Instrument muzyczny

Instrument muzyczny

Instrument muzyczny – przyrząd wytwarzający dźwięk, przeznaczony do wykonywania muzyki.

Dźwięk w instrumencie muzycznym wytwarzany jest za pomocą wibratora, którego własności fizyczne wpływają na wysokość dźwięku i jego barwę – najbardziej charakterystyczną cechę pozwalającą odróżnić poszczególne instrumenty tylko za pomocą słuchu. Wibrator jest głównym elementem instrumentu muzycznego; dwa pozostałe to incytator i rezonator, czyli element pobudzający wibrator do drgań i element zwiększający głośność dźwięku. Zarówno incytator, jak i rezonator wpływają na barwę dźwięku wytwarzanego przez instrument muzyczny.

Instrumentami muzycznymi nazywane są również przedmioty o niemuzycznym przeznaczeniu podstawowym, które zyskują cechy instrumentu muzycznego poprzez świadome wykorzystanie w utworze muzycznym. Przykładem takiego jest dzwon wieżowy (klasyczny), którego przeznaczeniem podstawowym jest sygnalizacja. W XIX wieku został wprowadzony do instrumentarium orkiestry symfonicznej (obecnie bardziej popularny w formie dzwonu rurowego), przez co zyskał miano instrumentu muzycznego.

Podział instrumentów muzycznych

Najczęściej stosowana klasyfikacja instrumentów muzycznych dzieli je na strunowe, dęte i perkusyjne. Mimo iż powszechna i popularna, nie jest jednak naukowa i z punktu widzenia samej idei kategoryzacji, pozbawiona sensu, gdyż brak w niej wspólnego kryterium podziału. Kryterium wydzielenia grupy instrumentów strunowych jest rodzaj drgającego materiału (struna), instrumentów dętych – incytator, czyli siła pobudzająca wibrator do drgań (zadęcie), instrumentów perkusyjnych – działanie samo w sobie (łac. percussio – uderzanie). Curt Sachs – twórca nowoczesnej instrumentologii w swojej książce Historia instrumentów muzycznych pisze, że w podobny sposób można by podzielić wszystkich Amerykanów na Kalifornijczyków, bankierów i katolików^[1].

Klasyfikacja popularna, poprzez swoje ograniczenia zakresowe, obejmuje tylko fragment współczesnego instrumentarium. Nie da się według niej zaszeregować części instrumentarium historycznego, ludowego i egzotycznego, a nawet niektórych współczesnych instrumentów takich jak harmonika szklana (instrument pocierany), drumla i pozytywka (instrumenty z języczkami szarpanymi).

Klasyfikacja popularna, mimo iż nienaukowa i nielogiczna, jest z powodu swojej intuicyjnej przystępności dla niewykwalifikowanego odbiorcy najbardziej rozpowszechniona w mediach, a nawet w środowiskach naukowych.

Opracowana przez Curta Sachsa i Ericha von Hornbostela klasyfikacja naukowa dzieli instrumenty muzyczne według źródła dźwięku (tzw. wibratora). Została ona opracowana w sposób pozwalający – według jej autorów – zakwalifikować każdy instrument muzyczny niezależnie od jego pochodzenia.

Błędem spotykanym w mediach popularnych, a także w środowiskach naukowych jest stosowanie nazewnictwa naukowego do określania grup instrumentów w podziale popularnym, i na odwrót. Przykładem może być wymienne stosowanie określeń „instrument dęty” i „aerofon”, czy „idiofon” i „instrument perkusyjny”, ponieważ instrumenty dęte stanowią tylko część aerofonów a idiofony – część instrumentów perkusyjnych.

Klasyfikacja naukowa

• Chordofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna,
• Aerofony – instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze,
• Membranofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana,
• Idiofony – instrumenty, w których wibratorem jest ciało stałe mające własną sprężystość,
• Elektrofony – instrumenty, w których wibratorem jest membrana głośnika, a źródłem drgań pobudzających wibrator układ elektryczny.

Klasyfikacja popularna

Wymienione poniżej podgrupy trzech podstawowych grup instrumentów w podziale popularnym mogą być w niektórych przypadkach stosowane zamiennie. Wynika to z faktu praktycznego podejścia do klasyfikacji i większego lub mniejszego spopularyzowania terminologii.

