Irlandzka walka o niepodległość

Irlandia była pod panowaniem angielskim przez 750 lat, od złożenia hołdu lennego Henrykowi II z dynastii Plantagenetów w 1171 r. aż do utworzenia w 1921 r. Wolnego Państwa Irlandzkiego. Przez ten czas istniało na wyspie wiele ruchów niepodległościowych.

Utrata niepodległości

Początek utraty niepodległości przez państwo irlandzkie datuje się na rok 1171. Wtedy też Irlandczycy pod presją papieża Hadriana IV złożyli hołd lenny Henrykowi II z dynastii Plantagenetów. Przymusowe podporządkowanie się Anglikom zakończyło wielowiekową batalię Irlandii o zachowanie niezależności. Przez ostatnie stulecia stanowiła łakomy kąsek, ale nie dała się przez nikogo zagarnąć – ani przez legiony rzymskie, ani wojska wikingów czy Normanów.

Mimo licznych buntów i powstań, z każdym wiekiem umacniało się panowanie Anglików na Wyspie. Pod koniec XV w. dynastia Tudorów rozpoczęła powolny podbój Irlandii. W 1541 r. Henryk VIII jako pierwszy władca angielski ogłosił się królem Irlandii, która jednak nie uznała go jako głowy Kościoła i pozostała przy katolicyzmie. W 1641 w Irlandii wybuchło powstanie, które – także dzięki wojnie domowej, jaka rok później przeszła przez Anglię – pozwoliło jej uzyskać pewną niezależność, jednak już w 1649 r. wojska Olivera Cromwella całkowicie spustoszyły wyspę (masakra w Drogheda) i rozpoczęły trzyletnią, bezlitosną kampanię przywracania władzy angielskiej.

Największe represje spotkały Irlandczyków w latach panowania Wilhelma Orańskiego. W 1690 r., po przegranym powstaniu w Boyne, król angielski zakazał zasiadania katolików w parlamencie, odebrał im prawo głosu i wydał ustawę niedopuszczającą ich do studiowania na uniwersytetach i pracy w niektórych zawodach. Przez sto lat Irlandia pozbawiona była swoich podstawowych praw, a jej mieszkańcy stali się ofiarami prześladowań i ostrej dyskryminacji.

Myśl niepodległościowa w wieku XIX

Wolfe Tone

W czasie rewolucji francuskiej powstało założone przez Wolfe’a Tone’a Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków – stowarzyszenie o tendencjach separatystycznych. W 1798 r. wybuchło szybko stłumione powstanie (zob. Republika Connaught). W 1801 r. Irlandia została wcielona do Królestwa Wielkiej Brytanii, tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.

W pierwszej połowie XIX w. rodzący się podziemny ruch irlandzki podzielił się na dwa odłamy: jeden, skupiony wokół Stowarzyszenia Katolickiego (Henry Grattan i Daniel O’Connell), głosił hasła polityki ugodowej, zmierzającej do negocjacji z Anglikami, głównie o prawa katolików. Drugi zaś – powstała w 1842 r. Młoda Irlandia (Charles Gavan Duffy) – hołdowała hasłom radykalnym i rewolucyjnym, zapowiadając walkę o niepodległość. W 1848 r. z jej inicjatywy rozpoczęło się powstanie, nieudane i krwawo stłumione, nazywane sarkastycznie „bitwą na grządce kapusty w ogrodzie wdowy McCormack”^[1].

W 1845 r. przez Irlandię przeszła ziemniaczana zaraza, która zapoczątkowała czteroletnią klęskę głodu. W tym czasie sprawy polityczne zeszły na dalszy plan. Wtedy też nastąpiła masowa emigracja z Wyspy, głównie do Stanów Zjednoczonych. Właśnie w Ameryce został założony nowy ruch rewolucyjny Towarzystwo Feniańskie. Fenianie nawiązywali do bojowych tradycji Tone’a i odrzucali możliwość parlamentarnych metod walki. Jednym z przywódców ruchu był John O’Leary, który swoje idee ogłaszał w wydawanym przez siebie piśmie The Irish People (Irlandzki lud). W 1867 r. na terenie Irlandii wybuchło kolejne powstanie, ale, tak jak i wcześniejsze, zakończyło się całkowitym fiaskiem – nie nadeszła oczekiwana pomoc od fenian, a przywódców aresztowano jeszcze przed rozpoczęciem buntu.

Po klęsce powstania podjęto walkę o niezależność w angielskim parlamencie (ruch home rule, zainicjowany przez Isaaca Butta i Charlesa Stewarta Parnella). Irlandczycy znaleźli niespodziewanego sojusznika w osobie premiera Anglii Williama Gladstone’a. Szef brytyjskiego rządu próbował przeforsować w parlamencie dwie ustawy o przyznaniu Irlandii autonomii, ale obie upadły – pierwsza w Izbie Gmin, druga w Izbie Lordów.

W stronę autonomii

Pod koniec XIX w. powstała Irlandzka Partia Socjalistyczno-Republikańska, założona przez Jamesa Connolly’ego, głosząca radykalne hasła i nawiązująca do myśli walki wyzwoleńczych. W 1916 roku była ona odpowiedzialna za wybuch powstania wielkanocnego. Po niespełna tygodniu powstanie upadło, a Anglicy wykonali publiczne wyroki śmierci na przywódcach. Od 1919 roku rozpoczęła się wojna o niepodległość, zakończona w 1921 roku zawarciem pokoju między premierem Lloydem George’em, a Arthurem Griffith’em przewodniczącym irlandzkiej delegacji. Irlandia otrzymała status niezależnego w prawach dominium^[2].

W latach 1922–1923 przez Zieloną Wyspę przetoczyła się wojna domowa, która wybuchła z powodu zgody rządu de Valery na pozostanie w Zjednoczonym Królestwie Irlandii Północnej^[2].

W 1937 roku republika uzyskała własnego prezydenta, a w 1949 wystąpiła ze Wspólnoty Brytyjskiej.

Przypisy