Inari (bóstwo)

Inari i jego lisy pomagają płatnerzowi Munechice wykuć ostrze kogitsune-maru (Mały Lis), pod koniec X wieku. Legenda ta jest przedmiotem sztuki nō Sanjo Kokaji

Inari (jap. 稲荷) – japońskie bóstwo (kami) płodności, ryżu, rolnictwa, lisów, przemysłu i powodzenia. Przedstawiane jest jako istota męska, żeńska, a także androgyniczna, a niekiedy także jako trzy lub pięć odrębnych kami. Inari jest popularnym bóstwem zarówno w wierzeniach shintō jak i buddyjskich, z licznymi chramami na terenie całej Japonii. Jego wysłannikami są zenko (善狐, dobre lisy), przedstawiane jako białe lisy.

Opis

Najpopularniejszymi przedstawieniami Inari są młoda bogini żywności, stary człowiek niosący ryż i androgyniczny bodhisattwa. Płeć wizerunku nie jest ustalona i ulega zmianie w zależności od miejscowych tradycji i indywidualnych wierzeń. Z powodu bliskich związków z lisami, Inari przedstawiany jest niekiedy jako lis, aczkolwiek spotyka się to ze sprzeciwem kapłanów tak shintō, jak i buddyzmu. Inari pojawia się również jako wąż lub smok, a w jednej z opowieści ludowych objawia się niegodziwym jako potworny pająk[1].

Inari bywa identyfikowany z innymi mitycznymi postaciami. Niektórzy uczeni sugerują, że Inari jest tożsamy z Uga-no-Mitama i Uka-no-Mitama (parą bóstw związanych z rolnictwem), a także Ōgetsuhime z Kojiki. Inari bywa także identyfikowany ze wszystkimi kami zboża[2]

Żeński aspekt Inari niekiedy jest identyfikowany z Dakiniten, buddyjskim bóstwem będącym japońskim wariantem hinduskiej Dakini, a także z Benzaiten, jedną z siedmiu bogów szczęścia[3]. Dakiniten przedstawiana jest jako żeńska lub androgyniczna bodhisattwa, dosiadająca latającego białego lisa[4].

Inari często czczony jest jako troje kami (Inari sanza); od okresu Kamakura, ilość kami rosła niekiedy do pięciu (Inari goza). Tożsamość tych kami zmieniała się z czasem. Zgodnie z zapisami w Fushimi Inari (najstarszej świątyni Inari), początkowo były to Izanagi, Izanami, Ninigi, Wakumusubi, oraz bóstwa żywności. Obecnie Fushimi Inari identyfikuje Inari z Ukanomitamą, Sadahiko, Omiyanome, Tanaka i Shi. Z kolei w Takekoma Inari (drugim najstarszym chramem Inari) czci się Ukanomitamę, Ukemochi i Wakumusubi. W Nijuni shaki, troje kami identyfikuje się jako Omiyame no mikoto (woda) Ukanomitama no mikoto (zboże) i Sarutahiko no mikami (pole)[5].

Powszechnie stosowanymi symbolami Inari są lis i klejnot spełniający życzenia. Innymi często spotykanymi elementami przedstawienia tego bóstwa (a czasami także jego lisów) są sierp, worek z ryżem i miecz. Atrybutem Inari jest także bicz, obdarzony mocą niszczenia zbiorów ryżu.

Inari ukazuje się wojownikowi. Na ilustracji widoczne są wpływy buddyjskiego bóstwa Dakiniten

Historia

Pochodzenie kultu Inari nie zostało całkowicie wyjaśnione. Większość uczonych jest zgodna, że imię "Inari" pochodzi od słów ine-nari (rosnący ryż). Pierwsze znane użycie współczesnych znaków kanji oznaczających "przenoszenie ryżu" pojawia się w 827 r. w Ruiju Kokushi[6]. Wiadomo, że kult Inari istniał przynajmniej od 711 r., daty oficjalnego założenia chramu na górze Inari w Fushimi. Uczeni, jak np. Kazuo Higo, uważają, że kult Inari pojawił się wcześniej; sugeruje się, że formalny kult Inari jako bóstwo rolnictwa został zapoczątkowany przez klan Hata pod koniec VI wieku[7]. Imię Inari nie pojawia się w klasycznej japońskiej mitologii[8].

