Ignacy Boerner

Ignacy August Boerner

1917
Data i miejsce urodzenia	11 sierpnia 1875 Zduńska Wola
Data i miejsce śmierci	12 kwietnia 1933 Warszawa
Członek OKR w Warszawie i Radomiu, delegat CKR, przewodniczący LKR w Ostrowcu Świętokrzyskim
Okres	od 1897 do 1906
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Okres	od 1906 do 1912
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna
Okres	od 1912 do 1914
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna – Opozycja

Ignacy August Boerner

1929
pułkownik dyplomowany saperów
Data i miejsce urodzenia	11 sierpnia 1875 Zduńska Wola, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	12 kwietnia 1933 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	Oddział II Sztabu Generalnego 5 Pułk Saperów
Stanowiska	attaché wojskowy dowódca pułku saperów
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Ignacy Boerner

Data i miejsce urodzenia	11 sierpnia 1875 Zduńska Wola
Data śmierci	12 kwietnia 1933
Minister Poczt i Telegrafów
Okres	od 14 kwietnia 1929 do 12 kwietnia 1933
Poprzednik	Bogusław Miedziński
Następca	Emil Kaliński

Ignacy August Boerner, ps. „Michał”, „Mglisty”, „Miński”, „Emil” (ur. 11 sierpnia 1875 w Zduńskiej Woli, zm. 12 kwietnia 1933 w Warszawie)^[1] – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, inżynier mechanik, oficer Legionów Polskich, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego, bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, minister poczt i telegrafów w kilku rządach II RP.

Życiorys

Po ukończeniu szkoły w Zduńskiej Woli uczył się w Męskim Gimnazjum Klasycznym w Kaliszu, następnie w prywatnej szkole, a później w kaliskiej szkole realnej^[2]. Tam brał udział w działalności tajnych młodzieżowych kółek samokształceniowych^[3]. Po ukończeniu szkoły w 1896 pracował jako praktykant w fabryce budowy maszyn „Wilhelmshütte w Wałbrzychu. Tam po raz pierwszy zetknął się z ideami socjalistycznymi. Jak sam napisał: na wiecu słyszałem Liebknechta przemawiającego we Wrocławiu. Przemówienia te wywarły na mnie ogromne wrażenie i pod ich wpływem zacząłem studiować literaturę socjalistyczną^[4]. Następnie studiował na Politechnice w Darmstadt (1897–1902), kończąc je z tytułem inżyniera mechanika^[2]. Działał m.in. w kole studentów, a od 1898 był prezesem polskiej czytelni akademickiej^[5]. Działacz Zjednoczenia Młodzieży Polskiej za Granicą, jako delegat organizacji w Darmstadt uczestniczył w jego zjazdach w Zurychu, Genewie i Halle^[5]. Od jesieni 1897 członek Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich^[3], był założycielem jej jedynej sekcji w Niemczech w Darmstadt^[5]. Uczestnik VI Zjazdu ZZSP w Zurychu (19–25 grudnia 1899)^[2]. Prowadził także prace oświatowe wśród robotników polskich w Niemczech^[5].

Po powrocie do kraju, od stycznia 1903 roku pracował jako inżynier w dyrekcji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej^[2]. Brał także czynny udział w pracach Polskiej Partii Socjalistycznej, będąc od czerwca do listopada 1903 członkiem Warszawskiego Komitetu Robotniczego^[3], pracując jako agitator w dzielnicach partyjnych Powązki, Powiśle i Śródmieście^[2]. Zagrożony aresztowaniem skorzystał z propozycji inżyniera Popowskiego, prezesa Zakładów Górniczo-Hutniczych w Ostrowcu i przeniósł się do tego miasta^[5]. W listopadzie 1903 podjął pracę na stanowisku inżyniera i szefa oddziału mechanicznego w Zakładach Ostrowieckich^[6]. Kontynuował także działalność w PPS, będąc z nominacji CKR PPS członkiem radomsko-kieleckiego OKR^[6], po „wsypach” z sierpnia 1903 i przegranym strajku w styczniu 1904 odbudował Lokalny Komitet Robotniczy w Ostrowcu i stanął na jego czele^[6][5]. Kierowana przez niego PPS powstrzymała w połowie sierpnia 1904 rozruchy antysemickie^[5]. Po wybuchu rewolucji kierował narastającymi wystąpieniami robotniczymi w Ostrowcu Świętokrzyskim, których kulminacją było proklamowanie 27 grudnia 1905 Republiki Ostrowieckiej. Władzę w Republice sprawował Komitet Rewolucyjny z Boernerem na czele^[3]. Stąd w późniejszym okresie nazywano go „prezydentem Republiki Ostrowieckiej”. Podczas swej władzy utrzymując porządek za pomocą Organizacji Techniczno-Bojowej PPS i milicji robotniczej usunął władze rosyjskie z Ostrowca^[7]. Najbiedniejszym wydał żywność i opał z magazynów fabrycznych^[5]. Zorganizował także bojkot powinności wojskowych w 11 gminach pow. opatowskiego^[5]. Podczas pacyfikacji Republiki Ostrowieckiej 6–15 stycznia przez karną ekspedycję gen. Riezina ukrył się, następnie 15 stycznia 1906 przedostał się przez Zawichost do Galicji^[5].

