Iwi

Iwi (wym. [ˈiwi]) – w społeczeństwie nowozelandzkim największa grupa socjalna ludności maoryskiej. Samo słowo iwi w języku maoryskim znaczy tyle co „ludzie”, „lud”, przy czym najczęściej odnosi się do plemienia, klanu lub większej grupy plemion. Badania antropologiczne wykazują, że większość Māori w czasach przedeuropejskich uważała się za członków relatywnie niewielkich ugrupowań społecznych jak whānau (rozbudowana rodzina) albo też hapū (szczep/klan).

Kości/korzenie

W języku Māori słowo iwi oznacza także „kości”. Maoryska pisarka Keri Hulme zatytułowała swą najbardziej znaną powieść (w roku 1985 Nagroda Bookera) „The Bone People”, nawiązując do podwójnego znaczenia „kości” i „plemion”. Māori powrót do domu po dalekiej podróży lub długim pobycie w obcym miejscu nazywali „powrotem do kości” – czyli miejsca pochówku swych przodków; w naszym rozumieniu do „korzeni”.

Pochodzenie i struktura

Ugrupowania plemienne iwi wywodzą swe pochodzenie od pierwszych Māori, którzy zgodnie z tradycją przybyli do Nowej Zelandii z Hawaiki. W tej sytuacji niektóre iwi należałoby pogrupować w jeszcze większe organizmy społeczne tradycyjnie powiązane genealogicznie, z waka, czyli pierwszymi maoryskimi osadnikami, ale miałoby to znaczenie bardziej symboliczne niż praktyczne. W rzeczywistości każda iwi dzieli się na mniejsze jednostki zwane hapū. Na przykład iwi Ngāti Whātua składa się z czterech hapū: Te Uri-o-Hau, Te Roroa, Te Taou i Ngāti Whātua ki Ōrākei.

Problemy z identyfikacją

Dzisiaj w Nowej Zelandii iwi mogą stanowić znaczące siły nacisku na władze polityczne w swym dążeniu do odzyskania utraconych ziem i innych dóbr (na przykład układ z roku 1997 pomiędzy rządem Nowej Zelandii a Ngāi Tahu, odnośnie do rekompensat dla tej iwi za utratę praw gwarantowanych przez Traktat Waitangi z roku 1840). Pewne działania iwi mogą mieć znaczny wpływ na nowozelandzkich polityków i społeczeństwo. Wciąż nierozstrzygnięta sprawa pozwu z roku 2004, w którym niektóre iwi zgłosiły pretensje do prawa własności wybrzeży i wód przybrzeżnych, spolaryzowała nowozelandzkie społeczeństwo.

Z drugiej strony postępująca urbanizacja Māori doprowadziła do sytuacji, w której znaczny ich odsetek nie identyfikuje się z jakąkolwiek iwi. Według spisu powszechnego z roku 2001 32,6 procent z 604 110 osób przyznających się do maoryskiego pochodzenia nie wymienia przynależności do żadnej iwi, podaje jedynie obszar geograficzny, z którego pochodzą przodkowie, jeszcze rzadziej wymienia imię waka.

Iwi a polityka

Samostanowienie

Iwi mogą stać się siłą napędową ruchów dążących do samostanowienia, czyli tino rangatiratanga. Także „Statut Partii Maoryskiej” (inaczej Konstytucja Māori Party) podnosi w swej preambule „marzenia i aspiracje tangata whenua by osiągnąć niezależność whānau, hapū i iwi na ich własnej ziemi; by mówić mocnym, niezależnym, jednym głosem i by żyć zgodnie z kaupapa (zwyczajami) naszych przodków. Nasza wizja Partii Maoryskiej opiera się na tych dążeniach”.

Reakcja miejskich Māori

W ostatnich latach (dane z roku 2008), „miejscy Māori” sprzeciwili się utworzeniu plemiennego (opartemu na iwi) centrum maoryskich sił. Miejscy Māori to ludzie którzy – będąc niewątpliwie Maorysami – albo nie zamierzają identyfikować się z żadną konkretną iwi, albo też nie są w stanie tego zrobić (przypuszczalnie dlatego, że nie znają swej iwi, czyli „kości/korzeni”). Poszczególni miejscy Māori mogą woleć przynależność do grup nieplemiennych, bowiem na przykład istniejąca iwi nie ma dla nich większego znaczenia, lub też nie jest w stanie zrozumieć ich punktu widzenia.

Ci zurbanizowani Māori, w znacznie większym stopniu niż ich wiejscy pobratymcy, identyfikują się z kulturą europejską i często podkreślają, że ugrupowanie nie-iwi lepiej reprezentuje ich stanowisko. Jedno z takich ugrupowań zostało zawiązane na bazie uznania, że miejscy Māori nic nie zyskają na nawiązujących do Traktatu Waitangi ustaleniach pomiędzy rządem a wiejskim odłamem ludu Māori.

Panmaoryzm

Jednocześnie powstały i rozrosły się organizmy „panmaoryskie”, które również podminowują znaczenie tradycyjnych iwi. Kościół Rātana, na przykład, istnieje i działa na przekór podziałom między iwi, zaś Māori King Movement dąży do przejęcia niektórych funkcji iwi jako ugrupowanie ponadplemienne.

Nazewnictwo

Wiele nazw iwi zawiera czołowy człon Ngai lub Ngāti (od ngā āti, czyli „potomek/potomkowie”). Ngati w nowozelandzkim języku angielskim ma zastosowanie w odniesieniu do wielu różnych grup społecznych, np.: Ngāti Skippy (australijscy Māori), Ngati Pakeha (obcy/biali jako społeczność), Ngāti Poneke (Māori którzy mieszkają w lub w okolicach Wellington), Ngati Ranana (Māori żyjący w Londynie), Ngati Cloggy (Nowozelandczycy pochodzenia holenderskiego), Ngāti Tūmatauenga, „Tribe of Tūmatauenga” (Plemię Boga Wojny) – (oficjalna maoryska nazwa Armii Nowozelandzkiej).

Linki zewnętrzne