Irena Rybotycka

Irena Wanda Rybotycka (ur. 26 października 1908^[1] we Lwowie, zm. 9 kwietnia 1999 w Laxton w Anglii) – polska i angielska wydawczyni i księgarz. Córka Wandy (z d. Welke) i Rudolfa Wegnerów, po śmierci ojca współwłaścicielka i kontynuatorka działalności Wydawnictwa Polskiego R. Wegnera. Żona Tomasza Rybotyckiego.

Biogram

Strona tytułowa książki "Shakespeare. Szekspir w opowiadaniach dla młodzieży" w opracowaniu Ireny Rybotyckiej, Wydawnictwo Polskie R. Wegnera, Niemcy 1947/1948

F. Antoni Ossendowski: „Puszcze polskie”. Seria „Cuda Polski” (Tern (Rybitwa) Book, Londyn 1953)

Irena Wegner urodziła się we Lwowie w roku 1908. Mieszkała tam do roku 1920, z przerwą w latach I wojny światowej, 1914–1917, które rodzina Wegnerów spędziła w Wiedniu. W roku 1920 Wegnerowie przenieśli się do Poznania^[2]. W roku 1929 Irena Wegner wyszła za mąż za Tomasza Rybotyckiego, oficera Wojska Polskiego. Pracowała w wydawnictwie ojca, prowadząc dział książek dla dzieci i młodzieży^[3].

W roku 1939 rodzina Wegnerów wraz z Ireną została wysiedlona przez Niemców z Poznania i przeniosła się do Warszawy. W roku 1941 zmarł Rudolf Wegner, a Irena Rybotycka została wraz z matką współwłaścicielką Wydawnictwa Polskiego. Była członkiem Armii Krajowej i wspierała organizację finansowo z części dochodów wydawnictwa^[3]. W tym czasie udzieliła zgody na wykorzystanie sygnetu Wydawnictwa Polskiego jako znaku Polski Walczącej, tzw. „Kotwicy”^[4]. Uczestniczyła aktywnie w powstaniu warszawskim. Po jego upadku dostała się do niewoli niemieckiej. Po uwolnieniu przebywała jeszcze przez ok. rok w Polsce, po czym w listopadzie 1945 wyjechała do Norymbergi, do męża służącego jako oficer łącznikowy Polskiej Misji Wojskowej w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec^[3][5].

W Norymberdze małżeństwo Rybotyckich zaczęło starania o wznowienie działalności Wydawnictwa Polskiego R. Wegnera. Irena Rybotycka, działająca w PCK, zdobyła z UNRRY przydział papieru. Rybotyccy uzyskali zezwolenie na druk książek o tematyce religijnej i edukacyjnej; zaproponowany zestaw objął 12 pozycji^[5]. Udało im się też odzyskać dawne matryce drukarskie z Norymbergi, gdzie Rudolf Wegner drukował książki dla dzieci^[6]. Wznowione Wydawnictwo Polskie R. Wegnera rozpoczęło działalność w Norymberdze w roku 1945, a na początku roku 1946 zaczęły ukazywać się książki. Część z nich była opracowana przez Rybotycką (Charles Lamb, Mary Lamb „Shakespeare. Szekspir w opowiadaniach dla młodzieży”, 1947/1948; James Fenimore Cooper „Ostatni Mohikanin”, 1948). Po kilku miesiącach wraz z mężem musiała nagle opuścić Niemcy w związku z przekazaniem przez aliantów placówek polskich rządowi komunistycznemu. Tomaszowi Rybotyckiemu udało się jednak dokończyć druk zaplanowanych pozycji^[5], które ukazywały się do roku 1948^[2].

Zamieszkała na pewien czas we Francji, uzyskując tam prawo pobytu i pracy. Opracowała ponownie i wznowiła popularną książkę kucharską Marii Disslowej, „Jak gotować” (Wyd. Księgarnia "Libella", Paryż 1947)^[3][7]. W roku 1947 wyjechała na kilka miesięcy do Włoch^[8], a ostatecznie wraz z matką i mężem osiedliła się w Londynie^[3].