• instrumenty strunowe – instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drgająca struna
  • smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas)
  • szarpane (harfa, gitara, lutnia, klawesyn)
  • uderzane (fortepian, pianino, cymbały)

• instrumenty dęte – instrumenty muzyczne, w których dźwięk pobudzany jest zadęciem
  • drewniane (flet, obój, rożek angielski, klarnet, fagot, kontrafagot, saksofon – choć budowany z metalu, posiada drewniany stroik)
  • blaszane (waltornia, trąbka, puzon, tuba)
  • klawiszowe (organy, akordeon, fisharmonia)
  • głos i gwizd ludzki

• instrumenty perkusyjne – instrumenty muzyczne, w których dźwięk pobudzany jest poprzez pośrednie lub bezpośrednie uderzanie instrumentu lub jego fragmentu
  • podział ze względu na budowę instrumentu
    • membranowe (kotły, bębny)
    • płytowe (gong, talerze)
    • sztabkowe drewniane (ksylofon, marimba), metalowe (dzwonki, czelesta, wibrafon)
    • rurowe (dzwony rurowe)
    • prętowe (trójkąt)
    • inne (kastaniety, pudełka akustyczne, klekotka, terkotka, grzechotka)
  • podział ze względu na emitowany dźwięk
    • o nieokreślonej wysokości dźwięku (bębny, talerze, trójkąt, kastaniety)
    • o określonej wysokości dźwięku (kotły, ksylofon, wibrafon, dzwony rurowe)

Włoskie skróty nazw instrumentów^[2]

• ap., ar. – harfa
• batt. – perkusja
• bn. – fagot
• btt. – perkusja
• cast. – kastaniety
• cb. – kontrabas
• cc – fortepian
• cel. – czelesta
• cemb. – klawesyn
• cf., cfg. – kontrafagot
• ch., cht. – gitara
• c.i., cor.ingl. – rożek angielski
• cl. – klarnet
• cmp., cmplli. – dzwonki
• cor. – waltornia
• cor. di b. – rożek basetowy
• Co.i., cor.ingl – rożek angielski
• cr. – waltornia
• cri – rożek angielski
• crnt. – kornet
• Cts – kastaniety
• Fc – sakshorn
• fl. – flet
• Fla – flet altowy
• fl. gr. – flet poprzeczny
• fl. picc., Flpc – flet mały
• fl. trav. – flet poprzeczny
• fp – fortepian
• fr, frs. – bat
• ftp – fortepian
• g.c. – bęben wielki
• Gg. – gong
• gng. – gong
• gr.c. – bęben wielki
• harps.. – klawesyn
• Hrm – harmonia
• mand. – mandolina
• mbf. – marimba
• mrc. – marakasy
• Ob.d.c. – obój myśliwski
• Ob.d'a, Ob.d'am – obój miłosny
• Obpc – obój mały
• org. – organy
• pf., pfte. – fortepian
• pto, ptti – talerz, talerze
• rag., rgn. – terkotka
• sil. – ksylofon
• srf.. – suzafon
• sx, sxf. – saksofon
• tamb. – bęben
• tb. – tuba
• tbl. – temple blocks
• tbne – puzon
• timb., timbl. – kociołki kubańskie
• timp. – kotły
• tmb. – bęben mały
• tmb..bsc., tmbbsc – bębenek baskijski
• tmb.gr., tmbgr – bęben mały
• tmp. – kotły
• Tn. – puzon
• t-no – bębenek baskijski
• Tp. – kotły
• Tpgr – kocioł wielki
• Tppc – kocioł mały
• tr, tpr – trąbka (trbe – trąbki)
• trb., trba. – puzon
• trbn,, trbne – puzon (trbni – puzony)
• trg., trgl. – trójkąt
• Tromp. – trąbka
• v. – skrzypce (l .poj.)
• Vb. – kontrabas
• vbf. – wibrafon
• Vbso – kontrabas (Vbsi – kontrabasy)
• vc. Vclo – wiolonczela (Vclli – wiolonczele)
• vibf – wibrafon
• viol. – skrzypce
• Vle – altówki
• vn., vno – skrzypce (l .poj.)
• vni – skrzypce (l. Mn.)
• xf., xil., xlf – ksylofon

Zobacz też

• instrumentacja
• muzyka
• skale instrumentów muzycznych
• Kategoria:Budowniczowie instrumentów muzycznych

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Baculewski: Encyklopedia muzyki. Pod redakcją Andrzeja Chodkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2006. ISBN 978-83-01-13410-5.
• Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
• Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Przełożył Stanisław Olędzki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.

Linki zewnętrzne

• YouTube:Czytamy naturę #86 | Muzyka jaskiniowców - Najnudniejszy miliard lat - Wieloryb geologiem|00:42 o tym, jak brzmi instrument muzyczny sprzed 15 tysięcy lat;