Indykcja

Indykcja (gr. Ινδικτιών z łac. indictio 'ogłoszenie' od in 'w, na' i dictio od dico, dicere 'mówić') – pierwotnie podatek w naturze, od IV wieku piętnastoletni okres podatkowy, stosowany w średniowiecznej Europie do datowania dokumentów.

W okresie Republiki Rzymskiej termin indictio pojawia się rzadko, przywołuje go Askoniusz Pedianus w komentarzu do mowy Cycerona In Verrem, mówiąc o rekwizycji zboża z Sycylii. Reforma podatkowa przeprowadzona pod koniec III wieku ustaliła pobór podatków od majątku i dochodów. Status podatkowy miał podlegać okresowej aktualizacji. Początkowo następowała on w okresach pięcioletnich: 297-302, 302-307, 307-312[1]. Od 312 roku został wprowadzony 15 letni okres aktualizacji podstawy opodatkowania. Od tego czasu termin indictio był używany nie na oznaczenie podatku lecz tego piętnastoletniego okresu podatkowego. Z rozkazu cesarza Konstantyna I od 312 roku, żeby dokument był ważny musiał być na nim umieszczony rok indykcji, to jest kolejny numer roku w cyklu. System ten stopniowo wyparł oznaczanie dokumentów imieniem konsula sprawującego urząd w danym roku[2].

Indykcje nie były sumowane. Jeśli w dokumencie wymieniano ósmą indykcję, wskazywało to na ósmy rok (rozpoczynający się 1 września) danego cyklu, a nie na ósmy cykl. Na typowym dla Bizantyńczyków epitafium nagrobnym można przeczytać: Sługa Boży Teodor, zmarł trzynastego dnia miesiąca sierpnia, w niedzielę, w trzynastą indykcję. Oznacza to, że zmarł w trzynastym roku danej indykcji. Nie sposób jednak ustalić przy tym sposobie datowania, który to był cykl indykcji i który rok według narastającej rachuby lat[3]. Jan Moschos w Łące duchowej opowiada, że spotkał u podnóża Amanu w Cylicji dwóch mężczyzn, którzy widzieli przed laty płonący nocą, na szczycie góry, ogień. W dzień niczego nie mogli odnaleźć, ale nocą ogień płonął przez trzy miesiące. Odważyli się tam w końcu pójść nocą i znaleźli w jaskini ciało anachorety z Biblią w ręku. Na leżącej obok tabliczce było napisane: Ja, pokorny Jan, zmarłem w piętnastą indykcję. Wówczas zaczęli liczyć lata i stwierdzili, zdumieni, że od śmierci pustelnika upłynęło już siedem lat, a wygląda jakby dopiero co umarł[4].

O rosnącym znaczeniu indykcji w życiu Bizantyńczyków świadczy fakt, że w I połowie VII wieku anonimowy autor Kroniki Wielkanocnej uzgodnił rachubę czasu z cyklem indykcji, przesuwając datę stworzenia świata, od którego w Cesarstwie Bizantyńskim liczono lata, na rok zgodny z pierwszym rokiem indykcji. Pierwszy rok przyjętej w ten sposób ery bizantyńskiej (5509 przed Chr.), był jednocześnie pierwszym rokiem indykcji. Pozwalało to w prosty sposób obliczać lata kolejnych indykcji. Wystarczyło bieżący rok podzielić przez piętnaście. Reszta z dzielenia oznaczała dany rok indykcji. Jeśli liczba oznaczająca dany rok dzieliła się bez reszty, oznaczało to, że rok ten wypada w roku piętnastej indykcji[5].

5820 r. ery bizantyńskiej (311 po Chr.): 15 daje 388 (bez reszty), co oznacza, że był to rok piętnastej indykcji

6199 r. ery bizantyńskiej (691 po Chr.): 15 daje 414 reszty 4, co oznacza, że był to rok czwartej indykcji

Na początku IX stulecia Teofan Wyznawca sporządził tablicę chronologiczną z wymienionymi równolegle datami: rokiem od narodzenia Chrystusa, kolejnym rokiem panowania cesarza bizantyńskiego, władcy perskiego, kalifa arabskiego, pontyfikatu papieża i czterech patriarchów (Konstantynopola, Jerozolimy, Aleksandrii i Antiochii), jednocześnie zaznaczał początek każdej indykcji, choć nie numerował jej kolejnych lat[6].

Cyklem indykcji posłużył się J. Scaliger dla określenia daty początkowej swojej ery[7].

Przypisy

  1. ↑ Roger Remondon, La crise de l’Empire romain, s. 292
  2. ↑ Paul Petit, Histoire générale de l’Empire romain, s. 548
  3. ↑ C. Mango: Historia Bizancjum. s. 186.
  4. ↑ Jan Moschos, Pratum spirituale w: Patrologia Graeca, LXXXVII/3, s. 2944-2945
  5. ↑ C. Mango: Historia Bizancjum. s. 190.
  6. ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 133.
  7. ↑ Ludwik Zajdler: Dzieje zegara. s. 75-76.

Bibliografia

  • David Ewing Duncan: Historia kalendarza. Warszawa: Fakty, 2002.
  • C. Mango: Historia Bizancjum. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 1997. ISBN 83-85893-91-1.
  • Patrologia Graeca, wyd. J. P. Migne, Paryż, 1857-1866
  • Paul Petit, Histoire générale de l’Empire romain, Seuil, 1974, ​ISBN 2-02-002677-5​
  • Roger Remondon, La crise de l’Empire romain, PUF, collection Nouvelle Clio – l’histoire et ses problèmes, Paryż, 1964
  • Bronisław Włodarski Chronologia polska (1957, redakcja pracy zbiorowej, reprint 2007)
  • Ludwik Zajdler: Dzieje zegara. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977.