Uczestniczył w VIII Zjeździe PPS we Lwowie (12–23 lutego 1906), gdzie jako zwolennik „starych”, a jednocześnie delegat radomskiego okręgu PPS złożył informację na temat działalności PPS na tym terenie. Władze rosyjskie wydały na niego wyrok śmierci, stąd nie mogąc wrócić do Królestwa wyjechał do Niemiec, gdzie pracował najpierw w Darmstadt^[5], a potem we Frankfurcie nad Menem^[3]. Wydalony z Niemiec na żądanie władz rosyjskich powrócił do Galicji mieszkając dzięki pomocy Józefa Piłsudskiego i Walerego Sławka najpierw w Krakowie^[5], a od 1908 na stałe we Lwowie^[2]. Od 1912 współwłaściciel wraz z A. Litwinowiczem biura projektowego w tym mieście^[8]. Członek PPS-Frakcji Rewolucyjnej (1907–1912) i PPS-Opozycji (1912–1914)^[5]. Jednocześnie należał do Związku Walki Czynnej (ZWC)^[3] i Związku Strzeleckiego, gdzie na początku 1914 ukończył kurs podoficerski, a następnie oficerski^[8].

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. 6 sierpnia 1914 wymaszerował z Krakowa w składzie 2 plutonu 1 Kompanii Kadrowej^[8]. Komisarz Komisariatu Rządu Narodowego w Kielcach (sierpień-październik 1914)^[9] i komisarz objazdowy Polskiej Organizacji Narodowej (październik-listopad 1914). Działał na terenie Kielc, Jędrzejowa, Zagłębia Dąbrowskiego, Częstochowy i Łodzi^[10]. Po ewakuacji PON z Królestwa służył jako oficer ordynansowy I Brygady Legionów Polskich, biorąc udział m.in. w bitwie pod Lipnicą Murowaną^[5]. Następnie oddelegowany przez Józefa Piłsudskiego do prac politycznych, m.in. współuczestniczył w powołaniu Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych w Łodzi (styczeń – luty 1915), Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych w Warszawie (sierpień 1915) oraz Wydziału Narodowego Radomskiego (listopad 1915)^[5]. Jednocześnie działał w strukturach Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie i Radomiu, był m.in. komendantem okręgu radomskiego POW (8 listopad – 5 grudnia 1915)^[8]. Zagrożony aresztowaniem przez władze austriackie powrócił do służy liniowej w I Brygadzie. Dowódca kompanii saperów 1 pp (grudzień 1915 – czerwiec 1917), od 2 lipca 1915 pppr., a od 1 stycznia 1917 por.^[8] 16 czerwca 1917 przeniesiony 5 pp, gdzie dowodził kompanią szturmową^[8]. Po kryzysie przysięgowym internowany w Beniaminowie (22 lipca 1917 – 28 czerwca 1918)^[5][11]. Po zwolnieniu szef oddziału wywiadowczego Komendy Naczelnej nr 1 POW (lipiec – listopad 1918)^[3]. Uczestniczył w rozbrojeniu Niemców w Warszawie, gdzie z ramienia Piłsudskiego jako jego mąż zaufania przy niemieckiej Radzie Żołnierskiej doprowadził do rozbrojenia i ewakuacji niemieckiego garnizonu w Warszawie^[3].

