Integrowana ochrona roślin

Parazytoid – błonkówka Avispa parásita składa jaja na złożu szkodnka tytoniu motyla Manduca sextana

Integrowana ochrona roślin – sposób ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi, polegającym na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, dający pierwszeństwo metodom niechemicznym, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska. Tym samym integrowana ochrona roślin pozwala ograniczyć stosowanie chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum i w ten sposób ograniczyć presję na środowisko naturalne oraz chroni bioróżnorodność środowiska rolniczego^[1].

Termin „integrowana ochrona roślin”, przyjęty w Polsce jako tłumaczenie terminu angielskiego „Integrated Pest Management” (IPM), niezbyt dobrze odzwierciedla znaczenie oryginału, gdyż IPM znaczy dosłownie „integrowane zarządzanie agrofagami”, nie ograniczając się tylko do aspektu ich zwalczania (jak sugeruje termin „ochrona”)^[2].

W integrowanej ochronie roślin ważny jest łączny wpływ wszystkich kategorii organizmów szkodliwych, czyli patogenów, owadów i chwastów, występujących w środowisku danej uprawy na jej plon, dlatego do zwalczania agrofagów podchodzi się całościowo, ze zwróceniem szczególnej uwagi na wzajemne powiązania i zachodzące współoddziaływania. Potencjalnie szkodliwy organizm staje się agrofagiem jeżeli obecna jest roślina żywicielska, środowisko jest korzystne zarówno dla rośliny, jak i organizmu szkodliwego a czas sprzyja interakcji między rośliną i organizmem szkodliwym. Ponadto człowiek i organizm szkodliwy konkurują w stosunku do rośliny, stopień uszkodzenia rośliny obniża ilość lub jakość plonu^[2].

Integrowana ochrona roślin wykorzystuje w pełni wiedzę o organizmach szkodliwych dla roślin (w szczególności o ich biologii i szkodliwości) w celu określenia optymalnych terminów dla podejmowania działań zwalczających te organizmy, a także wykorzystuje naturalne występowanie organizmów pożytecznych, w tym drapieżców i pasożytów organizmów szkodliwych dla roślin, a także posługuje się ich introdukcją^[1].

Podstawa prawna

Obowiązek stosowania zasad integrowanej ochrony roślin przez wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin począwszy od dnia 1 stycznia 2014 r. wynika z postanowień art. 14 dyrektywy 2009/128/WE^[3] oraz rozporządzenia nr 1107/2009. Artykuł 55 rozporządzenia nr 1107/2009/WE stanowi, że środki ochrony roślin muszą być stosowane zgodnie z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony roślin, o których mowa w art. 14 oraz załączniku III do tej dyrektywy.

Załącznik ten podaje:

1. nad chemiczne metody zwalczania organizmów szkodliwych przedkładać należy metody biologiczne, fizyczne i inne metody niechemiczne, jeżeli zapewniają one ochronę przed organizmami szkodliwymi;
2. zapobieganie występowaniu organizmów szkodliwych powinno być osiągane m.in. przez:

a) stosowanie płodozmianu,

b) stosowanie właściwej agrotechniki,

c) stosowanie odmian odpornych lub tolerancyjnych oraz materiału siewnego i nasadzeniowego poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie,

d) stosowanie zrównoważonego nawożenia, wapnowania, nawadniania i melioracji,

e) stosowanie środków zapobiegających introdukcji organizmów szkodliwych,

f) ochronę i stwarzanie warunków sprzyjających występowaniu organizmów pożytecznych,

g) stosowanie środków higieny fitosanitarnej (takich jak regularne czyszczenie maszyn i sprzętu wykorzystywanego w uprawie roślin), aby zapobiec rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych,

h) stosowanie środków ochrony roślin w sposób ograniczający ryzyko powstania odporności u organizmów szkodliwych.

Historia

Początki integrowanej ochrony roślin sięgają lat 60. XX wieku^[4][5], choć termin stał się powszechnie obowiązującym około 20 lat później, na początku lat 80.^[6] Za początkowy punkt często wymieniane jest opublikowanie przez Rachel Carson w 1962 roku artykułu zatytułowanego „Silent Spring” (pol. Cicha wiosna), w którym po raz pierwszy omawiane są szkody jakie przynosi powszechne stosowanie pestycydów. Carson i inni sugerują, że metody ochrony inne niż chemiczne powinny zostać wprowadzane w celu ochrony życia zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego. W kolejnych latach presja opinii publicznej skłoniła rządy wielu krajów do wycofania zgody na stosowanie silnych pestycydów, takich jak np. DDT^[4]. Zasady integrowanej produkcji opracowane zostały w wielu krajach i organizacjach. Dostosowane zostało prawodawstwo i utworzone instytucje nadzorujące. W 1968 roku FAO rozpoczęło prace i w kolejnych latach stworzyło ramy dla integrowanej produkcji na całym świecie^[7].

Pierwsza dyrektywa Unii Europejskiej omawiająca problematykę integrowanej produkcji owoców, oraz regulująca jej aspekty prawne została wydana w 1991 roku^[8].

Ponadto kraje członkowskie UE mają od wielu lat własne programy, w ramach których redukuje się stosowane maksymalne dawki pestycydów. Wycofywane są stopniowo pestycydy nieselektywne oraz o wysokiej klasie toksyczności.

Integrowana produkcja w Polsce

Pułapki feromonowe na winorośli

W Polsce integrowana produkcja, oparta na zasadach integrowanej ochrony roślin sięga, podobnie jak w UE, początków lat 90. a jej założenia merytoryczne zostały opracowanie w 1991 roku w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach i dotyczyły integrowanej produkcji owoców, a pierwsze sady w których metody zostały wprowadzane założono w 1992 roku^[9]. W pierwszych latach IP obejmowała wyłącznie sady jabłoniowe, jednak stopniowo w kolejnych latach zasady zaczęły obejmować kolejne gatunki oraz kolejne grupy roślin uprawnych.

Przepisy prawne dotyczące Integrowanej Produkcji zawiera ustawa o ochronie roślin przed agrofagami z dnia 13 lutego 2020 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2056) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie dokumentowania działań związanych z integrowaną produkcją roślin (Dz.U. z 2013 r. poz. 788). Jednostką koordynującą całość systemu Integrowanej Produkcji w Polsce oraz kontrolującą prawidłowość prowadzenia upraw i wydawania certyfikatów jest Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Etykieta integrowanej produkcji w Polsce

Producent chcąc uzyskać certyfikat IP w Polsce musi spełnić następujące wymagania^[10]:

• ukończyć 16-godzinne szkolenie IP,
• zgłosić chęć prowadzenia upraw zgodnie z zasadami IP, w najbliższej jednostce Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
• prowadzić produkcję zgodnie z metodyką szczegółową (dla określonego gatunku), publikowaną na stronach PIORIN i Ministerstwa Rolnictwa,
• prowadzić na bieżąco Notatnik Integrowanej Produkcji,
• przejść pozytywne kontrole: Notatnika, gospodarstwa w okresie wegetacji i jakości płodów,
• złożyć przed lub w trakcie zbiorów wniosek o wydanie certyfikatu IP.

Przypisy