Ideologia niemiecka

Ideologia niemiecka (niem. Die deutsche Ideologie) – zbiór rękopisów napisanych przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w kwietniu lub na początku maja roku 1846. Marks i Engels nie mogli znaleźć wydawcy, jednak ich prace zostały odnalezione i po raz pierwszy opublikowane w 1932 roku przez Dawida Riazanowa z Instytutu Marksa i Engelsa w Moskwie.

Przedmiot i znaczenie utworu

Książka składa się z wielu satyrycznie napisanych polemik skierowanych przeciwko Bruno Bauerowi, innym młodoheglistom i dziełu Maxa Stirnera Jedyny i jego własność (1844). Część pierwsza, jednak, jest wykładem filozoficznym, który wykazuje znaki bycia rozwinięciem dzieła, którego szkicem były Tezy o Feuerbachu. Dzieło to jest najprawdopodobniej najdłuższym i najbardziej wyczerpującym dostępnym nam opisem materialistycznej koncepcji historii Marksa, za co jest uznawane za bardzo wartościowe przez badaczy marksizmu^[1]. Tutaj po raz pierwszy^[1] użyty został przez Marksa i Engelsa termin „materialistyczne pojmowanie dziejów”. Swoją teorię Marks i Engels nazywają już nie „realnym humanizmem”, lecz komunistycznym, a także praktycznym materializmem. Krytyka ideologii burżuazyjnej (i jej najbardziej wyrafinowanej filozoficznej formy – „ideologii niemieckiej”) łączy się ze zdemaskowaniem utopijnych koncepcji panującego w ówczesnym ruchu robotniczym socjalizmu drobnomieszczańskiego^[1].

Tekst

Pierwsza strona rękopisu (napisana przez Marksa)

Tekst został napisany przez Marksa i Engelsa w Brukseli pomiędzy 1845 a 1846, jednak nie został opublikowany aż do roku 1932. Przedmowa i różne zmiany lub naniesone poprawki napisane są pismem ręcznym Karola Marksa. Znaczna część rękopisu została napisana przez Fryderyka Engelsa, oprócz Rozdziału V Części II i niektórych akapitów Rozdziału III Części 1, które zostały napisane pismem Josepha Weydemeyera. Rozdział V w Części II został napisany przez Mosesa Hessa, a jego edycji dokonali Marks i Engels. Tekst w oryginalnym języku niemieckim sięga około 700 stron^[2].

Ogólne streszczenie

Marks i Engels stwierdzają, że ludzie odróżniają się od zwierząt w momencie, w którym zaczynają produkować swoje środki utrzymania; to, czym są jednostki w dużym stopniu zależy od produkcji, od tego co i w jakich warunkach produkują. Natura jednostek zależy więc od materialnych warunków mających wpływ na ich produkcję^[3].

Na to, jak bardzo rozwinięte są siły wytwórcze kraju wskazuje podział pracy. Istnieje również bezpośrednie powiązanie z podziałem pracy, a formami własności.

Klasa rządząca, zarządzając materialną siłą społeczną, jest jednocześnie rządzącą siłą intelektualną. Reguluje ona produkcję i dystrybucję idei właściwych dla jej epoki. Jako że klasa rządząca zmienia się wraz z upływem czasu, tak samo zmieniają się idee i nowa klasa rządząca zastępuje je swoimi, ogłaszając je jako uniwersalne. Jednak iluzją jest to, że idee klasy rządzącej mają na celu dobro wszystkich obywateli^[4]. Taki stan rzeczy będzie istnieć tak długo, jak społeczeństwo jest zorganizowane w sposób, który zakłada istnienie klasy rządzącej^[5].

Aby zilustrować tę teoretyczną ramę, Marks opiera się na teorii bazy i nadbudowy społeczeństwa. Rozwój historyczny jest odbiciem zmian w ekonomicznych i materialnych stosunkach bazy. Gdy baza się zmienia, rewolucyjna klasa staje się nową klasą rządzącą, która tworzy nadbudowę. W czasie rewolucji, rewolucyjna klasa upewnia się, że jej idee są atrakcyjne dla całej ludzkości, tak, żeby po udanej rewolucji wydawały się naturalne i uniwersalne. Te idee, propagowane przez nadbudowę, stają się wtedy ideologią panującą w danej epoce. Co więcej, dana ideologia panująca mistyfikuje ekonomiczne relacje rządzące społeczeństwem i tym samym umieszcza proletariat w stanie fałszywej świadomości, który służy do reprodukcji warstwy pracującej^[6].

Moralność, religia, metafizyka i cała reszta ideologii i odpowiadającym ich formom świadomości nie posiadają już ułudy niezależności; nie posiadają własnej historii i rozwoju, lecz są produktem ludzi, którzy rozwijając swoje możliwości materialnej produkcji zmieniają swoje życie i tym samym myślenie.

Takie podejście pozwala nam przestać rozumieć historię jako zbiór martwych faktów lub jako wyimaginowanej działalności podmiotów.

Zobacz też

• idealizm niemiecki
• Lumpenproletariat
• Filozofia marksistowsko-leninowska
• Młodohegliści

Przypisy

Bibliografia

• Teodor Ojzerman: Nowa wspólna praca K. Marksa i F. Engelsa „Ideologia niemiecka”. W: Teodor Ojzerman: Powstanie filozofii marksistowskiej. Tłumaczyli: Władysław Jankowski, Michał Kelles-Krauz, Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1966, s. 451–461. (pol.).”

Linki zewnętrzne

• Ideologia niemiecka w języku niemieckim
• Ideologia niemiecka w języku angielskim