Istria

Istria

Państwo	Chorwacja  Słowenia  Włochy
Rodzaj obiektu	półwysep
Położenie na mapie Chorwacji Istria
45°15′40″N 13°54′16″E/45,261111 13,904444

Herb habsburskiego Margrabstwa Istrii

Istria (słoweń. i chorw. Istra, wł. Istria) – półwysep w południowej Europie, w północnej części Morza Adriatyckiego. Zdecydowana jego większość należy do Chorwacji, tylko niewielka północna część do Słowenii, a najbardziej na północ wysunięte miasteczko Muggia do Włoch. Leży między zatokami Triesteńską, Kvarner i Rijecką. Za północno-wschodnią granicę półwyspu uznaje się zazwyczaj pasmo górskie Ćićarija i dolinę rzeki Rosandra (słoweń. Glinščica). Powierzchnia: ok. 3,5 tys. km². Ludność ok. 330 tys. (z tego ok. 235 tys. w Chorwacji, ok. 80 tys. w Słowenii, ok. 15 tys. we Włoszech).

Istrię tradycyjnie dzieli się na trzy części: Białą Istrię, Szarą Istrię i Czerwoną Istrię. Nazwy pochodzą od koloru ziemi. W pierwszej części dominują białe skały wapienne, w drugiej szare skały fliszu (niekiedy o żółtym lub zielonym odcieniu), w trzeciej czerwona gleba zawierająca wiele związków żelaza.

Duża część półwyspu jest górzysta (Učka, 1396 m n.p.m.) z wybitnie zaznaczonymi zjawiskami krasowymi. Brzegi w części wschodniej strome. Panuje tutaj klimat śródziemnomorski. Porasta go roślinność krzaczasta (makia, sziblak) i lasy dębowe. Główne rzeki: Dragonja, Mirna i Raša. Na Istrii rozwinięta jest turystyka i znajdują się tam liczne kąpieliska, z których największe to Opatija.

Główne miasta: Portorož, Piran, Koper (Słowenia), Pula, Rovinj, Pazin, Poreč, Umag. Siedzibą władz administracyjnych chorwackiej Istrii jest Pazin.

Gospodarka

• uprawa zbóż
• uprawa winorośli
• uprawa oliwek
• hodowla bydła
• górnictwo węgla kamiennego (zagłębie Raša)
• wydobycie boksytów
• produkcja soli z wody morskiej
• turystyka

Historia

• przed II wiekiem p.n.e. zamieszkana przez plemiona iliryjskie
• w II wieku p.n.e. podbita przez Rzymian (178 p.n.e. bitwa nad rzeką Timavus – Rzymianie dowodzeni przez Aulusa Manliusza Wulsona rozbili siły Istrów)
• od roku 538 n.e. pod władzą Bizancjum
• VII–VIII wiek pojawienie się na Istrii Słowian
• od VIII wieku w królestwie Franków
• w ostatniej ćwierci XII wieku część półwyspu stała się księstwem Meranii
• w średniowieczu rywalizacja między patriarchatem Akwilei, Wenecją a Habsburgami o posiadłości na Istrii
• w XV wieku podzielona między Austrię i Wenecję
• w XV i XVI wieku doszło do wyludnienia Istrii w wyniku epidemii, wojen i głodu; do opustoszałego kraju sprawadzono wielu osadników z Półwyspu Bałkańskiego
• 1797 część należąca do Wenecji zostaje zajęta przez Austrię
• 1809–1815 należy do Prowincji Iliryjskich Napoleona
• 1918 zajęta przez Włochy
• 1920 w Rapallo przyznana Włochom
• 1945 – partyzanci komunistyczni Josip Broz Tito zamordowali na Istrii około 5 tys. Włochów, a setki tysięcy Włochów uciekły z półwyspu^[1].
• 1947 przyznana Jugosławii bez części pn.-zach., przyłączonej do Triestu
• 1954 Triest otrzymały Włochy, pozostałą część Istrii (poza Muggią) Jugosławia
• do końca lat pięćdziesiątych mniej więcej ćwierć miliona osób, należących w większości do włoskiej grupy etnicznej, opuściło Istrię w związku z jej przejściem pod władzę Jugosławii; na ich miejsce przybyli migranci z innych krajów Jugosławii
• 1991 miejsce Jugosławii zajęły Chorwacja i Słowenia

Sytuacja etniczna i językowa

Dla Istrii od stuleci charakterystyczne jest współwystępowanie wielu grup etnicznych i języków. Do autochtonicznych języków półwyspu należą:

• język chorwacki, w tym dialekty czakawskie i język standardowy;
• język słoweński, w tym dialekty przymorskie i język standardowy;
• czarnogórski dialekt języka serbsko-chorwackiego, używany przez mieszkańców miejscowości Peroj;
• dialekt wenecki oraz włoski język standardowy;
• język istriocki, używany przez mieszkańców sześciu miast na południu Istrii;
• język istrorumuński, używany przez ludność wschodnioromańską, która zamieszkuje Istrię już od średniowiecza.

W przeszłości na terenie Istrii używany był również język friulski.

Większość ludności półwyspu stanowią migranci z innych części byłej Jugosławii, którzy przybyli tutaj po II wojnie światowej. Używają oni głównie języka serbsko-chorwackiego, języka słoweńskiego lub języka albańskiego.

Według wyników spisów powszechnych językami ojczystymi mieszkańców półwyspu są:

• język serbsko-chorwacki dla 220 tys. mieszkańców;
• język słoweński dla 64 tys. mieszkańców;
• język włoski dla 33 tys. mieszkańców;
• język albański dla 2,5 tys. mieszkańców;
• i inne.

Na obszarze Istrii funkcjonują trzy języki urzędowe:

• język chorwacki w Chorwacji
• język słoweński w Słowenii
• język włoski we Włoszech, Słowenii i żupanii istryjskiej, obejmującym większość chorwackiej Istrii

Zobacz też

• Istrowie
• Romanofonia
• Schiavoni

Przypisy

Podział administracyjny Austro-Węgier (1867–1918)

Królestwa i Kraje Reprezentowane w Radzie Państwa (Przedlitawia)	Arcyksięstwo Austrii za Anizą Arcyksięstwo Austrii przed Anizą Księstwo Salzburga Księstwo Styrii Księstwo Karyntii Księstwo Krainy Książęce Hrabstwo Tyrolu Vorarlberg Królestwo Czech Margrabstwo Moraw Księstwo Górnego i Dolnego Śląska Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Oświęcimia i Zatora Księstwo Bukowiny Królestwo Dalmacji Pobrzeże Austriackie Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski Margrabstwo Istrii Wolne cesarskie miasto Triest
Kraje Korony Świętego Stefana (Zalitawia)	Królestwo Węgier z Wielkim Województwem Siedmiogrodu Królestwo Chorwacji i Slawonii Fiume
Kondominium	Bośnia i Hercegowina (anektowana w 1908)