Irgun Cewai Leumi
 | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Nazwa wyróżniająca | Irgun, Ecel |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | Awraham Tehomi |
| Ostatni | |
| Działania zbrojne | |
| wojna domowa w Palestynie I wojna izraelsko-arabska | |
| Organizacja | |
| Rodzaj wojsk | |
Irgun Cewai Leumi (hebr. ארגון צבאי לאומי, pol. Narodowa Organizacja Zbrojna), w skrócie Ecel (od hebrajskiego akronimu אצ''ל, ecel) – żydowska, podziemna organizacja zbrojna działająca w Brytyjskim Mandacie Palestyny w oparciu o metody terrorystyczne w latach 1931–1948. Powstała w wyniku rozłamu, który dokonał się w Haganie w 1931 roku z inicjatywy Awrahama Tehomiego[1].
Przyczyny powstania
Irgun powstała z inspiracji Władimira Żabotyńskiego, który namówił grupę sympatyków do odłączenia się od Hagany i utworzenia nowej organizacji zbrojnej. Był od samego początku związany z tzw. rewizjonistycznym nurtem syjonizmu. Przyjął najbardziej radykalną formę walki z brytyjską administracją w Palestynie, która blokowała żydowską imigrację do Palestyny. W swojej działalności Irgun stosował terroryzm.
Celem działalności Irgunu było powstanie żydowskiego państwa na całości terytorium Brytyjskiego Mandatu Palestyny, łącznie z ziemiami położonymi na wschodniej stronie rzeki Jordan. Sposobem do osiągnięcia tego celu była walka zbrojna.
Ideowym przywódcą Irgunu był Władimir Żabotyński, który powiedział: „Każdy Żyd ma prawo przyjechać do Palestyny; tylko czynny odwet powstrzyma Brytyjczyków i Arabów; tylko żydowskie siły zbrojne stworzą państwo żydowskie."
Politycznym i duchowym przywódcą Irgunu był Awraham Tehomi.
Utworzenie Irgunu
Po arabskich zamieszkach 1929 roku, doszło do otwartej krytyki działania Hagany. Część członków Hagany uważało, że należy podjąć otwartą walkę, a nie ograniczać się jedynie do obrony osiedli i kibuców.
10 kwietnia 1931 roku część działaczy Hagany odmówiła w Jerozolimie złożenia broni w magazynie. Ci zbuntowani bojownicy zgromadzili się wokół Awrahama Tehomiego. Tę nową organizację początkowo nazywano Narodowa Hagana (hebr. ההגנה הלאומית) lub Irgun Bet, Haganah Bet.
Grupa formalnie przyjęła nową nazwę Irgun dopiero w 1937 roku.
Oddziały Irgunu liczyły około 10 tys. ludzi, którzy stacjonowali w takich osiedlach jak: Jesud ha-Ma’ala, Miszmar ha-Jarden, Rosz Pina, Metulla, Naharijja, Hadera, Binjamina, Herclijja, Netanja, Kefar Sawa, Riszon le-Cijjon, Rechowot i Nes Cijjona. W późniejszym czasie oddział Irgunu działał także w Jerozolimie.
W 1937 roku doszło do wewnętrznego rozłamu i około 2 tys. członków powróciło do Hagany.
Na wiosnę 1939 roku 25 członków Irgunu było szkolonych w okolicach Andrychowa (Przełęcz Kocierska) przez instruktorów Wojska Polskiego między innymi przez tzw. Dwójkę (przedwojenny wywiad wojskowy). Kurs ten był efektem umowy w 1936 r. między Żabotyńskim a władzami polskimi. W Polsce kurs ten nadzorował Awraham Stern, który gdy doszło do wybuchu II wojny światowej wyłamał się z Irgunu i założył własną organizację Lechi, która siała spustoszenie wśród brytyjskich garnizonów w Palestynie. Brytyjska prasa nazywała ją Gangiem Sterna.
Nielegalna imigracja
Irgun prowadził szeroką działalność w kierunku rozwijania nielegalnej imigracji do Mandatu Palestyny.
Pierwszy ze statków Irgunu przypłynął do Palestyny 13 kwietnia 1937 roku, a ostatni 22 czerwca 1948 roku (statek pod nazwą Altalena zatopiony przez izraelską armię miał na pokładzie 4,5 tys. ton broni i około tysiąca bojowników Irgunu z Menachemem Beginem na czele). Ogółem dzięki pomocy Irgunu do Palestyny dotarło około 18 tys. Żydów.
Aktywna obrona
W obliczu nasilających się arabskich ataków na żydowskie osiedla Dawid Razi’el stworzył zupełnie nowy termin: „aktywnej obrony”. Nowa strategia działania Irgunu miała opierać się na wyprzedzających atakach, które miały stanowić najlepszą obronę dla żydowskich osiedli.
Pierwsze operacje rozpoczęły się w kwietniu 1936 roku. W ich wyniku zginęło ponad 250 Arabów. Irgun kierował się zasadą „oko za oko, ząb za ząb” i zdecydowanie odpowiadał na każdy arabski atak.
W odpowiedzi na ogłoszenie w 1939 roku „białej księgi” Irgun zorganizował zamachy bombowe na budynki brytyjskiej administracji publicznej w Jerozolimie i Tel Awiwie oraz sabotaż na liniach kolejowych w Palestynie. We wrześniu 1939 roku, gdy wybuchła II wojna światowa, Irgun ogłosił z Haganą zawieszenie wszelkich działań przeciwko Brytyjczykom.