Kult Inari rozpowszechnił się w okresie Heian. W 823 r. Kūkai, założyciel buddyjskiej sekty Shingon, uznał Inari za kami opiekuńcze chramu To-ji po tym, jak ofiarował mu go cesarz Saga[7]. W 827 r. dwór uznał Inari za bóstwo piątej rangi, co zwiększyło jego popularność w stolicy. Ranga Inari była następnie zwiększana, a w 942 r. cesarz Suzaku przyznał mu najwyższą rangę jako podziękowanie za pomoc w pokonaniu rebelii. Główny ośrodek kultu Inari, chram Fushimi Inari-taisha znalazł się pośród dwudziestu dwóch chramów objętych cesarskim patronatem. Drugi chram Inari, Takekoma Inari, został założony pod koniec X wieku. Popularność Inari cały czas rosła. W 1072 r. chram Fushimi, będący już wtedy popularnym miejscem pielgrzymek, zyskał dodatkową sławę i honor gdy stał się celem pielgrzymki cesarskiej. Do 1338 r. organizowany przez chram festyn dorównał słynnemu festynowi Gion w Kioto[9].

W 1468 r., podczas wojny Ōnin, chram Fushimi został w całości spalony. Odbudowa trwała około trzydzieści lat, a nowy budynek został poświęcony w 1499 r. O ile w starym chramie cześć trojgu kami oddawana była w trzech osobnych budowlach, w nowym pięcioro bóstw znalazło się pod jednym dachem. Nowy chram po raz pierwszy zawierał świątynię buddyjską, a dziedziczenie urzędów kapłańskich zostało rozciągnięte na klan Kada[10].

Statua lisa w chramie na zamku Inuyama. Chramy Inari znajdują się w wielu japońskich zamkach

W okresie Edo, kult Inari rozprzestrzenił się na całą Japonię, szczególnie popularny stając się w stolicy. Istotnie przyczynili się do tego daimyō, którzy zmieniając domeny zabierali ze sobą znajdujące się w zamkach chramy Inari[11]. Powstawanie zamkowych chramów wiązało się z kultem Inari jako patrona kowali i wojowników. Z kolei na wybrzeżach zaczął być czczony jako bóstwo rybaków, zdrowia (przypisuje się mu uzdrowienia z bólu zębów, złamań, i kiły) oraz płodności[12]. W Edo był wzywany dla obrony przed pożarami. Stał się także patronem aktorów i prostytutek, jako że jego chramy często budowano w pobliżu zamieszkanych przez nich dzielnic. Jako Spełniający-Pragnienia-Inari zaczął być czczony jako bóstwo szczęścia i dostatku[13].

Po tym jak rząd oficjalnie nakazał rozdzielenie buddyzmu i shintō, w wielu chramach Inari nastąpiły zmiany. W chramie Fushimi Inari budynki o wyraźnie buddyjskim charakterze zostały wyburzone. Niektóre świątynie buddyjskie kontynuowały kult Inari, argumentując że w rzeczywistości zawsze oddawano w nich cześć buddyjskim bóstwom (najczęściej Dakiniten), postrzeganym przez zwykłych ludzi jako Inari[14].

W późnym okresie Edo, gdy ryż jako miernik bogactwa zastąpiony został przez pieniądz, rola Inari jako kami powodzenia została rozszerzona na wszystkie aspekty finansów, biznesu i przemysłu. Na początku XIX wieku wyznawcy Inari w mennicy Ginza bili monety przeznaczone na ofiarę dla Inari, przedstawiające dwa lisy i klejnot bądź też znaki "długie życie" i "szczęście"[15].

Świątynie i ofiary

Czerwone torii w chramie Fushimi Inari w Kioto

Inari jest popularnym bóstwem, któremu poświęcono wiele chramów w całej Japonii. Zgodnie z przeprowadzonym w 1985 r. przez Stowarzyszenie Chramów Shintō (jap. Jinja Honchō) przeglądem, Inari poświęcone jest 32 000 chramów[16] – ponad jedna trzecia chramów w Japonii. W liczbie tej zawierają się jedynie chramy ze stale rezydującymi kapłanami; nie obejmuje ona małych chramów przydrożnych, polnych i znajdujących się w biurach. Szacuje się, że gdyby wliczyć je wszystkie, ilość przybytków poświęconych Inari wzrosłaby przynajmniej dziesięciokrotnie[17].

