Iwan Kriwoziercew

Iwan Kriwoziercew (ros. Иван Кривозерцев, ur. 1915 w Nowych Batiokach k. Smoleńska, zm. 30 października 1947 w Wielkiej Brytanii) – rosyjski chłop mieszkający niedaleko Katynia, jeden z najważniejszych świadków zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Pochodzenie

Urodził się w rodzinie chłopskiej od pokoleń mieszkającej w Nowych Batiokach (pod nr. 119), niedaleko od stacji Gniezdowo, 12 km od Smoleńska. Jego rodzina ucierpiała w trakcie kolektywizacji, przez co był przeciwnikiem bolszewizmu. Ojciec był w końcu lat 20. i 30. kilkukrotnie aresztowany i więziony jako kułak. W 1934 roku został ponownie aresztowany i w 1937 roku zwolniony.

Iwan Kriwoziercew pracował dorywczo jako kowal, ślusarz oraz robotnik leśny. Nie został powołany do wojska ze względu na wadę wzroku. W 1940 roku wstąpił do kołchozu „Czerwona Zorza”, gdzie pracował przy inspektach, nieopodal stacji kolejowej Gniezdowo.

Świadek zbrodni katyńskiej

W marcu–kwietniu 1940 roku był świadkiem przewożenia przez NKWD ciężarówek z polskimi oficerami. Sam jednak nie widział rozstrzeliwań, ale słyszał od miejscowych o kopaniu wielkich dołów. Zeznał, że kojarzył strażników i kierowców trzech lub czterech pojazdów służących do przewożenia jeńców i twierdził, że pochodzili z NKWD w Smoleńsku i Mińsku[1]. Znał również osobiście Jakima Razuwajewa, kierowcę jednej z ciężarówek (czarnych woron), który opowiadał mu o przewożeniu polskich oficerów. Sam widział ciężarówki wracające z Katynia, wypełnione rzeczami żołnierzy (kufry, plecaki, płaszcze, futra, kożuchy). Latem 1942 roku usłyszał, że pracujący w okolicy jeńcy polscy dokonali odkrycia części grobów z pomordowanymi oficerami.

Zeznania złożone Niemcom

Na początku 1943 roku jako pierwszy powiadomił stacjonujących w okolicy żołnierzy niemieckich o masowych, polskich grobach. Został przesłuchany przez niemiecką policję polową, najpierw 17 lub 18 lutego, następnie 27 lutego. Później jego zeznania zostały zapisane również na płycie. Wspólnie z innymi świadkami, okolicznymi chłopami (Parfienem Kisielewem, Iwanem Andriejewem, Grigorijem Wasilkowem) był z Niemcami na miejscu rozstrzeliwań i złożył obszerne zeznania. Był obecny przy ekshumacji, uczestniczył w najmowaniu do prac miejscowych robotników. Występował również jako świadek wobec przyjeżdżających do tego miejsca osób i komisji zapraszanych przez Niemców. Jako tłumacz służył mu Eugeniusz Siemianienko, syn mieszkającej w Nowych Batiokach Polki, Emilii Siemianienko, z domu Kozłowskiej.

Ucieczka na Zachód

W 1944 roku Iwan Kriwoziercew, wspólnie z matką i sześcioletnią siostrzenicą, z pomocą niemieckiej kolumny samochodowej uciekł przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi do Mińska, gdzie spotkał Iwana Andriejewa i Eugeniusza Siemianienko, następnie udał się na Zachód. Zdawał sobie sprawę, że za ujawnienie Niemcom zbrodni katyńskiej może mu grozić kara. Jego matka i siostrzenica zaginęły w drodze, na terenie Niemiec. On sam zgłosił się do amerykańskiej administracji okupacyjnej w Bremie. Amerykanie nie byli jednak w stanie zrozumieć jego zeznań i chcieli przekazać go jednostkom Armii Czerwonej. Kriwoziercewowi udało się jednak przedostać do II Korpusu Polskiego stacjonującego we Włoszech, gdzie złożył obszerne zeznania Ferdynandowi Goetlowi i Józefowi Mackiewiczowi (ogółem pięć zeznań dla polskich władz emigracyjnych).

Azyl w Wielkiej Brytanii i śmierć

Wspólnie z jednostkami polskimi trafił do obozu dla uchodźców w Wielkiej Brytanii, gdzie jako Michał Łoboda uzyskał azyl polityczny. Zamieszkał w hrabstwie Somerset. 30 października 1947 roku został znaleziony powieszony na drzewie (według innej wersji w stodole; miał też zostać zamordowany podczas bójki w barze)[2]. Angielska policja uznała, że było to samobójstwo, choć budzi to bardzo wiele wątpliwości. Józef Mackiewicz napisał na temat jego tajemniczej śmierci kilka artykułów[3]. Władze brytyjskie ogłosiły, że śmierć Kriwoziercowa była wynikiem samobójstwa. W niewyjaśnionych okolicznościach zniknął w tym czasie jego przyjaciel.

Ferdynand Goetel napisał o Iwanie Kriwoziercewie: „Przywrócił mi zachwianą już wiarę w poczucie humanitaryzmu, zawarte w duszy rosyjskiego ludu”[4].

Przypisy

  1. ↑ Janusz Zawodny: Katyń. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 93. ISBN 2-86914-043-6.
  2. ↑ Ferdynand Goetel, Zachód i Katyń, w: „Wiadomości”, 08.07.1951.s.1.
  3. ↑ Por. „Wiadomości”, 20.04.1958, „Dodatek Tygodniowy Ostatnich Wiadomości”, 12.10.1958.
  4. ↑ Ferdynand Goetel, Czasy wojny, Gdańsk: Graf, 1990, s. 218.

Bibliografia