Instytut Techniki Szybownictwa

Instytut Techniki Szybownictwa we Lwowie – placówka naukowa zajmująca się rozwojem polskiego szybownictwa, funkcjonująca w dwudziestoleciu międzywojennym. Drugi tego typu ośrodek naukowy na świecie^[1].

Historia

Z inicjatywy Lwowskiego Komitetu Wojewódzkiego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP) 15 marca 1932 r. został utworzony we Lwowie Instytut Techniki Szybownictwa. Instytut powstał w porozumieniu z Ministerstwem Komunikacji, jego działalność miała być finansowana ze środków Zarządu Głównego LOPP w Warszawie^[2]. Jego kierownikiem naczelnym został prof. inż. Stanisław Łukasiewicz a kierownikiem technicznym początkowo inż. Wacław Czerwiński, zastąpiony początkowo przez Adama Nowotnego a następnie przez inż. Wacława Stępniewskiego^[3]. Właściwa działalność Instytutu rozpoczęła się 1 maja 1932 roku, po ustaleniu zasad finansowania jego działalności^[4]. Był to drugi na świecie instytut tego typu^[5].

Przed Instytutem stawiano cele związane z tworzeniem szybowców, oceną projektów i zrealizowanych konstrukcji, opracowanie przepisów technicznych budowy szybowców, prowadzenie badań w zakresie aerodynamiki, mechaniki lotu, techniki pilotażu, metodyki szkolenia szybowcowego, meteorologii i materiałów lotniczych^[3].

W chwili powstania Instytut składał się z wydziałów^[2]:

• Aerodynamicznego – kier. dr Zygmunt Fuchs,
• Konstrukcyjnego – kier. inż. Wacław Czerwiński,
• Meteorologicznego – kier. prof. dr Henryk Arctowski, następie dr Adam Kochański
• Szkolnego.

W zakresie badań w locie i metodyki szkolenia Instytut pozyskał do współpracy inż. Szczepana Grzeszczyka, ponadto współpracował z Instytutem Aerodynamicznym Politechniki Lwowskiej i Instytutem Badań Technicznych Lotnictwa^[5].

Od 1933 roku, we współpracy z Laboratorium Aerodynamicznym Politechniki Lwowskiej, Instytut wydawał pismo specjalistyczne pt. "Czasopismo Lotnicze", które w 1934 roku zmieniło nazwę na "Lwowskie Czasopismo Lotnicze". Poza publikacjami naukowymi pracownicy Instytutu publikowali artykuły o charakterze popularyzatorskim. Od lipca 1935 roku na łamach Skrzydlatej Polski pojawiła się stała rubryka Wiadomości Techniczne ITS gdzie były zamieszczane artykuły mające podnosić poziom wiedzy polskich szybowników i pasjonatów lotnictwaCITEREFGlass2007.

W 1936 roku nazwa Instytutu została zmieniona na Instytut Techniki Szybownictwa i Motoszybownictwa^[3].

W 1937 roku Instytut przejął na kilka miesięcy Warsztaty Szybowcowe ZASPL, które w tym okresie nosiły nazwę Doświadczalne Warsztaty Szybowcowe ITS^[6]. Następnie przekształciły się one w Lwowskie Warsztaty Lotnicze.

Odbiornik radiowy projektu ITSiM stosowany w szybowcach

W 1937 roku, na zlecenie Szkoły Szybowcowej w Bezmiechowej, przystąpiono w Instytucie do opracowania aparatury radiowej przystosowanej do wykorzystania podczas szkolenia szybowcowego. Pracami kierowali inżynierowie ITSiM A. Barącz i Rudolf Matz. Konstrukcję aparatury odbiorczo-nadawczej zlecono Państwowym Zakładom Tele- i Radiotechnicznym w Warszawie^[7]. Wstępne testy aparatury zostały przeprowadzone w Szkole Szybowcowej w Sokolej Górze, następnie badano ją w Laboratorium Radiotechnicznym Politechniki Lwowskiej. W 1938 roku wyposażono w radio szybowce szkolne WWS-1 Salamandra, WWS-2 Żaba, WWS-3 Delfin, Wrona, Komar, oraz CW-5 bis i przeprowadzono próby szkolenia szybowcowego z jego użyciem. Pierwsze próby szkolenia z użyciem radia, przeprowadzone w szkołach w Bezmiechowej oraz Ustjanowej, zakończyły się sukcesem. Uznano, że wykorzystanie radia zwiększa bezpieczeństwo ucznia, zmniejsza ilość wypadków, zapobiega uszkodzeniom sprzętu oraz skraca czas szkolenia^[8][9].

