Noeza

Noeza (stgr. νόησις, noesis), zwana także intelekcją lub intuicją intelektualną to w znaczeniu ogólnym: bezpośredni wgląd w stan rzeczy.

W metafizyce klasycznej

W filozofii Platona noeza oznacza czystą myśl, za pomocą której człowiek odkrywa prawdziwy, rzeczywisty świat idei. Zdaniem greckiego filozofa prawdziwa rzeczywistość nie może znajdować się w dziedzinie tego, co jednostkowe, zmienne i niestałe, lecz znajduje się w tym, co powszechne, niezmienne, stałe i konieczne[1]. Rzeczywistość ujmujemy zatem poprzez sensy wyrażeń ogólnych, które jawią się jedynie w poznaniu intuicyjnym[1].

Według Arystotelesa jako ucznia Platona intuicja intelektualna „zajmuje się tym, co ostateczne w obu znaczeniach: bo zarówno pierwsze, najogólniejsze pojęcia, jak i ostateczne terminy są przedmiotem myślenia intuicyjnego”[2]. Według tej koncepcji noeza występuje w funkcji czytania wewnętrznych relacji w bycie i pomiędzy bytami[3]. Choć charakteryzuje ją bezdyskursywność, bezpośredniość, naoczność, głębokość ujęcia oraz oczywistość, ten sposób „oglądowego” ujęcia rzeczywistości zajmuje ważne miejsce w teorii poznania w klasycznej metafizyce[3].

W metafizyce nowożytnej

Według Henriego Bergsona poznanie intuicyjne różni się od poznania naukowego. To drugie dąży do drobiazgowego opisu przedmiotu, lecz dopiero intuicja pozwala na ujęcie rzeczywistości w jej całości i rozciągłości, a przez to w uczestniczeniu w niej.

W filozofii Edmunda Husserla: intencjonalny akt świadomości[4] . Przedmiotem noezy jest noemat.

W psychologii

W psychologii: funkcjonowanie intelektu, poznanie.

Przypisy

  1. ↑ a b Mieczysław Albert Krąpiec OP: Metafizyka. Lublin: KUL, 1978, s. 87.
  2. ↑ Wojciech Daszkiewicz: Intuicja intelektualna w metafizyce. Lublin: KUL, 2014, s. 48. ISBN 978-83-7306-669-4.
  3. ↑ a b Wojciech Daszkiewicz: Intuicja intelektualna w metafizyce. Lublin: KUL, 2014, s. 183. ISBN 978-83-7306-669-4.
  4. ↑ Marek Rosiak, Odniesienie intencjonalne i jego przedmiot w perspektywie transcendentalnego idealizmu Husserla, „Diametros” (50), 2016, s. 34, DOI: 10.13153/diam.50.2016.975, ISSN 1733-5566 [dostęp 2017-07-09] (pol.).

Zobacz też