Po utworzeniu Milicji Ludowej w stopniu kpt. był jej Komendantem Głównym (13 grudnia 1918 – 1 sierpnia 1919)^[2]. Następnie służył w Wojsku Polskim, gdzie był zastępcą szefa oddziału II dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W listopadzie-grudniu 1919 prowadził w Miklaszewiczach z upoważnienia Naczelnika Państwa poufne rozmowy z delegatem rządu sowieckiego Julianem Marchlewskim^[2]. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej służył w oddziale II sztabu Naczelnego Wodza (18 kwiecień – 12 maja 1920) i w Oddziale II Dowództwa Etapów WP na Ukrainie (12 maja – 2 lipca 1920). Następnie szef Oddziału II Grupy Poleskiej WP (12 lipiec – 9 sierpnia 1920), 5 Armii (9 sierpień – 20 września 1920) i 3 Armii (od 20 września 1920)^[8][12]. Od 30 lipca 1920 mjr saperów WP. Po zakończeniu działań wojennych od 12 marca 1921 był szefem Oddziału II Inspektoratu Armii nr 4, gdzie współpracował z powstańcami śląskimi^[8].

Następnie przewodniczący podkomisji połocko-wilejskiej w Mieszanej Komisji Granicznej polsko-sowieckiej (lipiec 1921 – grudzień 1922)^[13]. W styczniu 1923 awansowany na ppłk. saperów i przydzielony do Oddziału IV Sztabu Generalnego^[8]. Potem attaché wojskowy w Moskwie (1 czerwca 1923 – 4 października 1924)^{[14][13][15][16]} Po powrocie z Moskwy został przydzielony do 6 pułku saperów^[17].

Był słuchaczem IV Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie (15 października 1924 – 15 października 1925). Po ukończeniu kursu i otrzymaniu stopnia oficera dyplomowanego, został przydzielony do Inspektoratu Armii Nr II w Warszawie na stanowisko 2 referenta^[18]. Następnie od 12 listopada 1925 objął dowództwo 5 pułku saperów w Krakowie^[19] 20 stycznia awansowany na płk dypl. i przeniesiony do Rezerwy Kadrowej Saperów z jednoczesnym wykonywaniem obowiązków w Ministerstwie Przemysłu i Handlu^[20], gdzie był szefem samodzielnego wydziału wojskowego, oraz dyrektorem fabryki olejów mineralnych „Polmin”, a od 24 września prezesem Syndykatu Naftowego^[8]. Z dniem 31 marca 1929 został przeniesiony w stan spoczynku^[21].

W 1929 został ministrem poczt i telegrafów w rządzie Kazimierza Świtalskiego. Pozostawał nim do grudnia 1930 w kolejnych rządach: Kazimierza Bartla, Walerego Sławka i Józefa Piłsudskiego^[22]. Od 4 grudnia 1931 do 13 kwietnia 1932 był ponownie ministrem poczt i telegrafów w drugim rządzie Sławka i w rządzie Prystora, pozostawał nim do końca życia^[22]. M.in. w okresie pełnienia przez niego tej funkcji zainicjował wybudowanie radiostację w Raszynie, a także osiedla dla pocztowców Warszawa-Babice (w latach 1936–1939 i od 1987 Boernerowo) obecnie w granicach dzielnicy Bemowo. W III kadencji został wybrany w okręgu wyborczym nr 23 (Iłża-Wierzbnik) posłem na Sejm i należał do klubu Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem^[23].

Był inicjatorem, założycielem i pierwszym prezesem Stowarzyszenia „Bratnia Pomoc Byłym Uczestnikom Walk o Niepodległość”^[24]. Był także członkiem komisji dla byłych członków PPS Kapituły Krzyża i Medalu Niepodległości. Prawdopodobnie należał także do masonerii i był członkiem loży „Narodowej” w latach 30.^[25]

Pochowany wraz z żoną na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 5-7-14)^[26].

Pozostawił po sobie wspomnienia, częściowo opublikowane zob. Boerner Ignacy, Pamiętnik z lat 1904–1905 (wraz z załącznikami), oprac. Tomasz Karbowniczek, Piotrków Trybunalski 2011.

