Idiota (powieść)

Idiota

Идиот

Ilustracja tytułowego bohatera skreślona przez autora. Jedna ze stron rękopisu powieści.
Autor	Fiodor Dostojewski
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Rosja
Język	rosyjski
Data wydania	1869
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1908–1909
Wydawca	Spółka Wydawnicza Polska
Przekład	Helena Grotowska

Idiota (ros. Идиот – Idiot) – powieść Fiodora Dostojewskiego w czterech częściach, napisana w okresie między 14 września 1867 roku a 17 stycznia 1869 roku. Pierwsza redakcja powieści powstała między 14 września a 4 grudnia 1867 roku, druga – po 18 grudnia 1867 roku. Po drugiej redakcji dzieło było w istocie zupełnie nową książką – z innymi postaciami i innym głównym wątkiem fabularnym.

Historia powstania

Pierwsze trzy części Idioty oraz rozdziały I–VII części czwartej ukazały się w czasopiśmie Russkij Wiestnik w roku 1868. Reszta powieści została wydrukowana oddzielnie jako dodatek do tego czasopisma w lutym 1869 roku. Pierwsze i jedyne za życia Dostojewskiego wydanie książkowe Idioty ukazało się w 1869 roku.

Początkowo powieść miała nosić tytuł Książę Myszkin, a także Książę Chrystus i w założeniu przedstawiać „pięknego człowieka” złączonego z osobą Jezusa Chrystusa, którego cechuje prostota charakterystyczna dla jurodiwych^[1][2].

W czasie gdy powstawał Idiota, Dostojewski pisał w liście: „Chodzi mianowicie o przedstawienie absolutnie doskonałego człowieka. Moim zdaniem nie może być nic trudniejszego, zwłaszcza w naszych czasach. (...) Już dawniej idea ta pojawiała mi się w głowie jako pewien przebłysk obrazu artystycznego, nie chciałem jednak, aby stanowiła tylko część czegoś, potrzebowałem jej jako całości.”

Zarys treści

Ten artykuł należy dopracować: od 2020-11 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Fabuła

Do Petersburga przyjeżdża ze Szwajcarii, po wieloletniej kuracji, młodzieniec podający się za krewnego generałowej Jepanczyn – Lizawiety Prokofiewny. Młodzieniec ów to książę Lew Nikołajewicz Myszkin, pochodzący z ”tych Myszkinów”. Książę jest człowiekiem sympatycznym, na wskroś prawdomównym i naiwnym. Jego losy splotą się z rodziną Jepanczynów, tajemniczą kobietą Nastazją Filipowną oraz innymi Rosjanami. Myszkin pozna swoją od dziecka niewidzianą ojczyznę, a cechy jego charakteru staną się źródłem wielu nieporozumień i osią fabuły powieści.

Bohaterowie

• Lew Nikołajewicz Myszkin – Rosjanin, który cztery lata spędził lecząc się w Szwajcarii, ostatni męski przedstawiciel książęcego rodu Myszkinów, cechujący się prostotą ducha i bezgraniczną ufnością do ludzi;
• Nastazja Filipowna Baraszkowa – piękna, uparta i nieszczęśliwa kobieta, utrzymanka Tockiego, gra ważną rolę w powieści, stając się obiektem miłości księcia Myszkina i Parfiena Rogożyna;
• Parfien Siemionowicz Rogożyn – porywczy kupiec, zakochany w Nastazji Filipownie do szaleństwa.

Rodzina Jepanczynów i osoby związane z Jepanczynami:

• Lizawieta Prokofiewna Jepanczyn – daleka krewna księcia Myszkina, dobra, choć szybko wpadająca w gniew kobieta;
• Iwan Fiodorowicz Jepanczyn – generał, mąż Lizawiety, rozsądny człowiek, stojący w cieniu żony;
• Agłaja Iwanowna Jepanczyn – najmłodsza, 21-letnia córka Iwana i Lizawiety, największa piękność w domu, zakochana w księciu Myszkinie;
• Adelajda Iwanowna Jepanczyn – średnia, 23-letnia córka Iwana i Lizawiety, lubiąca malować;
• Aleksandra Iwanowna Jepanczyn – najstarsza, 25-letnia córka Iwana i Lizawiety, lubiąca muzykę;
• Książę Sz. - narzeczony, później mąż, Adelajdy Iwanowny Jepanczyn;
• stara Biełokońska - protektorka Lizawiety Prokofiewny i matka chrzestna Agłai Iwanowny;
• Eugeniusz Pawłowicz Radomski - pretendent do ręki Agłai Iwanowny Jepanczyn.