Równocześnie Rybotyccy reaktywowali Wydawnictwo Polskie R. Wernera w Warszawie; kierowała nim ich przedstawicielka, Anna Łempicka. Firma rozwijała się dobrze, jednak dochody nie mogły być przekazywane za granicę, a w roku 1950 wydawnictwo zostało upaństwowione i zlikwidowane^[3][5].

W Londynie Rybotyccy uzyskali honoraria za książki wydawnictwa Wegnera wydawane w czasie wojny przez emigracyjne Ministerstwo Oświaty, co pozwoliło im (wraz z Wandą Rybotycką) na uruchomienie w roku 1947 wydawnictwa Tern (Rybitwa) Book Co. Ltd.^[a] Wydawali głównie dawne pozycje Wydawnictwa Polskiego R. Wegnera, m.in. wybrane książki z serii „Biblioteka Laureatów Nobla” i „Cuda Polski”^[5][9]. Największe powodzenie odniosło wznowienie książki kucharskiej „Jak gotować” Marii Disslowej, wydanej także w języku angielskim pt. „Continental European Cooking”. Do nowych pozycji należała m.in. książka Zofii Kossak-Szatkowskiej „Dziedzictwo” (1956)^[10] oraz powieść polityczna Sir Philipa Gibbsa „Wolność nie ma ceny” z okazji 10 rocznicy powstania warszawskiego (Londyn 1954 – tom 1; 1955 – tom 2^[11]). Gibbs napisał tę powieść z inicjatywy Ireny Rybotyckiej i na podstawie jej wspomnień z powstania^[3]. Tytuł oryginalny „No Price for Freedom” oraz przekłady rozeszły się w łącznym nakładzie blisko 500 tys. egzemplarzy^[5]. Powieść Zofii Kossak nie odniosła natomiast sukcesu, gdyż została zbojkotowana przez polską emigrację z powodu powrotu autorki do PRL. W efekcie wydawnictwo Tern (Rybitwa) znalazło się w kłopotach finansowych i znacznie ograniczyło działalność^[3].

Rybotycka utrzymywała bliskie kontakty z emigracyjnym środowiskiem literackim. Między innymi była adresatką listu Zofii Kossak-Szatkowskiej, będącego świadectwem losu polskich Żydów w trakcie wojny i pomocy niesionej im przez Polaków^[12] (zob. też protest Zofii Kossak-Szczuckiej). Po śmierci męża w roku 1974, kontynuowała do roku 1984 księgarnię wysyłkową i brała udział w wystawach książek emigracyjnych^[3][5]. Prowadziła aktywną działalność upamiętniającą dorobek swojego ojca i jego wydawnictwa. W roku 1992 zaoferowała zrzeczenie się honorariów w przypadku wznowienia i kontynuacji w Polsce serii „Biblioteka Laureatów Nobla”, pod warunkiem zamieszczania w książkach notki o Rudolfie Wegnerze i pochodzeniu serii^[13]. W roku 1988 ufundowała Nagrodę literacką im. Rudolfa Wegnera, której laureatem został Czesław Bednarczyk^[14][15]. W wydanej z tej okazji broszurze opublikowała życiorys ojca i historię Wydawnictwa Polskiego^[5]; rok później jej wspomnienia opublikował „Przegląd Wielkopolski”^[15].

W latach 80. przeprowadziła się do Domu Opieki Laxton Hall w pobliżu Laxton^[3][5], gdzie m.in. zajmowała się sędziwą Zofią Kozarynową^[16]. Po przeobrażeniach politycznych po roku 1989 po raz pierwszy po wojnie odwiedziła Polskę. Zmarła 9.04.1999 w Laxton Hall, została pochowana na St. Mary's Cemetery w Londynie^[1][3].

Uwagi

Przypisy