Idriss Déby

Idriss Déby

Idriss Déby (2014)
Data i miejsce urodzenia	18 czerwca 1952 Fada
Data i miejsce śmierci	20 kwietnia 2021 Region Tibesti
Prezydent Czadu
Okres	od 2 grudnia 1990 do 20 kwietnia 2021
Przynależność polityczna	Patriotyczny Ruch Ocalenia
Poprzednik	Hissène Habré
Następca	Mahamat Déby Itno[1]
Odznaczenia

Idriss Déby z żoną Hindą w towarzystwie Baracka Obamy i Michelle Obamy, 5 sierpnia 2014

Idriss Déby (wym. [iˈdʀis deˈbi]; od stycznia 2006 Idriss Déby Itno; ur. 18 czerwca 1952 w Fadzie, zm. 20 kwietnia 2021 w regionie Tibesti^[2]) – czadyjski polityk i wojskowy, w latach 1990–2021 prezydent Czadu.

Życiorys

Idriss Déby wywodził się z grupy etnicznej Bidayat, będącej odłamem ludu Zaghawa. Był muzułmaninem, synem pasterza. Po ukończeniu szkoły wstąpił do szkoły oficerskiej w Ndżamenie. Stamtąd został wysłany do Francji na szkolenie, do Czadu wrócił w 1976 roku mając uprawnienia pilota zawodowego. Pozostał w wojsku w służbie prezydenta Félixa Mallouma aż do upadku władzy centralnej w 1979 roku. Swą karierę jako polityk Déby rozpoczął podczas wojny domowej w Czadzie na przełomie lat 70. i 80. Związał się wówczas z Hissènem Habré, jednym z lokalnych watażków. Gdy w 1982 roku Habré został prezydentem Czadu, w nagrodę za lojalność mianował Déby’ego dowódcą armii czadyjskiej. Déby wyróżnił się w 1984 roku rozbijając prolibijskie ugrupowania działające we wschodnim Czadzie. W 1985 roku skierowany został do Paryża na kurs do szkoły wojskowej (fr. École Militaire), a po powrocie został prezydenckim doradcą wojskowym. W 1987 roku podczas walk z siłami libijskimi w tzw. wojnie toyot zastosował taktykę, która przyniosła przeciwnikowi ciężkie straty.

Cień w kontaktach między Déby a Hissènem Habré pojawił się w 1989 roku, w związku ze wzmocnieniem gwardii prezydenckiej. Habré oskarżył wówczas Déby’ego o przygotowywanie zamachu stanu, dlatego też ten zdecydował się na ucieczkę do Libii, a następnie do Sudanu. Tam utworzył Patriotyczny Ruch Ocalenia, ugrupowanie wspierane przez rządy Libii i Sudanu, by w październiku 1989 roku rozpocząć działania zbrojne zmierzające do obalenia prezydenta. Decydujący atak rozpoczął się 10 listopada 1990, a 2 grudnia Déby przy pomocy wiernych sobie oddziałów wojska zajął stolicę Czadu, Ndżamenę i przejął władzę. Habré udał się na emigrację, najpierw do Kamerunu, a potem do Senegalu.

Déby wprowadził system wielopartyjny, stanął następnie na czele rządu tymczasowego, by 28 lutego 1991 objąć formalnie funkcję prezydenta. Po przyjęciu w marcu 1996 roku nowej konstytucji, Déby został dwukrotnie wybrany prezydentem w powszechnych wyborach w 1996 i w 2001 roku, aczkolwiek obserwatorzy międzynarodowi zwracali uwagę na liczne naruszenia procedur wyborczych i prawa. Ponieważ konstytucja z 1996 roku zawierała zapis, mówiący o tym, iż prezydent Czadu może sprawować tylko dwie pięcioletnie kadencje (nie licząc okresu sprzed przyjęcia konstytucji), w czerwcu 2005 roku przeprowadzone zostało referendum, w którym zapis ten został odrzucony. Pozwoliło to Déby’emu wziąć udział w kolejnych, zorganizowanych w 2006 roku wyborach prezydenckich i wygrać je.