Jedynie Awraham Stern nie zgodził się na zawieszeni broni i uznał Wielką Brytanię za największego wroga Żydów. Założył on własną organizację – Lechi (Bojownicy Wolności).
W grudniu 1943 roku na czele Irgunu stanął Menachem Begin. Odrodził on upadającą organizację. Zorganizował grupy wojskowe i przygotował plan powstania żydowskiego przeciwko brytyjskiemu panowaniu w Palestynie. Walkę z Brytyjczykami Irgun rozpoczął 12 lutego 1944 roku, kiedy to zaatakowano brytyjskich oficerów imigracyjnych w Jerozolimie, Tel Awiwie i Hajfie.
W październiku 1944 roku Hagana przekazała Brytyjczykom informacje o 700 członkach Irgunu. Zostali oni aresztowani i deportowani do obozów dla internowanych (Latrun, następnie Erytrea, Afryka Wschodnia). Ogółem uwięziono tam 690 żydowskich działaczy.
Niektóre akcje Irgunu:
- 1 listopada 1945 roku – Irgun i Lechi zaatakowały stację kolejową w Lod[2];
- 27 grudnia 1945 roku – Irgun i Lechi przeprowadziły zamach terrorystyczny na budynki brytyjskiego wywiadu w Jerozolimie i Jafie;
- 22 lipca 1946 roku – zamach na hotel King David w Jerozolimie, w którym mieściła się siedziba brytyjskich władz w Palestynie. Zginęło 91 osób, 45 zostało rannych[3]. Pomimo telefonicznych ostrzeżeń, hotelu nie ewakuowano. Wielu Żydów potępiło ten zamach (między innymi: Chaim Weizman i Dawid Ben Gurion);
- 1 marca 1947 roku – zamach terrorystyczny na brytyjski klub oficerski w Jerozolimie.
- 27 kwietnia 1947 roku – powieszenie na rozkaz Begina dwóch porwanych żołnierzy brytyjskich. Był to odwet za wykonanie wyroku śmierci na członkach Ecel przez sąd brytyjski.
- 9 kwietnia 1948 roku – dokonana wspólnie z Lechi masakra arabskiej wsi Dajr Jasin. Zginęły 254 osoby[4].
W państwie Izrael
28 maja 1948 roku rząd nowo powstałego państwa Izrael wydał rozkaz powołujący do życia izraelską armię – Siły Obronne Izraela (Cwa Hagana le-Jisra’el, w skrócie Cahal), do których miały przystąpić wszystkie żydowskie grupy zbrojne walczące w Palestynie.
Irgun nie podporządkowywał się rozkazom nowego rządu i prowadził samodzielną działalność. Na potrzeby własnych oddziałów sprowadzono dostawy broni i amunicji. Z tego powodu w czerwcu 1948 roku Dawid Ben Gurion nakazał zatopić statek „Altalena”, zakupiony przez Irgun. Statek przewoził nowych imigrantów i broń. Ecel zażądał od izraelskiego rządu, aby 20% tej broni pozostało w jej wyłącznej dyspozycji i nie trafiło do powstającej armii. Ecel był gotowy siłą bronić rozładunku. Rząd, nie chcąc dopuścić do istnienia różnych formacji zbrojnych w Izraelu, zdecydował się na opanowanie statku siłą. W walkach zginęło 16 bojowników Irgunu oraz 3 członków armii izraelskiej.
Pojedyncze bataliony Irgunu walczyły jako odrębne formacje w ramach izraelskiej armii aż do 20 września 1948 roku, kiedy to zostały oficjalnie rozwiązane. Ich członkowie ochotniczo wstąpili do formacji izraelskiej armii.
Dowódcy
- Naczelny dowódca 1937–1940: Ze’ew Żabotyński
- 1931-1937: Awraham Tehomi
- 1937: Robert Bitker[5]
- 1937–1938: Mosze Rosenberg[6]
- 1938–1941: Dawid Razi’el[7]
- 1941–1944: Ja’akow Meridor
- 1944–1948: Menachem Begin
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Irgun Cewai Leumi, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-05-06].
- ↑ red. Hołyst, Goc 2011 ↓, s. 811.
- ↑ red. Hołyst, Goc 2011 ↓, s. 812.
- ↑ red. Hołyst, Goc 2011 ↓, s. 813.
- ↑ Bitker Jewish Virtual Library
- ↑ Etzel Internet
- ↑ Raziel został aresztowany przez Brytyjczyków 19 maja 1939 r.Etzel Internet. Zastąpił go Kalai, którego aresztowano 31 sierpnia 1939 r.[1]
Bibliografia
- Norbert Malec, Ewelina Wojtera, Agnieszka Zarębska, Lista zamachód terorrystycznych w latach 1945–2011, [w:] Brunon Hołyst, Mieczysław Goc (red.), Terroryzm w poglądach społeczeństwa polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menedżerskiej, 2011, ISBN 978-83-7520-073-7, OCLC 911237966.
Media użyte na tej stronie
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Logo of Irgoun. Detail of a photograph of plaque next to location of the Etzel (אצ"ל) headquarters, Suzanne Dellal center, Neve Tzedek, Tel Aviv, Israel.
Parita, "Ha'apla" ship of "Betar" movement arriving at Tel Aviv shore.
Irgun logo
The Palestine Ensign, flown by ships registered in the British Mandate territory during the period 1927–1948. This was the only Palestine-specific flag which was not restricted to official use by a government functionary or department (see Flag of the British Mandate for Palestine).
Arab truck after the explosion of a bomb placed by Irgoun - December 29, 1947. 7 palestinians killed.