Irena Opdyke

Irena Opdyke

Irena Gut

Data i miejsce urodzenia	5 maja 1918 Kozienice
Data i miejsce śmierci	17 maja 2003 Kalifornia
Zawód, zajęcie	pomoc domowa, dekoratorka wnętrz
Miejsce zamieszkania	Tarnopol, Nowy Jork, Kalifornia
Narodowość	polska
Odznaczenia

Irena Opdyke, z domu Gut (ur. 5 maja 1918^[1] w Kozienicach, zm. 17 maja 2003 w Kalifornii) – Polka, w 1982 odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Życiorys

W czasie II wojny światowej schwytana przez żołnierzy Armii Czerwonej, uwięziona, pobita i zgwałcona. Potem zmuszona do pracy jako pomoc medyczna w szpitalu polowym. W 1940 roku uciekła do rodziny przebywającej w Radomiu, ale wkrótce została zatrzymana w trakcie łapanki przez Niemców, którzy skierowali ją do pracy w fabryce amunicji; stamtąd trafiła do lżejszej pracy jako pomoc kuchenna w niemieckim hotelu garnizonowym w Radomiu. W 1942 roku oficer Schutzstaffel (SS), major Edward Rugemer zabrał ją ze sobą do Tarnopola (gdzie polecono mu kierowanie fabryką zbrojeniową) i tam pracowała jako pomoc domowa w willi, którą mu tam przydzielono. Podczas likwidacji getta w Tarnopolu latem 1942 roku pomogła uciec dwunaściorgu Żydom, ratując ich przed wywózką i śmiercią: szóstce urządziła kryjówkę w lesie i regularnie dostarczała im żywność, a drugą szóstkę ukryła w piwnicy domu, w którym stacjonował major Edward Rugemer. Jedna z ukrywanych kobiet urodziła syna, który przeżył i wraz z pozostałą dwunastką dotrwał do końca wojny w ukryciu.

Major Edward Rugemer odkrył po pewnym czasie fakt, że Irena Gut ukrywa w jego domu Żydów, ale zgodził się na dalsze ich pozostawanie pod warunkiem, że Irena Gut oprócz pomocy domowej zostanie jego kochanką. Skądinąd ewentualne zgłoszenie przez majora Edwarda Rugemera faktu łamania nazistowskiego prawa w jego domu groziłoby również bardzo poważnymi konsekwencjami nie tylko trzynastce ukrywanych i Irenie Gut, ale również jemu samemu.

Na krótko przed wejściem Armii Czerwonej do Tarnopola uciekła wraz ze swoimi podopiecznymi do lasu. Po zakończeniu wojny posądzana była o kolaborację z Niemcami, dzięki pomocy pełnomocnika Organizacji Narodów Zjednoczonych w Polsce, Williama Opdyke’a, w 1949 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Tam po siedmiu miesiącach pobytu w Nowym Jorku spotkała raz jeszcze poznanego w Polsce delegata Organizacji Narodów Zjednoczonych, Williama Opdyke’a; wyszła za niego za mąż, po czym razem osiedli w Kalifornii, gdzie w Yorba Linda nieopodal Santa Ana Irena Gut-Opdyke pracowała jako dekoratorka wnętrz.

W 1999 roku spisała swoje wspomnienia w książce zatytułowanej „In My Hands” („W moich rękach”), wydanej w 2001 roku. W roku 2008 na deskach Baruch Performing Arts Center w Nowym Jorku wystawiono sztukę pod tytułem „Irena’s Vow” („Przysięga Ireny”; reżyseria Michael Parva) opartą na kanwie historii Ireny Opdyke. Główną rolę w tej sztuce gra jedna z czołowych żydowskich aktorek teatralnych, Tovah Feldshuh.

Lista ocalonych przez Irenę Opdyke

Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem dokumentujący historię narodu żydowskiego podczas Holokaustu wymienia 17 osób, które od śmierci uchroniła Irena Gut-Opdyke: Bauer Klara, Bien David, Bien Fanny, Haller Ida, Haller Lazar, Klinger [imię nieznane], Lipszyc Mozes, Morks Gina, Morks Herman, Morks Natan, Morks Pola, Steiner [imię nieznane], Weinbaum Henryk, Weiss [imię nieznane], Willner Silberman Francisca, Wilner Marian, Wilner [imię nieznane]^[2]

Lista ta w większości pokrywa się z nazwiskami wymienionymi we wspomnieniach Ireny Gut-Opdyke: Bauer Klara, Bauer Tomasz, Haller Ida, Haller Leizer, Klinger Abraham, Morris Hersz, Morris Hermann, Morris Pola, Morris Miriam, Rosen Dawid, Rosen Aleks, Steiner Mojżesz, Silberman Fanka, Weinbaum Henryk, Weiss Józef, Wilner Marian^[3]

Różnice w nazwiskach i imionach wynikają z ich zmiany po wojnie. Na liście Instytutu Yad Vashem brakuje Tomasza Bauera. Nie ma także Romana Hallera (syna Idy i Lazara), który w czasie kryjówki rodziców był dopiero poczęty. Urodził się w leśnej kryjówce pod koniec wojny, a Irena nie dopuściła do aborcji, więc de facto jemu także ocaliła życie.

Upamiętnienie

• Irenie Opdyke swoją piosenkę pt. „Mała little Flower” z płyty zatytułowanej Paszport zadedykowała angielska piosenkarka polskiego pochodzenia Katy Carr. Utwór znalazł się w styczniu 2013 roku na 17. miejscu Listy Przebojów Programu Trzeciego^[4].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• www.polishculture-nyc.org
• „Kto ratuje jedno życie...”, Przegląd Polski
• wywiad z Ireną Opdyke (styczeń 2001)
• Irena Opdyke – Jad Waszem (ang.)