Irlandzka odmiana języka angielskiego

Irlandzka odmiana języka angielskiego (ang. Hiberno-English, Irish English) – dialekt języka angielskiego używany na terenie Irlandii. Dialekt dubliński wykazuje wiele różnic w stosunku do pozostałych narzeczy irlandzkich.

Historia

Język angielski po raz pierwszy pojawił się na wyspie w XII w., podczas najazdu Normanów, którzy posługiwali się również językiem francuskim. Przez dłuższy czas jego zasięg ograniczony był do stosunkowo nielicznej klasy panującej i księży, aktywnych na polu oświaty^[1]. Jeszcze w pierwszej połowie XIX w. niemal połowa ludności Irlandii posługiwała się językiem irlandzkim^[2], który w dużym stopniu wpłynął na język angielski używany w tym kraju.

Charakterystyka

Wymowa

• Głoska /r/ jest wymawiana po samogłoskach, z wyjątkiem kilku miejscowości na wschodnim wybrzeżu. W Dublinie wymawiany jest wariant retrofleksywny [ɻ] (podobnie jak w angielszczyźnie amerykańskiej), co jest zjawiskiem nowym.
• /t/ o ile nie występuje w nagłosie, zazwyczaj wymawiane jest jako spółgłoska bezdźwięczna szczelinowa [θ̠].
• Zachowane jest rozróżnienie między „w” /w/ i „wh” /hw/, zobacz: Wine–whine merger.
• Zachowane jest rozróżnienie między /ɑ/ i /oː/ w horse i hoarse (z wyjątkiem Dublina).
• Bywa zachowane rozróżnienie między [ɛɹ]-[ɪɹ]-[ʌɹ] w wyrazach herd-bird-curd.
• /l/ nie jest welaryzowane (tzw. „ciemne l”), z wyjątkiem południowego Dublina.
• Dyftongi np. w wyrazach boat i cane mogą być wymawiane jako zwykłe samogłoski: [boːt], i [keːn].
• /aɪ/ w wyrazie „night” może brzmieć [əɪ]
• /ɔɪ/ w wyrazie „boy” w niektórych miastach (np. Cork) wymawiane jest jako [aɪ]
• Niekiedy nie ma rozróżnienia między [ʌ] w putt i [ʊ] w put (w obu przypadkach wymawiane jest [ʊ]
• Czasami litery ea wymawiane w Received Pronunciation jako [iː] w irlandzkim wariancie wymawiane są jak [eː], np. meat, beat.
• W wyrazach typu took gdzie „oo” zazwyczaj wymawiane jest jako /ʊ/, niekiedy słyszy się /uː/.
• /eɪ/ często przechodzi w /ɛ/ w wyrazach gave i came (wymawiane jak „gev” i „kem”)
• /dj/ przechodzi w /dʒ/, np. dew/due, duke i duty brzmią jak „Jew”, „jook” i „jooty”.
• /tj/ przechodzi w /tʃ/, np. tube wymawia się jako „choob”, tune jako „choon"
• /nj/ przechodzi w /n/, np. new wymawia się jako „noo"

Gramatyka

Składnia języka irlandzkiego w pewnym stopniu wywiera wpływ na język angielski używany na wyspie. Na przykład w języku irlandzkim nie ma słów „tak” i „nie” używanych jako odpowiedź na pytanie^[3]. Również posługując się angielskim, Irlandczyk raczej powtórzy czasownik:

• „Are you coming home soon?” „I am."
• „Is your mobile charged?” „It's not."

Także użycie przedimków jest nieco odmienne niż w innych odmianach języka angielskiego (w języku irlandzkim nie ma przedimka nieokreślonego)^[4]. Typowe zwroty:

• „She had the flu so he brought her to the hospital."
• „She came home for the Christmas."

Poza dużymi miastami można zauważyć stosowanie składni irlandzkiej również w języku angielskim

• „He does be working every day."
• „They do be talking on their mobiles a lot."
• „He does be doing a lot of work at school."
• „It's him I do be thinking of."

Język irlandzki nie posiada czasu zaprzeszłego (Past Perfect). Zamiast niego stosuje się konstrukcję „after + -ing” określaną jako „after perfect”^[5]. Idiomem zastępującym „I had done X when I did Y” jest „I was after doing X when I did Y”^[6].

• „Why did you hit him?” „He was after giving me cheek."

Podobna konstrukcja tzw. „hot news perfect” jest stosowana do opisu niedawnych zdarzeń:

• „I'm after hitting him with the car!” Táim tar éis é a bhualadh leis an gcarr!
• „She's after losing five stone in five weeks!"

W przypadku mniej emocjonujących czynności stosuje się inną konstrukcję perfektywną:

• „I have the car fixed.” Tá an carr deisithe agam.
• „I have my breakfast eaten.” Tá mo bhricfeasta ite agam.

W irlandzkiej angielszczyźnie istnieje rozróżnienie liczby zaimka osobowego w drugiej osobie liczby mnogiej (ye lub rzadziej youse)

• „Did ye all go to see it?"
• „None of youse have a clue!"
• „Are ye not finished yet?"

Także zaimek dzierżawczy ma dwie formy: your (l. poj.) i yezzer (l. mn.)

• „Would youse ever get yezzer shoes on?"
• „Take yezzer coats in case it rains."

Niekiedy jednakże yezzer jest używany w liczbie pojedynczej, jako alternatywa dla ye:

• „Are yezzer ready?"
• „I saw yezzer down the park last week."

Angielskie question tags zastępowane są często przez 'no?' albo 'yeah?':

• „He isn't coming today, no?” Níl sé ag teacht inniu, nach bhfuil?
• „The bank's closed now, yeah?” Tá an banc dúnta anois, an bhfuil?

Słownictwo

Przykłady specyficznych wyrażeń używanych w Irlandii:

• Amadán – kretyn
• Beoir – atrakcyjna kobieta^[7][8][9]
• Bogman – wieśniak
• Bold – niegrzeczny
• Boot – nieatrakcyjna kobieta
• Bucklepper – zarozumiały osobnik^[10]
• Cat – okropny (prawdopodobnie od „catastrophic”) „The weather is cat isn't it?„
• Craic – dobra zabawa^[11][12]
• Culchie – wieśniak (wyrażenie używane w Dublinie wobec ludzi pochodzących z prowincji, ale nigdy wobec cudzoziemców)
• Dingen – bardzo dobry (z gaelickiego daingean „porządny”)
• Gas – wesoły np. „He's a gas man, isn't he?„

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Hiberno-English Archive
• Angielski w Irlandii