Grób na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Rodzina

Urodził się w spolonizowanej i patriotycznej rodzinie ewangelickiej. Jak sam napisał u schyłku życia pochodzę z rodziny, której nazwisko wyraźnie ma pochodzenie niemieckie, jednakowoż pradziadowie, dziadowie i rodzice czuli się i byli rzeczywiście Polakami ... wychowany byłem w atmosferze i tradycjach powstańczych 1863 r. i idea niepodległości Polski była dla mnie wielką i świętą sprawą^[4]. Był synem Edwarda Ignacego (1833–1910), powstańca styczniowego i pastora ewangelickiego w Zduńskiej Woli i superintendenta kaliskiego oraz córki pastora Marii Klary z Rauhów (1839–1913)^[27]. Miał liczne rodzeństwo siostry: Marię Paulinę (ur. 1862), żonę Aleksandra Pasche, Zofię (ur, 1867), żonę Włodzimierza Lembke, Annę (ur. 1868), Helenę Augustę (ur. 1872), żonę Aleksandra Lorentza, Wandę Łucję (ur. 1874) oraz braci Edwarda Józefa (ur. 1863), Władysława Juliusza (1865–1919)^[27]. Jego siostrzeńcem był historyk Zygmunt Lorentz (1894–1942) a siostrzenicą powieściopisarka Zofia Lorentz. Od 25 lutego 1905 żonaty z Zofią Beatą z Wardyńskich (1880–1963), córką Andrzeja (1841–1899) i Justyny z Krasińskich a siostrą lekarza zakładów ostrowieckich Adama Wardyńskiego (1867–1937). Mieli syna: profesora ekonomii Włodzimierza Stanisława (1908–1974)^[8].

Pomnik Ignacego Boernera na warszawskim Boernerowie

Awanse

• major – ze starszeństwem z dniem 1 kwietnia 1920^[28]
• podpułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[29]
• pułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 4. lokatą w korpusie inżynierów i saperów^[30]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4942 (1921)^[31]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 15 kwietnia 1933)^[32]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (12 maja 1931)^[33]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie: 1922)^[34]
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1928)^[35][36]
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej^[37]
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”^[38]

Upamiętnienie

• W Łodzi, niedługo po jego śmierci, Zielonemu Rynkowi położonemu w centrum miasta, nadano jego imię (pl. płk. Boernera), które tenże nosił do 10 maja 1945 (zmieniony i do chwili obecnej na pl. wieloletniego prezydenta Łodzi Norberta Barlickiego)^[39].
• W 1936 dla upamiętnienia Ignacego Boernera warszawskie podmiejskie osiedle zbudowane dla pracowników Ministerstwa Poczt i Telegrafów nazwano Boernerowem^[40].
• 17 listopada 2007 na stołecznym osiedlu Boernerowo, na skwerze w zbiegu ulic T. Kutrzeby i gen. S. Kaliskiego odsłonięto jego pomnik; w 2008 skwerowi nadano nazwę płk. Ignacego Boernera^[41].
• Jego imieniem nazwano jedną z ulic w Ostrowcu Świętokrzyskim.
• Jego imię nosiło Gimnazjum Nr 86 w Warszawie przy ul. gen. W. Thomee.
• W 90-tą rocznicę odzyskania przez Polskę Niepodległości odsłonięto tablicę poświęconą Boernerowi na budynku poczty w Zduńskiej Woli, przy ul. Kilińskiego.
• Jednostka Strzelecka 4040 w Zduńskiej Woli przyjęła imię Ignacego Augusta Boernera.

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Kalabiński, Boerner Ignacy (1875–1933), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1, Warszawa 1978, s, 202–203.
• Leon Wasilewski: Boerner Ignacy. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 185–186. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.
• Jerzy Kochanowski, Zapomniany prezydent...: życie i działalność Ignacego Boernera 1875–1933, Warszawa 1993.
• Wiktor Krzysztof Cygan: Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny. T. 1: Tom I. A–F. Warszawa: Barwa i Broń, 2005, s. 95–96.ISBN 83-923074-1-0.
• Jerzy Pająk, Boerner Ignacy (1875–1933), Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 59–61.
• Ignacy Boerner, Pamiętnik z lat 1904–1905 (wraz z załącznikami), oprac. Tomasz Karbowniczek, Piotrków Trybunalski 2011.