoccy odzyskali Orchomenos i Cheroneję, na co ateńczycy odpowiedzieli ekspedycją dowodzoną przez Tolmidesa, która odzyskała Cheroneję, jednak w drodze powrotnej została zaatakowana przez Beotów, Eubejczyków i Lokrów pod Koroneją. Bitwa zakończyła się klęską ateńską, a jej rezultatem było opuszczenie przez Ateńczyków całej Beocji oraz zapewne utrata kontroli nad Fokidą, Lokrydą i Delfami^[13]. Wkrótce wybuchł antyateński bunt na Eubei, a gdy do jego tłumienia wysłano armię pod dowództwem Peryklesa, zbuntowała się Megara, która usunęła ateński garnizon i wezwała na pomoc oddziały peloponezyjskie^[13]. Perykles wycofał się z Eubei, ale wtedy do Attyki wkroczyła armia dowodzona przez spartańskiego króla Plejstoanaksa i rozpoczęła pustoszenie okolic Eleusis. Niespodziewanie Spartanie wkrótce się wycofali, dzięki czemu Perykles mógł powrócić na Eubeę i stłumić bunt^[13].

Pokój trzydziestoletni

Zimą 446/445 p.n.e. Ateny i Sparta zawarły pokój trzydziestoletni. Ateńczycy ze swoich zdobyczy zachowali jedynie Eginę, Nafpaktos i Chalkis Etolską, obie strony przez okres obowiązywania traktatu miały powstrzymać się od akcji zbrojnych, a także nadzorować w tej kwestii swoich sojuszników, których listę dołączono do traktatu^[13]. Obie polis mogły poszerzać swoje sojusze, ale jedynie na zasadzie przyjmowania dobrowolnych chętnych, kwestie sporne miały być rozstrzygane poprzez arbitraż^[13]. Pokój, formalnie będący długim rozejmem, dzielił Grecję na dwie strefy wpływów, a przetrwał niecałe piętnaście lat, do momentu kiedy między Atenami i Spartą wybuchła kolejna wojna.

Najważniejsze wydarzenia wojny

• 459 p.n.e. – bitwa morska pod Kekryfaleą (zwycięstwo Aten nad Koryntem)
• 458 p.n.e. – zdobycie przez Ateńczyków Eginy
• 458 p.n.e. – bitwa pod Megarą (Ateńczyk Myronidas zwyciężył Koryntczyków)
• 457 p.n.e. – bitwa pod Tanagrą (12 000 Spartan pod wodzą Nikomedesa pobiło 14 000 Ateńczyków i Tesalów)
• 457 p.n.e. – bitwa pod Ojnofytami (zwycięstwo Aten nad Beotami)
• 456 p.n.e. – bitwa morska pod Eginą
• 455 p.n.e. – oblężenie Prosopitis
• 453 p.n.e. – bitwa pod Sykionem (Ateńczyk Tolmides zwyciężył Sikyonczyków)
• 447 p.n.e. – bitwa pod Koroneją (Beoci pokonali Ateńczyków – śmierć Tolmidesa).

Zobacz też

• II wojna peloponeska

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Kulesza: Wojna peloponeska. Warszawa: Askon: Attyka, 2006. ISBN 83-7452-007-8.
• Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka, Marek Węcowski, Aleksander Wolicki: Historia starożytnych Greków. T. II: Okres klasyczny. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009. ISBN 978-83-235-0412-2.