Iwaniska

Iwaniska

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Iwaniska – centrum miasta
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	opatowski
Gmina	Iwaniska
Prawa miejskie	1403–1869; 2022
Burmistrz	Marek Staniek
Powierzchnia	5,98[1] km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności	1322[2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-570[3]
Tablice rejestracyjne	TOP
Położenie na mapie gminy Iwaniska Iwaniska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Iwaniska
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Iwaniska
Położenie na mapie powiatu opatowskiego Iwaniska
50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000
TERC (TERYT)	2606024[4]
SIMC	0793673
Strona internetowa

Iwaniska – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska^[5]. Jest zarazem siedzibą tejże gminy.

Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku^[6], w 2022 odzyskały prawa miejskie^[7].

Położenie

Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miasto położone jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.

Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy, a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.

Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.

Historia

Kościół św. Katarzyny

Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.

W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński^[10].

W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.

Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.

W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii. Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Iwaniska. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

Urodzeni w Iwaniskach

• Andrzej Poniedzielski (1954) – poeta, autor tekstów piosenek, humorysta i twórca scenariuszy.
• Piotr Kaczorowski (1829-1891) – polski malarz. W roku 1845 wstąpił do szkoły sztuk pięknych w Warszawie, po czym wrócił w strony rodzinne i począł samodzielnie malować. Ponownie wraca do Warszawy w r. 1858 by poświęcić się restauracji obrazów religijnych i rodzajowych^[11].
• Sławomir Berdychowski (1968-2016) żołnierz, pułkownik Wojsk Specjalnych

Zabytki

Brama główna cmentarza wojennego w Iwaniskach na którym spoczywa ponad 4 000 żołnierzy armii radzieckiej poległych w walkach na przyczółku baranowsko-sandomierskim w latach 1944–1945.

• Neogotycki kościół parafialny pw. św. Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu kościoła modrzewiowego ufundowanego przez Władysława Morsztyna w 1718 r., który spłonął w 1898 r.).

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)^[12].

• Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)^[12].
• Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.

Sport

W Iwaniskach, od 1996 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Iwaniska, występujący w sezonie 2019/20 w B klasie, będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Iwaniskach
• Iwaniska (stacja kolejowa)
• Parafia św. Katarzyny w Iwaniskach
• Przyczółek baranowsko-sandomierski

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
• Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Gminy Iwaniska
• Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
• Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 312 .
• Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 616 .
• Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736 .