Ignaz Semmelweis

Ignaz Philipp Semmelweis
Ignác Fülöp Semmelweis
Ilustracja
Ignaz Semmelweis, 1860
Data i miejsce urodzenia

1 lipca 1818
Buda

Data i miejsce śmierci

13 sierpnia 1865
Döbling

Zawód, zajęcie

lekarz, naukowiec

Alma Mater

Uniwersytet Wiedeński

Kolor czerwony: śmiertelność położnic w klinice 1, kolor niebieski: śmiertelność położnic w klinice 2

Ignaz Philipp Semmelweis (węg. Ignác Fülöp Semmelweis) (ur. 1 lipca 1818 w Budzie, zm. 13 sierpnia 1865 w Döbling koło Wiednia) – lekarz pochodzący z rodziny węgierskich Niemców, który położył podwaliny pod nową gałąź medycyny – antyseptykę, która zajmuje się kwestią niszczenia drobnoustrojów poprzez odkażanie[1]. Zastosowana przez niego dezynfekcja rąk przed badaniem kobiet po porodzie spowodowała radykalne zmniejszenie się wśród nich śmiertelności na gorączkę połogową, która wówczas była zmorą szpitali położniczych[2].

Życiorys

Ignaz Semmelweis urodził się w Budzie 1 lipca 1818 r. jako piąte z dziesięciorga dzieci Josefa Semmelweisa i Theresii Müller. W 1829 r. rozpoczął naukę w Katolickim Gimnazjum w Budzie. Jesienią 1837 r. zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Wiedeńskim, ale już w następnym roku porzucił te studia na rzecz medycyny. 21 maja 1844 r. uzyskał tytuł doktora medycyny, zaś w 1846 r. zdobył specjalizację w dziedzinie chirurgii i położnictwa[3]. Niedługo potem został asystentem profesora Kleina w klinice położniczej działającej przy wiedeńskim szpitalu powszechnym. Brał udział w wydarzeniach określanych mianem Wiosny Ludów. Za udział w niej w 1849 r. został zwolniony ze stanowiska w klinice. Złożył podanie o stanowisko wykładowcy położnictwa na uniwersytecie, ale go nie otrzymał. Niedługo potem wygłosił udany wykład w Towarzystwie Medycznym w Wiedniu, zatytułowany „The Origin of Puerperal Fever”. Otrzymał wreszcie stanowisko wykładowcy położnictwa na Uniwersytecie w Zurychu, było ono jednak związane z ograniczeniami, które uważał za upokarzające. Opuścił Wiedeń i w 1850 roku wrócił do Pesztu[1]. Tu został przyjęty serdecznie. W 1855 r. został wykładowcą teorii i praktyki położnictwa na Uniwersytecie Peszteńskim. Ożenił się z 18-letnią dziewczyną. Miał z nią pięcioro dzieci, dwoje z nich jednak zmarło w dzieciństwie[2].

Zapadł na chorobę psychiczną, na którą cierpiał, z powodu ataków lekarzy, którzy nie chcieli zaakceptować jego teorii dotyczącej sterylizacji narzędzi chirurgicznych i mycia rąk przed operacją lub odbiorem od kobiet porodu (skutkiem czego większość kobiet umierała w gorączce popołogowej). Stan jego zdrowia stale się pogarszał. 31 lipca trafił do szpitala psychiatrycznego w Wiedniu, gdzie zmarł 13 sierpnia 1865 r. z powodu tych samych bakterii, z którymi walczył. Przyczyną śmierci była zakażona rana, która mogła powstać w wyniku walki[4][2].

Praca zawodowa

Gdy pracował w klinice w Wiedniu, do jego obowiązków należało m.in. badanie pacjentów przed obchodami profesora Kleina i nadzór nad porodami[1]. Semmelweisa martwiła wysoka umieralność kobiet przy porodach. W wiedeńskim szpitalu były dwie kliniki położnicze; jedna dla studentów medycyny, druga dla studentek położnictwa[2]. W pierwszej odsetek zgonów wśród matek z powodu gorączki połogowej wynosił średnio 10%, w drugiej 4%. Ten fakt był znany poza szpitalem i kobiety błagały, by przyjąć je na poród do drugiej kliniki. W obydwu przyjmowano do porodu bezpłatnie. Kobiety bogatsze rodziły wówczas w domu i ich śmiertelność poporodowa była znacznie mniejsza. Niektóre kobiety wolały rodzić na ulicy – i ich śmiertelność również była dużo mniejsza niż w szpitalu. Semmelweisa bardzo to martwiło. Pisał: to uczyniło mnie tak nieszczęśliwym, że życie wydawało się bezwartościowe[5]. Udało mu się wreszcie ustalić przyczynę dużo większej śmiertelności w pierwszej klinice. Przełomem w jego życiu prywatnym i naukowym była śmierć jego najlepszego przyjaciela Jacoba Kolletschki (1847 r.), który podczas przeprowadzania sekcji zwłok został przypadkowo zraniony skalpelem przez jednego ze swoich uczniów i zmarł na skutek zakażenia. Semmelweis zauważył, że identyczne objawy obserwuje się u ofiar gorączki połogowej. To natchnęło go myślą, że zakażenie przenosi się z kobiet, które zmarły na gorączkę połogową, na zdrowe kobiety poprzez ręce lekarzy i studentów, którzy dokonywali sekcji, a następnie, nie myjąc rąk, badali pacjentki i odbierali poród[2]. W związku ze swoimi ustaleniami w maju 1848 r. Ignaz Semmelweis zalecił lekarzom, studentom i personelowi pierwszej kliniki stosowanie roztworu podchlorynu wapnia do mycia rąk przed wykonywaniem badań i zabiegów. Efekty okazały się pomyślne[2]. W kwietniu 1848 r. odsetek zgonów z powodu gorączki połogowej w klinice pierwszej wynosił 18,3%, w czerwcu tegoż roku – zatem już po wprowadzeniu obowiązku mycia rąk – spadł do 2,2%, w lipcu wyniósł 1,27%, a w styczniu i lutym roku następnego po raz pierwszy na oddziale nie zmarła żadna kobieta[1].