Pięć najważniejszych chramów Inari w Japonii to:

  • Fushimi Inari-taisha w Kioto (główne sanktuarium)
  • Kasama Inari-jinja w Ibaragi
  • Takekoma Inari-jinja w Miyagi
  • Yūtoku Inari-jinja w Saga
  • Taikodani Inari-jinja w Tsuwano[18].

Wejście do chramu Inari oznaczone jest przez torii w kolorze chińskiej czerwieni oraz statuy lisów, przyozdobione niekiedy przez wyznawców w yodare-kake (rodzaj śliniaczka). Posągi lisów zazwyczaj stawiane są w parach, symbolizujących męski i żeński aspekt bóstwa. Posągi te rzadko kiedy są realistyczne; najczęściej są stylizowane, wyobrażając siedzące zwierzę, z ogonem uniesionym do góry, i patrzące do tyłu. Pomimo wspólnych cech, każda statua ma unikatowy charakter – nie ma dwóch identycznych[19][20].

W chramach składane są ofiary z żywności, przede wszystkim z ryżu i sake. Przeznaczone są one dla lisich sług Inari; wierzy się, że dzięki temu będą one orędować przed bóstwem na rzecz ofiarodawcy[20]. Inne ofiary obejmują Inari-zushi (smażone tofu, uważane za przysmak japońskich lisów) oraz statuetki lisów. Zdarzało się, że w niektórych chramach mieszkały i były czczone lisy, obecnie jednak zwyczaj ten już nie jest praktykowany[21].

Festiwale

Tradycyjną datą festiwalu ku czci Inari jest pierwszy dzień Konia (Hatsu-uma) w lutym. Inari czczony jest również podczas Fuigo matsuri 8 listopada[22]. Dodatkowo, poszczególne chramy organizują własne festiwale. Przykładowo, chram Inari na Kiusiu zbudowany dla powstrzymania zarazy, organizuje festiwal 20 września, zaś Tenso-jinja w Miyamoto-chō w czerwcu i w listopadzie. Podczas festiwalu składa się ofiary, zazwyczaj są to czerwone torii i wstęgi oraz aburaage[23][24].

Przypisy

  1. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 8.
  2. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 61.
  3. ↑ Mark Schumacher: Oinari (ang.). W: A to Z Photo Dictionary of Japanese Buddhist & Shinto Deities [on-line]. [dostęp 2009-03-13].
  4. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 82-83.
  5. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 151-155.
  6. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 15.
  7. ↑ a b Inari Shinkō no Hajime. W: Kazuo Higo: Inari Shinkō. Tokio: Yūzankaku Shuppan, 1983. (jap.)
  8. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 16.
  9. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 17-18.
  10. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 18-19.
  11. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 20.
  12. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 94-160.
  13. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 22.
  14. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 22-25.
  15. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 133.
  16. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 219.
  17. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 1.
  18. ↑ Taikodani Inari Shrine (ang.), dostęp 26.01.2021
  19. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 93-164.
  20. ↑ a b Lafcadio Hearn: Glimpses of Unfamiliar Japan. Project Gutenberg, 2005, s. 152-153. OCLC 2192029. (ang.)
  21. ↑ Smyers 1999 ↓, s. 88-89.
  22. ↑ Patricia Turner, Charles Russell Coulter: Dictionary of Ancient Deities. Nowy York: Oxford University Press, 2001, s. 237. ISBN 978-0-19-514504-5. OCLC 45466269. (ang.)
  23. ↑ Adriana Boscaro, Franco Gatti, Massimo Raveri: Rethinking Japan. 1. Literature, visual arts & linguistics. Routledge, 1991, s. 243. ISBN 978-0-904404-79-1. OCLC 613443194. (ang.)
  24. ↑ Theodore C. Bestor: Neighborhood Tokyo. Stanford: Stanford University Press, 1989, s. 227. ISBN 978-0-8047-1797-7. OCLC 17919176. (ang.)

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Blacksmith Munechika, helped by a fox spirit, forging the blade Ko-Gitsune Maru, by Ogata Gekkō.jpg
Title: "Gekko's Essay - Blacksmith and Divine Fox". Blacksmith Munechika (end of the 10th century), helped by a fox spirit (left, surrounded by little foxes), forging the blade Ko-Gitsune Maru (“Little Fox”).
Inuyama inari 1.jpg
Autor: en.Wikipedia: Werewolf, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Inari statue in shrine at Inuyama Castle, Inuyama, Aichi Prefecture, Japan.