Idole prillwickie

Gideon Nathanael Sponholz
Idole prillwickie z Mecklenburgischen Volkskundemuseum – Freilichtmuseum Schwerin-Mueß na wystawie Slavia apocrypha w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, pierwszy pokaz w Polsce (2018)

Idole prillwickie, bałwanki przylwickie – nazwa grupy stu kilkudziesięciu figurek odkrytych rzekomo w II połowie XVIII wieku w Prillwitz nad jeziorem Tollensesee w Meklemburgii. Pierwsza informacja o ich odkryciu ukazała się w 1768 roku.

Figurki te miały rzekomo pochodzić z Radogoszczy i przedstawiać wyobrażenia bóstw słowiańskich, m.in. Radogosta. Wiele z nich opatrzonych jest napisami runicznymi, rzekomym pismem słowiańskim. Znaczna część figurek przedstawia postacie z lwimi głowami i bujnymi grzywami[1].

„Odnalezienie” idoli prillwickich stało się wielkim wydarzeniem w ówczesnej Europie i początkowo badacze powszechnie przyjęli ich autentyczność. Oszustwu dał się zwieść m.in. Jan Potocki, który w 1794 roku osobiście odwiedził miejsca ich rzekomego odkrycia, wykonał rysunki części z nich, a całą sprawę nagłośnił w wydanej w 1795 w Hamburgu relacji z podróży po Niemczech[2]. O autentyczności znalezisk z Prillwitz było przekonanych wiele autorytetów naukowych ówczesnych czasów, takich jak Wawrzyniec Surowiecki[3], Joachim Lelewel[4] i Wojciech Cybulski. Jako jeden z nielicznych krytyczne stanowisko zajął Feliks Bentkowski[5].

Autentyczność rzekomych znalezisk z Prillwitz zakwestionowano dopiero wraz z rozwojem archeologii w połowie XIX wieku. Okazały się one jedynie niezdarnymi odlewami z brązu pomieszanymi z kilkoma znaleziskami autentycznymi, jednak niemającymi nic wspólnego ze Słowianami. Autorem fałszerstwa był najprawdopodobniej złotnik z Neubrandenburga Gideon Nathanael Sponholz[6].

W 1883 roku Roman Zawiliński zauważył, że niektóre z run umieszczonych na posągach podobne są do tych na 262 stronie dzieła Hansa Heinricha Klüvera z 1737 roku pod tytułem Beschreibung des Hertzogthums Mecklenburg. Odnosząc się do zapisanych nazw stwierdził: „Nawet na bóstwie zwanym u Mascha Schwayxtix położono bez namysłu Belbock, zepsute imię słowiańskie, obok zepsutego litewskiego, czemu fałszerz nie winien, bo z drukowanego kopiował dzieła”[7].

Idole prillwickie są obecnie przechowywane w muzeum w Schwerinie.

Szkice figurek prillwickich

  • Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. II A. Radegast (przód).jpg
  • Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. II C. Wenera Anadiomena.jpg
  • Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. III A. Radegast.jpg
  • Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. IV A. Perkunust.jpg
  • Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. IV B. Podaga.jpg

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Słowo o bałwankach przylwickich. W: Franciszek Piekosiński: Kamienie mikorzyńskie. Kraków: nakładem autora w Drukarni „Czasu” Fr. Kulczyckiego, 1896.
  2. ↑ Jan Potocki,Voyage Dans Quelques Parties De La Basse – Saxe Pour La Recherche Des Antiquités Slaves Ou Vendes, Hamburg 1795.
  3. ↑ Andrzej Abramowicz, Wiek archeologii. Problemy polskiej archeologii dziewiętnastowiecznej, Warszawa 1967, s. 30.
  4. ↑ Józef Kostrzewski, Dzieje polskich badań prehistorycznych, Kraków 1948, s. 16.
  5. ↑ Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich, praca zbiorowa pod red. Andrzeja K. Wróblewskiego, Warszawa 2000, s. 87.
  6. ↑ Antoni Małecki, Co rozumieć o runach słowiańskich i o autentyczności napisów na Mikorzyńskich kamieniach? Poznań 1872; Roman Zawiliński, Kwestyja run słowiańskich ze stanowiska lingwistycznego Kraków 1883; Jan Leciejewski, Runy i runiczne pomniki słowiańskie Lwów - Warszawa 1906.
  7. ↑ Roman Zawiliński: Kwestyja run słowiańskich ze stanowiska lingwistycznego.. Kraków: 1883, s. 8.

Bibliografia

  • Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007. ISBN 978-83-7301-973-7.

Media użyte na tej stronie

Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. II C. Wenera Anadiomena.jpg
Tabl. II C. Bałwanki przylwickie. Wenera Anadiomena, [w:] Franciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896; przedruk z: Andreas Gottlieb Masch, Daniel Woge, Die gottesdienstlichen Alterthümer der Obotriten, aus dem Tempel zu Rhetra, am Tollenzer-See, Berlin 1771, fig. 27.
Gideon Sponholz (1745-1807).jpg
Gideon Sponholz (1745-1807) was an German art collector and one of the spiritual fathers of the Prillwitz idols.
Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. IV B. Podaga.jpg
Tabl. IV B. Bałwanki przylwickie. Podaga, [w:] Franciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896; przedruk z: Andreas Gottlieb Masch, Daniel Woge, Die gottesdienstlichen Alterthümer der Obotriten, aus dem Tempel zu Rhetra, am Tollenzer-See, Berlin 1771, fig. 5.b.
Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. II A. Radegast (przód).jpg
Tabl. II A. Bałwanki przylwickie. Radegast (przód), [w:] Franciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896; przedruk z: Andreas Gottlieb Masch, Daniel Woge, Die gottesdienstlichen Alterthümer der Obotriten, aus dem Tempel zu Rhetra, am Tollenzer-See, Berlin 1771, fig. 1.a.
Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. III A. Radegast.jpg
Tabl. III A. Bałwanki przylwickie. Radegast, [w:] Franciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896; przedruk z: Andreas Gottlieb Masch, Daniel Woge, Die gottesdienstlichen Alterthümer der Obotriten, aus dem Tempel zu Rhetra, am Tollenzer-See, Berlin 1771, fig. 3.
Piekosiński - Kamienie mikorzyńskie - Tabl. IV A. Perkunust.jpg
Tabl. IV A. Bałwanki przylwickie. Perkunust, [w:] Franciszek Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Kraków 1896; przedruk z: Andreas Gottlieb Masch, Daniel Woge, Die gottesdienstlichen Alterthümer der Obotriten, aus dem Tempel zu Rhetra, am Tollenzer-See, Berlin 1771, fig. 6.