Nie wszystko szło jednak tak prosto. Z początkiem października 1847 r. gorączka połogowa w klinice rozszalała się na nowo, mimo że lekarze i studenci przed wejściem na salę myli ręce. Lekarze niechętni tej procedurze zatriumfowali. Semmelweis zauważył jednak, że jedna z kobiet cierpi na ropiejący nowotwór macicy. Lekarze po jej zbadaniu przystępowali do oględzin kolejnych kobiet. Semmelweis przekonał się, że gorączkę połogową wywoływać może nie tylko „trupi jad” z prosektorium, ale również zarazki przenoszone od osób żywych. Po tym odkryciu nakazał mycie rąk i przyrządów medycznych przed przystąpieniem do każdego badania. To już tak nie spodobało się studentom i personelowi, że udali się ze skargą do jego przełożonego – profesora Kleina[6]. Ten był niezadowolony z ustaleń Semmelweisa, gdyż podważały one jego własne teorie dotyczące przyczyn gorączki połogowej. Tak więc 20 marca 1849 r. Semmelweis zadecydował, że nie będzie dalej pracował w wiedeńskim szpitalu powszechnym, i w październiku 1850 r. powrócił w rodzinne strony[2].

Ignaz Semmelweis był autorem dwóch ważnych prac z dziedziny położnictwa. W 1858 r. na łamach założonego przez jego przyjaciela Lajosa Markusovszkiego „Dziennika Medycznego” ukazał się jego artykuł zatytułowany Etiologia gorączki połogowej. W 1861 r. w Wiedniu opublikował po niemiecku pracę pod tytułem Die Ätiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers (Etiologia, pojęcie i profilaktyka gorączki połogowej). Szczególnie ta druga publikacja spotkała się w środowisku lekarzy z dużym rozgłosem, głównie jednak negatywnym. Jeden z niemieckich lekarzy powiedział, że mycie rąk nie może zaszkodzić, ale lepiej jest dać chorej na przeczyszczenie lub wykonać upust krwi[2].

Semmelweis uzyskał praktyczne wyniki – radykalne zmniejszenie śmiertelności kobiet po porodzie. Nie potrafił jednak precyzyjnie wyjaśnić mechanizmu zakażenia, w jego czasach bowiem nie znano jeszcze patogenności bakterii i wirusów. Jego teoria nie znalazła więc uznania w środowiskach lekarskich. Podchwycił ją dopiero w 1877 r., a więc już po śmierci Semmelweisa, angielski chirurg Joseph Lister, wprowadzając w szpitalach, w których pracował, dezynfekcję rąk i narzędzi chirurgicznych kwasem karbolowym. Lekarzom nie podobały się zalecane przez Semmelweisa metody odkażania rąk, a szczególnie jego stwierdzenie, że przenosicielami gorączki połogowej kobiet są lekarze i studenci, którzy bezpośrednio po sekcji zwłok kobiet na nią zmarłych, nie myjąc rąk, przechodzą do odbierania porodów. W 1858 r. na wielkim kongresie ginekologii w Paryżu przewodniczący M. Dubois zdyskredytował prace Semmelweisa, stwierdzając: niewykluczone, że są one oparte na jakichś pożytecznych założeniach, ale poprawne ich wykonanie jest związane z takimi trudnościami, że bardzo problematyczne korzyści nie usprawiedliwiają ich stosowania. Po atakach lekarzy odrzucających jego zalecenia, Semmelweis, nie przebierając w słowach, nazwał ich mordercami kobiet i rozlepiał plakaty z napisem: Ojcze, kiedy wzywasz lekarza albo położną, wzywasz śmierć...[2]

Przypisy

  1. a b c d Ignaz Semmelweis, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-03-20] (ang.).
  2. a b c d e f g h i Anthony Smith, Ciało, Warszawa: PZWL, 1976.
  3. József Antall, Szebellédy, Géza (1973), Aus den Jahrhunderten der Heilkunde, Budapest: Corvina Verlag, s. 7–8.
  4. K. Codell Carter, Childbed fever. A scientific biography of Ignaz Semmelweis, with a new introduction by the authors, New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2005, ISBN 1-4128-0467-1, OCLC 56198835 [dostęp 2022-05-04].
  5. Ignaz Semmelweis, Etiology, Concept and Prophylaxis of Childbed Fever, University of Wisconsin Press, ISBN 0-299-09364-6.
  6. Historia mycia rąk, czyli trudne narodziny antyseptyki [dostęp 2020-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-20].

Media użyte na tej stronie

Borsos & Doctor Semmelweis Ignác cropped.jpg
Photograph of Ignaz Semmelweis in 1860 by "Borsos és Doctor" (cropped version); this image inspired the famous engraving of Semmelweis by Jenő Doby.
Yearly mortality rates 1841-1846 two clinics.png
Puerperal fever yearly mortality rates for the First and Second Clinic at the Vienna General Hospital 1841-1846. The First Clinic evidently has the larger mortality rate.