István Tisza

István Tisza

István Tisza. Obraz Gyuli Benczúra
Data i miejsce urodzenia	22 kwietnia 1861 Geszt, Austria
Data i miejsce śmierci	31 października 1918 Budapeszt, Węgry
Premier Królestwa Węgier
Okres	od 3 listopada 1903 do 18 czerwca 1905
Przynależność polityczna	Partia Liberalna
Poprzednik	Károly Khuen-Héderváry
Następca	Géza Fejérváry
Premier Królestwa Węgier
Okres	od 10 czerwca 1913 do 15 czerwca 1917
Przynależność polityczna	Narodowa Partia Pracy
Poprzednik	László Lukács
Następca	Móric Esterházy

István Tisza (ur. 22 kwietnia 1861 w Geszcie, zm. 31 października 1918 w Budapeszcie) – węgierski polityk, arystokrata, hrabia de Borosjenő et Szeged. Mąż stanu, w latach 1903–1905 i 1913–1917 premier Węgier.

Życiorys

Urodził się w 1861 roku, rodzinie znanego polityka i wielokrotnego premiera Węgier Kálmána Tiszy i podobnie jak ojciec poświęcił się karierze politycznej. W 1886 roku dostał się do węgierskiego parlamentu z ramienia Partii Liberalnej. Wkrótce stanął na czele tej partii, a kiedy partia ta odniosła zwycięstwo w wyborach w 1903 roku, stanął na czele rządu. Jednak w 1905 roku kolejne wybory zakończyły się porażką liberałów i Tisza musiał złożyć dymisję z funkcji premiera.

Po niepowodzeniu wyborczym, Tisza rozwiązał Partię Liberalną i powołał nową o nazwie Narodowa Partia Pracy. Partia ta, mimo swojej nazwy nie była partią robotników, lecz skupiała przede wszystkim węgierskich posiadaczy ziemskich. W 1912 roku Tisza został przewodniczącym niższej izby węgierskiego parlamentu, a w czerwcu 1913 znowu został premierem.

Po zastrzeleniu przez serbskich nacjonalistów, w lipcu 1914 roku, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, Tisza wystąpił przeciw planom wojny z Serbią, bojąc się, że w razie zajęcia tego kraju, wzrośnie liczebność Słowian w monarchii austro-węgierskiej, co mogłoby doprowadzić do większego ich znaczenia, a w konsekwencji zachwiania dualistycznej struktury monarchii. Jednak po otrzymaniu gwarancji, że Serbia nie zostanie przyłączona do Austro-Węgier, poparł wojnę.

W czasie trwania wojny Tisza występował przeciwko wszelkim próbom federalizacji dualistycznego ustroju monarchii austro-węgierskiej, bojąc się osłabienia pozycji Węgier. Po śmierci cesarza Franciszka Józefa I w 1916 roku, sprzeciwił się planom nowego władcy Karola I, zmierzającym do rozszerzenia prawa wyborczego. W czerwcu 1917 roku ustąpił z funkcji premiera i zaciągnął się do wojska. Wziął udział w walkach na froncie włoskim. Krótko przed końcem wojny powrócił do Węgier, podejmując – w obliczu groźby rozpadu monarchii – próbę określenia na nowo więzów łączących Węgry z Austrią.

Opinia publiczna obwiniała Tiszę odpowiedzialnością za wybuch wojny i klęskę. W czasie rozpadu Austro-Węgier, po powołaniu przez cesarza Karola I 31 października 1918 roku rządu Mihalya Karolyego, Tisza został w obecności żony zamordowany we własnym domu przez zrewolucjonizowanych żołnierzy.

Sprawców zbrodni, mimo prowadzonego śledztwa nie ustalono do marca 1919 – utworzenia Węgierskiej Republiki Rad. Rodzina zamordowanego prowadziła prywatne śledztwo, w wyniku którego ustalono sprawców zbrodni. Po upadku rządów komunistycznych na Węgrzech (sierpień 1919) rozpoczął się dwuletni proces zabójców Tiszy. 6 października 1921 sędzia István Gadó orzekł, że winni zbrodni byli: Pál Kéri (wymieniony z ZSRR w ramach wymiany więźniów), József Pogány alias John Pepper (zbiegł do Wiednia, później do Moskwy)^[1], István Dobó, Tivadar Horváth Sanovics (zbiegli); Sándor Hüttner (zmarł w więziennym szpitalu w 1923); Tibor Sztanykovszky (jedyny, który faktycznie odbył zasądzoną karę 18 lat więzienia, zwolniony w 1938).

Przypisy

Bibliografia

• AlanA. Axelrod AlanA., CharlesCh. Phillips CharlesCh., Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, ZbigniewZ. Dalewski (tłum.), Warszawa: Politeja, Świat Książki, 2000, ISBN 83-7227-478-9 .