Instytut Techniki Szybownictwa, we współpracy z Instytutem Aerodynamicznym Politechniki Lwowskiej, zajmował się również badaniem w locie hamulców aerodynamicznych IAW opracowanych w Instytucie Aerodynamicznym w Warszawie. Hamulce zostały zamontowane na szybowcu Orlik III i testy wykazały, że ich użycie wybitnie poprawia stateczność szybowca oraz zmniejsza czułość steru kierunku. Uznano, że te zmiany są bardzo korzystne, zwłaszcza w lotach chmurowych^[10]. W 1938 roku inż. Leszek Szwarc i inż. Witold Kasprzyk opracowali wzory pozwalające obliczyć optymalną prędkość przeskoku szybowca pomiędzy kominami termicznymi co zdecydowanie poprawiło wyniki przelotów^[5].

Jesienią 1938 roku Zarząd Główny LOPP zlecił Instytutowi opracowanie wyciągarki szybowcowej. W pierwszej połowie 1939 roku zbudowano prototyp, który przetestowano na lwowskim lotnisku^[11]. Wybuch wojny uniemożliwił produkcję seryjną wyciągarki.

Tablica poglądowa ITSM - wariometr

W ramach działalności edukacyjnej ITSM przygotował podręczniki związane z konstruowaniem i eksploatacją szybowców. Do czerwca 1938 r. opracowano podręczniki: Drewno w szybownictwie, Dodatek do drewna w szybownictwie, Sklejka w szybownictwie oraz Obladzanie samolotów. Przystąpiono do opracowania tablic, które miały obejmować najważniejsze wiadomości z dziedziny lotu, meteorologii szybowcowej, budowy i własności szybowców, budowy i działania przyrządów pokładowych oraz znaki startowe, przepisy ruchu szybowców w powietrzu, rozwój polskich rekordów szybowcowych i najważniejsze polskie przeloty i loty wysokościowe. Do połowy 1938 r. opracowano 7 tablic dotyczących przyrządów pokładowych, które mogły być używane do szkolenia pilotów szybowcowych i samolotowych^[12].

W Instytucie, pod kierownictwem dr Kochańskiego, opracowano pierwszą na świecie mapę termiczną dla przelotów szybowcowych^[13], którą przedstawiono podczas Kongresu Międzynarodowego Komitetu Studiów nad Lotem Bezsilnikowym ISTUS 1939 organizowanego przez Aeroklub Rzeczypospolitej Polskiej^[14].

Prototyp ITS-II na lotnisku w Skniłowie. Przy szybowcu Michał Blaicher

(c) FOTO:FORTEPAN / Vojnich Pál, CC BY-SA 3.0

Motoszybowiec ITS-8

Konstrukcje ITS/ITSM

W czasie istnienia Instytutu opracowano w nim projekty następujących szybowców i samolotów^[15]:

• 1931 - ITS-V, projekt szybowca akrobacyjnego,
• 1932 - ITS-II (CWJ-2), szybowiec treningowy,
• 1932 - ITS-III, projekt szybowca wyczynowego,
• 1935 - ITS-IVb, szybowiec doświadczalny,
• 1936 - ITS-8, motoszybowiec szkolno-treningowy,
• 1937 - ITS-8R, motoszybowiec doświadczalny z pomocniczym napędem rakietowym,
• 1938 - ITS-8W, motoszybowiec wyczynowy
• 1939 - ITS-8M, motoszybowiec w wersji meteorologicznej,
• 1939 - ITS ”Szarańcza”, projekt jednoosobowego motoszybowca desantowego,
• 1939 - ITS ”Wróbel”, samolot akrobacyjny,
• ITS-7 ”Drozd”, projekt samolotu sportowego,
• ITS ”Jaskółka”, projekt samolotu.

Przypisy

Bibliografia

• Agnieszka Cieślik: Wokół Instytutu Techniki Szybownictwa i Motoszybownictwa we Lwowie (1932–1939), w: Przedwojenny Lwów i jego uczeni. Sylwetki–działalność naukowa–osiągnięcia, pod red. Sławomira Dorockiego i Pawła Brzegowego. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej : Śródmiejski Ośrodek Kultury : Grupa Badawcza "Towarzystwo Lelewelowskie", 2016, s. 143-164. ISBN 978-83-62919-48-2. OCLC 995783085.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976, s. 52.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939r.. T. II. Sandomierz: Wydawcnictwo Stratus, 2007. ISBN 978-83-89450-68-5. OCLC 749570727.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników: księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku czci Poległych Lotników, 1933. OCLC 830230270.
• Henryk Szydłowski (red.): Polskie lotnictwo sportowe. Kraków: KAW, 1986. ISBN 83-03-01157-X. OCLC 803064028.