International Alphabet of Sanskrit Transliteration
Ten artykuł należy dopracować |
International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST) (pol. Międzynarodowy Alfabet Transliteracji Sanskrytu) – powszechnie stosowana metoda transliteracji, która pozwala na jednoznaczne transliterowanie tekstów indyjskich, w Polsce zwana przez indologów „transliteracją naukową”.
Historia
IAST jest oparty na standardzie przyjętym przez Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Atenach w 1912, wywodzącym się ze standardu przyjętego w 1898 podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w Genewie. Pozwala na jednoznaczą transliterację pisma dewanagari oraz innych indyjskich alfabetów np: śarada, czyli konwersję grafemiczną. Jest zarazem wierną transkrypcją fonetyczną języków indyjskich - oddaje nie tylko fonemy sanskrytu, ale zasadniczo pozwala na fonetyczne przypisanie znaczeń każdej literze (np. visarga ḥ, która jest alofonem r i s).
Romanizacja Biblioteki Narodowej w Kalkucie, która zmierza do latynizacji wszystkich pism indyjskich, jest rozwinięciem IAST.
IAST jest najpopularniejszym systemem transliterowania sanskrytu i pali. Często używany w specjalistycznych publikacjach na temat języków i literatur starożytnych Indii (jak klasycznego sanskrytu), a także na temat większości języków średnioindyjskich (np. języka pali) i nowoindyjskich (np. języka hindi). Jest także stosowana publikacjach fachowych dotyczących indyjskich religii czy filozofii, klasycznej literatury itp. Szeroka dostępność czcionek Unicode wpływa na coraz częstsze używanie IAST w tekstach elektronicznych.
Na Zachodzie (Wielka Brytania i USA, Francja, Niemcy, Włochy) jest stosowana obecnie niemal powszechnie w publikacjach na temat literatury, kultury, sztuki, filozofii i religii Indii, nawet w przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Niestety, w Polsce stosowana jest niemal wyłącznie w publikacjach specjalistycznych, a w publikacjach popularnych panuje wielki chaos – spowodowany trwającym od 1957 r. sporem indologów o tzw. „polską transkrypcję pism indyjskich” i istnieniem kilku „szkół” transkrypcji.
IAST – tabela konwersji znaków (sanskryt i hindi)
Wykaz znaków IAST (małe i duże litery - choć pismo devanagari nie rozróżnia małych i wielkich liter), ich odpowiedniki w devanagari i wartości fonetyczne w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym. Uwaga: między sanskrytem a językiem hindi występują niewielkie różnice fonologiczne:
अ [ə] a A | आ [ɑː] ā Ā | इ [i] i I | ई [iː] ī Ī | उ [u] u U | ऊ [uː] ū Ū | ऋ [ɹ̩] ṛ Ṛ | ॠ [ɹ̩ː] ṝ Ṝ | ऌ [l̩] ḷ Ḷ | ॡ [l̩ː] ḹ Ḹ | samogłoski |
ए [eː] e E | ऐ [aːi] ai Ai | ओ [oː] o O | औ [aːu] au Au | dwugłoski |
अं [ⁿ] ṃ Ṃ | anusvara |
अः [h] ḥ Ḥ | visarga |
tylnojęzykowe | podniebienne (palatalne) | szczytowe (cerebralne) | zębowe | wargowe | |
क [k] k K | च [c] c C | ट [ʈ] ṭ Ṭ | त [t̪] t T | प [p] p P | bezdźwięczne |
ख [kʰ] kh Kh | छ [cʰ] ch Ch | ठ [ʈʰ] ṭh Ṭh | थ [t̪ʰ] th Th | फ [pʰ] ph Ph | bezdźwięczne przydechowe |
ग [ɡ] g G | ज [ɟ] j J | ड [ɖ] ḍ Ḍ | द [d̪] d D | ब [b] b B | dźwięczne |
घ [gʰ] gh Gh | झ [ɟʰ] jh Jh | ढ [ɖʰ] ḍh Ḍh | ध [d̪ʰ] dh Dh | भ [bʰ] bh Bh | dźwięczne przydechowe |
ङ [ŋ] ṅ Ṅ | ञ [ɲ] ñ Ñ | ण [ɳ] ṇ Ṇ | न [n] n N | म [m] m M | spółgłoski nosowe |
य [j] y Y | र [r] r R | ल [l] l L | व [v] v V | półsamogłoski | |
श [ɕ] ś Ś | ष [ʂ] ṣ Ṣ | स [s] s S | spółgłoski szczelinowe | ||
ह [ɦ] h H | spółgłoska szczelinowa dźwięczna |
Porównanie z ISO 15919
IAST jest częścią ISO 15919. Istnieje pięć wyjątków, w których standard ISO używa innych znaków niż IAST ze względu na to, że obejmuje też współczesne języki indyjskie.
Devanāgarī | IAST | ISO 15919 | Uwagi |
---|---|---|---|
(hindi) ए/ े | e | ē | ISO e oznacza (hindi) ऎ/ ॆ |
(hindi) ओ/ो | o | ō | ISO o oznacza (hindi) ऒ/ॊ |
(sanskryt) ं | ṃ | ṁ | ISO ṃ oznacza znak "tippi" pisma gurmukhi (pendż.) ੰ |
(hindi) ऋ/ ृ | ṛ | r̥ | ISO ṛ oznacza ड़ /ɽ/ |
(hindi) ॠ/ ॄ | ṝ | r̥̄ | dla zgodności z r̥ |