Rodzina Iwołginów i osoby związane z Iwołginami:

• Gawriła Ardalionowicz Iwołgin – sekretarz generała Jepanczyna, karierowicz;
• Warwara Ardalionowna Iwołgin – siostra Gawriły, niepiękna, ale rozsądna dziewczyna;
• Nikołaj (Kola) Ardalionowicz Iwołgin – gimnazjalista, mądry chłopak, wydaje się jedynym normalnym człowiekiem w domu;
• Nina Aleksandrowna Iwołgin – matka Koli, Warwary i Gawriły, cicha, dobra i szanowana kobieta;
• Ardalion Aleksandrowicz Iwołgin – były generał, mąż Niny, ma słabość do alkoholu i wymyśla niestworzone historie, mitoman;
• Pticyn – lichwiarz, zalotnik, a potem mąż Warwary Ardalionowny;
• Ferdyszczenko – lokator u Iwołginów, świadomie grający rolę błazna.

Inni:

• Afanasij Iwanowicz Tocki – wysoko postawiony przedsiębiorca, wychowywał Nastazję Filipownę, która była jego kochanką;
• Łukian Lebiediew – lizus, konformista, ale dobry, często mawia „przepraszam! jestem podły, podły”;
• Wiera Lebiediewa – najstarsza córka Łukiana, skromna i dobra;
• Hipolit Terientiew – kolega Koli, chorujący na gruźlicę, ma świadomość swojej rychłej śmierci;
• Antyp Burdowski – podaje się za syna dawnego opiekuna Myszkina;
• Keller – znajomy Hipolita, bokser, „pięściasty jegomość”;
• Włodzimierz Doktorenko – siostrzeniec Lebiediewa. Młody, egoistyczny hazardzista.
• Daria Aleksiejewna Terentjewa - przyjaciółka Nastazji, kobieta, która „z niejednego pieca jadła chleb”, posiada daczę w Pawłowsku.

Adaptacje

Na podstawie powieści zostało nakręconych kilka filmów fabularnych, m.in. „Idiota” Akiry Kurosawy, „Nastazja” Andrzeja Wajdy i „Narwana miłość” Andrzeja Żuławskiego. Z napisów na początku adaptacji Kurosawy możemy się dowiedzieć, że: „Dostojewski chciał nakreślić portret uczciwego i dobrego człowieka. Tytuł Idiota był ironią. Prawdziwie dobry człowiek bowiem w oczach innych jest uznawany za idiotę. To jest tragedia tej historii. Historii zrujnowanego, czystego człowieka”.

Polskie przekłady

• Idyota. Campo (tłum.). T. I-II. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1908-1909, s. 428 + 395.
• Idiota. Jerzy Jędrzejewicz (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 694.
• Idiota. Wiktor Zajczenko (tłum.). Warszawa: Amitabha, 2004, s. 462. ISBN 83-920192-0-2.
• Idiota. Justyna Gładyś (tłum.). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005, s. 466, seria: Arcydzieła Literatury Światowej. ISBN 83-7435-016-4.

Zobacz też

• 100 najlepszych książek Norweskiego Klubu Książki
• zdrowie psychiczne Jezusa

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Mackiewicz (Cat): Dostojewski. Warszawa: Wydawnictwo Puls. ISBN 1-85917-013-7.
• A. Trojat: Fiodor Dostojewskij. Moskwa: Wydawnictwo EKSMO, 2003.

Linki zewnętrzne

• Fiodor Dostojewski - biografia i twórczość (ros.)
• The Idiot by Fyodor Dostoyevsky - Project Gutenberg (ang.)