Instrumentacja głoskowa

Instrumentacja głoskowa – środek stylistyczny polegający na takim doborze słów w tekście, aby poprzez bliskie sąsiedztwo powtarzających się podobnych głosek nadać mu szczególną wartość brzmieniową i semantyczną. W ten sposób powstaje dodatkowa warstwa estetyczna utworu, często podlegająca odrębnej interpretacji.

Istnieje wiele odmian instrumentacji głoskowej: rym, aliteracja, echolalia, glosolalia, harmonia konsonantyczna, harmonia wokaliczna, paronomazja, poliptoton, kalambur, gra słów, onomatopeja, stylizacja brzmieniowa, symbolizm dźwiękowy.

Do poetów często stosujących różne odmiany instrumentacji należą Edgar Allan Poe, Karel Hynek Mácha, Algernon Charles Swinburne, Gerard Manley Hopkins, Rainer Maria Rilke, Wielimir Chlebnikow, Marina Cwietajewa, Vladimír Holan[1], Mikołaj Sęp-Szarzyński[2], Julian Tuwim, Bruno Jasieński i Stanisław Barańczak. Dla futurystów i dadaistów warstwa brzmieniowa zyskała pierwszeństwo w konstruowaniu utworu poetyckiego, przeważając nad warstwą znaczeniową. Znakomitym przykładem zastosowania instrumentacji głoskowej jest zwrotka z poematu Samuela Taylora Coleridge'a The Rime of the Ancient Mariner, z rymami wewnętrznymi blew – flew, first – burst, rymami zewnętrznymi free–sea i licznymi aliteracjami: breeze blew, foam flew, furrow followed free.

The fair breeze blew, the white foam flew,
The furrow followed free;
We were the first that ever burst
Into that silent sea[3].

Przypisy

  1. ↑ Zobacz: Lukáš Neumann, Od vanutí po záhřmotí – hlásková instrumentace v poezii Vladimíra Holana, Bohemistyka, 4/2010; porównaj też: Wiktor Jarosław Darasz, Harmonia wokaliczna w poezji Vladimíra Holana, Almanach Czeski, 2006.
  2. ↑ O zamiłowaniu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego do aliteracji pisał we wstępie do wydania dzieł poety w Bibliotece Narodowej Julian Krzyżanowski.
  3. ↑ Zobacz tłumaczenie w antologii „Poeci Angielscy” (pol.). Wikiźródła. [dostęp 2018-09-23].

Bibliografia

  • Słownik terminów literackich. Janusz Sławiński (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000, s. 214-215. ISBN 83-01-13851-3.
  • Kazimierz Wóycicki, Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego, Warszawa 1960.
  • Lucylla Pszczołowska, Instrumentacja dźwiękowa, Wrocław 1977.
  • Lucylla Pszczołowska, Rym, Wrocław 1972.
  • Lucylla Pszczołowska, Dlaczego wierszem?, Warszawa 1963.
  • Lucylla Pszczołowska, Wiersz polski. Zarys historyczny, Wrocław 1997.
  • Maria Renata Mayenowa, Poetyka teoretyczna, 1974.
  • Stefania Knisplówna, Instrumentacja głoskowa w „Pomniku” Tuwima, [w:] Prace ofiarowane Kazimierzowi Wóycickiemu, Wilno 1937.
  • Jan Mukařovský, Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, Warszawa 1991.
  • Jurij Łotman, Struktura tekstu artystycznego, tłum. Anna Tanalska, Warszawa 1984.
  • Ivan Fonagy, Język poetycki – forma i funkcja, tłum. Jan Lalewicz, [w:], Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, t. 1, Wrocław 1977.
  • Robert Abernathy, Fuga samogłoskowa u Błoka, „Pamiętnik Literacki”, 53/4, 1962.
  • Adam Kulawik, Poetyka, Warszawa 1990.
  • Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.
  • Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003.
  • Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.
  • Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of Late Old English Metrical Prayers, Warszawa 2014.
  • Józef Korpanty, Paronomazje łacińskie, „Nowy Filomata”, nr 3, 2001