Irena Tomalak

Irena Tomalak z.d. Kowalska

Maria Niedźwiecka

Soldau, Słowik, Maria

major
Data i miejsce urodzenia	26 października 1895 Warszawa
Data i miejsce śmierci	25 grudnia 1971 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1914–1946
Siły zbrojne	Służba Zwycięstwu Polski Związek Walki Zbrojnej Armia Krajowa NIE Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Formacja	Związek Strzelecki "Strzelec", Legiony Polskie, Polska Organizacja Wojskowa, Organizacja Przysposobienia Wojskowego Kobiet,
Jednostki	SG WP, SG SZP, SG ZWZ, KG AK, Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, ZG WiN
Stanowiska	szefowa służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, szefowa służby kurierskiej SG ZWZ, z-ca kierowniczki Oddziału Łączności Konspiracyjnej KG AK
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, kampania wrześniowa, II wojna światowa, Powstanie warszawskie, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Historia Polski

Ten artykuł jest częścią cyklu: Polskie Państwo Podziemne

Irena Tomalak z d. Kowalska, I voto Jędrychowska, pseudonim Soldau^[1], Słowik, Maria, Maria Niedźwiecka (ur. 26 października 1895 w Warszawie, zm. 25 grudnia 1971 tamże) − oficer Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej i powojennego podziemia antykomunistycznego, więzień polityczny w okresie stalinowskim; ostatni stopień wojskowy: major (awans w 1944), poetka^[2].

Życiorys

Wychowała się w rodzinie nadzwyczaj patriotycznej. Ojciec, Franciszek Beniamin Kowalski (1869–1941), pochowany na cmentarzu Powązkowskim, był znanym lekarzem społecznikiem na warszawskiej Woli^[3]. Matka, Natalia Apolonia z d. Olszewska (1870–1944) przez pewien czas mieszkała w Krakowie i była zaangażowana w działalność niepodległościową. Irena wraz z siostrą Julią Haliną uczęszczały na pensję Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie przy ul. Wiejskiej 5. W 1913 Irena Tomalak zdała w Krakowie maturę i studiowała filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Od 1914 należała do Związku Strzeleckiego, była żołnierzem Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1918 powróciła do Warszawy, gdzie przyjęto ją do Ochotniczej Legii Kobiet, w ramach której walczyła w obronie Lwowa – otrzymała wówczas pierwszy stopień oficerski (podporucznik). W 1921 przeszła doszkolenie w Podchorążówce Rezerwy Piechoty w Warszawie, w 1922 zweryfikowano jej stopień wojskowy. Była słuchaczką oficerskiego kursu łączności w Centralnej Szkole Wojsk Łączności w Zegrzu, działała w Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (OPWK), następnie w Referacie Przysposobienia Rezerw Kobiecych Wydziału Przysposobienia Rezerw w Oddziale III Sztabu Generalnego WP (do 1924)^[4], awansowana na stopień kapitana.

Od 15 października 1939 w Służbie Zwycięstwu Polski. W listopadzie 1939 została pierwszą kurierką (gen. Michała Tokarzewskiego), która dotarła do Bazy Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Budapeszcie, w 1940 pełniła funkcję szefowej służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, potem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). W pierwszym okresie okupacji w ich domu w Warszawie na Woli przy ul. Działdowskiej 6 mieszkał Leopold Okulicki, późniejszy ostatni komendant AK. W latach 1943–1944 Irena Tomalak była z-cą kierowniczki Oddziału Łączności Konspiracyjnej w Komendzie Głównej Armii Krajowej^[5], a od 1944 członkiem organizacji NIE/Niepodległość. W powstaniu warszawskim walczyła w Baonie „Kiliński”. Po powstaniu wyszła z Warszawy wraz z ludnością cywilną.

Podobne wysokie funkcje jak przed powstaniem pełniła w KG AK z siedzibą w Częstochowie, następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych, posługując się nazwiskiem „Maria Niedźwiecka”, obsługiwała kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego przed dokonanym przez NKWD aresztowaniem i tzw. procesem Szesnastu przed sądem w Moskwie w czerwcu 1945. Aresztowana w trakcie trzeciego nielegalnego wyjazdu za granicę w charakterze emisariusza (kurierki II Zarządu Głównego WiN) do polskich władz z konspiracyjną pocztą, m.in. do Paryża i Rzymu, 21 lub 30 kwietnia 1946 przy przekraczaniu granicy czechosłowackiej. W śledztwie była przetrzymywana w areszcie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej 6 i przesłuchiwana w procesach dwóch komendantów WiN – w Warszawie w tzw. procesie płk. Jana Rzepeckiego (proces od 4 stycznia 1947) i w tzw. procesie krakowskim płk. Franciszka Niepokólczyckiego (proces od 11 sierpnia 1947). Otrzymała 15-letni wyrok Rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie, który odsiadywała w zakładach karnych: w Warszawie przy ul. Rakowieckiej, Fordonie, Inowrocławiu (sierpień 1952 – marzec 1955) i ponownie w Fordonie; zwolniona 7 maja 1956.

Grób Ireny Tomalak na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Irena Tomalak spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 230–IV–8/9)^[6]

Bronisław Komorowski, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył pośmiertnie Irenę Tomalak Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski Postanowieniem nr 273/2010 z dnia 14 września 2010^[7].

Życie prywatne

Małżonek

Siostra

Dzieci

Uczestnikami Powstania Warszawskiego w formacji Szarych Szeregów były też dzieci Ireny Tomalak:

• Witold Józef Tomalak (1927–1990), w powstaniu warszawskim walczył w Batalionie "Parasol" ?, przesłuchiwany w siedzibie Gestapo na ul. Szucha, więziony na Pawiaku, pracownik techniczny Akademii Lekarskiej w Gdańsku, absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Szczecinie, oficer Polskiej Żeglugi Morskiej oraz kpt. Polskiego Ratownictwa Okrętowego, mieszkaniec Warszawy, Szczecina i Gdańska, pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera nr 230),
• Anna Krystyna Reszuto z d. Tomalak, ur. w 1930, studiowała w SGPiS w Warszawie, pełni funkcje w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od 2013 jest wicekanclerzem Kapituły Orderu Krzyża Niepodległości^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Tomalak, Irena: Wiersze więzienne, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Środowisko Fordowianek Warszawa 1992, 179 s.
• Tomalak, Irena: Drugi brzeg: wiersze wojenne i więzienne, Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej Toruń 1994, 210 s.

Źródła

• Muzeum WP w Warszawie
• Centralne Archiwum Wojskowe

Linki zewnętrzne

• Proces krakowski. Działacze WiN i PSL przez sądem. dziennik.krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-22)].
• Więzienie w Warszawie przy ul. Rakowieckiej
• Więzienie w Inowrocławiu
• Biogram i wybrane wiersze mjr Ireny Tomalak. dluga7.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Biogram