Rządy Déby’ego charakteryzowały się nepotyzmem, gdyż na najwyższe stanowiska w państwie mianował współplemieńców z ludu Zaghawów. W kraju zamieszkanym przez około 200 grup etnicznych, dominacja jednego (1,5% populacji) wywołała falę rebelii. Jedna z najpoważniejszych wybuchła po 2003 roku, jako reperkusja wojny w Darfurze. Darfurscy partyzanci, którzy odnosili porażki w bitwach z sudańskim wojskiem, szukali schronienia na ziemiach Czadu. W 2005 roku prezydent Sudanu Umar al-Baszir oskarżył Deby’ego o zbrojenie sudańskich bojówek i zapowiedział mu zemstę, która przerodziła się de facto w wojnę między krajami, polegający na wspieraniu bojówek wrogim rządom w Ndżamenie i Chartumie. 13 kwietnia 2006 czadyjscy partyzanci dokonali szturmu na Ndżamenę. Wówczas przed upadkiem stolicy uchronili Deby’ego francuscy żołnierze. Podobna sytuacja miała miejsce 2 lutego 2008, kiedy rebelianci otoczyli pałac prezydenta. 13 marca 2008 podpisano między Czadem i Sudanem pokój w Dakarze a oba kraje wznowiły stosunki dyplomatyczne.

W lutym 2010 roku Czad i Sudan zawarły porozumienie o współpracy granicznej i przeciwdziałaniu buntownikom. Władze w Ndżamenie pogratulowały zwycięstwa Umarowi al-Baszirowi w wyborach powszechnych z kwietnia 2010 roku, z kolei al-Baszir przybył w 2011 roku na inauguracje czwartej kadencji Déby’ego. W wyniku ocieplenia się stosunków między sąsiadami, rząd czadyjski rozpoczął pierwsze rozmowy z rebeliantami^[3].

Déby’emu udało się przetrwać dwie próby zamachów stanu – w 2004 i 2006 roku.

Od 30 stycznia 2016 do 30 stycznia 2017 sprawował funkcję przewodniczącego Unii Afrykańskiej^[4].

20 kwietnia 2021 Déby zmarł w wyniku obrażeń odniesionych w trakcie walk z rebeliantami na północy kraju^[5]. W związku z jego śmiercią władzę przejęła Tymczasowa Rada Wojskowa z jego synem Mahamatem Déby Itno na czele, zawieszono konstytucję, rozwiązano parlament, rząd oraz ogłoszono czternastodniową żałobę narodową i tymczasowo zamknięto granice^[6][7]. W związku z jego śmiercią trzydniową żałobę narodową ogłoszono w Mali^[8] i Sudanie Południowym^[9][10] a jednodniową żałobę na Kubie^[11], Demokratycznej Republice Konga^[12], Gwinei^[13] i Kongo^[14].

Życie prywatne

Od 1996 roku był masonem, członkiem Grande Loge nationale française^[15].

W 2005 roku ożenił się z Hindą Mahamat Abderahim Acyl, w 2012 roku poślubił Amani Musę Hilal – córkę Musy Hilala, lidera sudańskich dżandżawidów.

Miał dwóch synów – Mahamata (ur. 1984) i Brahima (1980–2007). Brahim został 2 lipca 2007 zamordowany we Francji, w miejscowości Courbevoie. Według francuskiej policji zabójstwo to nie miało podłoża politycznego^[16].

Odznaczenia

• Łańcuch i Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Czad)^[17]
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Beninu
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Republika Środkowoafrykańska)
• Krzyż Wielki Międzynarodowego Orderu Palm Akademickich (OIPA/CAMES, 2013)^[18]

Przypisy

Bibliografia

• Idriss Deby – prezydent Czadu, sojusznik Zachodu i... zamordysta. konflikty.wp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-05)]. (pol.) wp.pl, Michał Staniul [dostęp 2013-04-29]