Izolacjonizm

Izolacjonizm (ang. isolationism z fr. isolation ‘izolacja’ od wł. isolato 'oddzielony od wszystkiego, jak wyspa od lądu’ od isola ‘wyspa’ z łac. insula ‘wyspa’)[1], kierunek polityki zagranicznej sprowadzający się do obrony interesów i bezpieczeństwa własnego państwa.

Izolacjonizm brytyjski zakładał niewiązanie się w jakiekolwiek stałe sojusze z państwami kontynentu europejskiego. Wyrazem tego były m.in. postanowienia kongresu wiedeńskiego (1815) i sformułowana tam zasada równowagi europejskiej. Wilfrid Laurier podsumowując przynoszącą Brytyjczykom sukcesy politykę izolacjonizmu nazwał ją w 1896 mianem Splendid isolation (ang. „wspaniałe odosobnienie”). Z tymi zasadami zerwano po zawarciu entente cordiale.

W USA za twórcę uznaje się Jerzego Waszyngtona, który podobnie jak politycy Wielkiej Brytanii zakładał wystrzeganie się stałych sojuszy politycznych. Zasady te sformułował prezydent USA James Monroe w 1823, w tzw. doktrynie Monroego. Zakładała ona brak zainteresowania USA sprawami europejskimi i ograniczeniem strefy wpływów do obu Ameryk.

Zmiana nastąpiła w okresie I wojny światowej i interwencji w Europie na froncie zachodnim. W wyniku rozczarowania efektami wojny, Stany Zjednoczone powróciły do polityki izolacjonizmu i nie ratyfikowały traktatu wersalskiego[2], nie weszły do Ligi Narodów, były inicjatorem paktu o rezygnacji z wojny jako instrumentu polityki narodowej[3], a także zachowały neutralność w konfliktach zbrojnych w latach trzydziestych (wojna hiszpańska i abisyńska). Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił szereg ustaw o neutralności (Neutrality Acts kolejno w latach 1935, 1936, 1937 i 1939). Pierwsza z 31 sierpnia 1935 r. wprowadzała embargo na dostawy broni do państw będących stronami wojen. Druga z 26 lutego 1936 r. dodawała zakaz sprzedaży materiałów wojennych innych niż broń oraz wprowadzała zakaz udzielania pożyczek stronom walczącym. Trzecia z 1 maja 1937 r. zakazywała obywatelom amerykańskim podróży na statkach państw walczących oraz wprowadzała zasadę cash and carry („płać i bierz”) w odniesieniu do zakupów czynionych przez te państwa w USA: pragnąc zakupić towary nie objęte embargiem określonym wcześniejszymi ustawami, dany kraj musiał płacić gotówką i przewozić je własnymi statkami. Ustawa zrównywała wojny domowe z zewnętrznymi. Czwarta z 4 listopada 1939 pozwalała państwom prowadzącym wojnę (chodziło o Wielką Brytanię i Francję) na zakup amerykańskiej broni i amunicji za gotówkę i transportowanie jej na własnych statkach[4].

10 stycznia 1938 deputowany z Partii Demokratycznej w Izbie Reprezentantów reprezentujący Indianę Louis Ludlow zgłosił projekt poprawki do Konstytucji USA by, z wyjątkiem przypadku odpierania inwazji na teren Stanów Zjednoczonych, zarezerwowane dla Kongresu w art.1.8.11 wypowiedzenie wojny było potwierdzane w ogólnokrajowym referendum. Izba Reprezentantów odrzuciła wniosek niewielką większością 209 do 188 głosów[5][6].

Początkowo Stany Zjednoczone zachowały neutralność w II wojnie światowej[7]. Dopiero ustawa Lend-Lease Act z marca 1941 oznaczała zmianę polityki, a atak Japonii na Pearl Harbor w grudniu 1941 oraz wypowiedzenie wojny przez III Rzeszę[8] zmusiły USA do przystąpienia do wojny.

W efekcie II wojny światowej USA stały się aktywnym uczestnikiem polityki światowej przyczyniając się w znacznym stopniu do upadku komunizmu w Związku Radzieckim. W ostatnich latach pojawił się neoizolacjonizm, głoszący, że USA mogą tylko nadszarpnąć swój prestiż angażując się w lokalne konflikty bez znaczenia dla swych interesów strategicznych. Stąd też pojawiają się projekty wycofania wojsk amerykańskich ze wszystkich terytoriów poza USA[9].

Uchwalona w 1973 mimo prezydenckiego veto „Rezolucja o możliwościach wojny”[10] zobowiązuje prezydenta do powiadomienia Kongresu w ciągu 48 godzin od użycia sił zbrojnych w akcji zbrojnej w razie braku wypowiedzenia wojny oraz przedstawienia celów operacji, jej uzasadnienia i spodziewanego czasu jej trwania. Kongres może zażądać wycofania sił zbrojnych. Rezolucja była wielokrotnie naruszana[11]. W styczniu 2014 zgłoszono w Senacie projekt zwiększenia kontroli Kongresu nad działaniami sił zbrojnych[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. Słownik Wyrazów Obcych. slownik-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]..
  2. USA w 1921 zawarły separatystyczny pokój 24 sierpnia w Wiedniu z Austrią, 25 sierpnia w Berlinie z Rzeszą i 29 sierpnia w Budapeszcie z Węgrami.
  3. Przed ratyfikacją senacka komisja spraw zagranicznych żądała od Kellogga zapewnienia, że strony zachowują prawo do samoobrony i nie są zobowiązane do wojny przeciw stronie naruszającej pakt (Hearings Before the Committee on Foreign Relations United States Senate on The General Pact for the Renunciation of War December 7 and 11, 1928, The United States and the Peace Pact).
  4. Krzysztof Michałek, Na drodze ku potędze, Warszawa 1991, s. 366–368. The Neutrality Acts, 1930s.
  5. National Referendum to Declare War. W historii USA Kongres wypowiadał wojnę 11 razy, z czego 6 ostatnich dotyczyło II wojny światowej (Official Declarations of War by Congress). Lista konfliktów zbrojnych w których USA były zaangażowane bez wypowiedzenia wojny jest dłuższa, choć trudno ocenić czy wszystkie zasługują na miano wojny. Z pewnością należą do tej kategorii wojna koreańska, wojna wietnamska, I wojna w Zatoce Perskiej i II wojna w Zatoce Perskiej. Już dwie pierwsze wojny po uzyskaniu niepodległości USA (quasi-wojna i I wojna berberyjska) toczone były bez wypowiedzenia.
  6. O uprawnieniach Kongresu: Declarations of War and Authorizations for the Use of Military Force: Historical Background and Legal Implications.
  7. Batalie największej z wojen, rp.pl, 13.03.2009 r. Była to neutralność połączona z życzliwością wobec aliantów, co oznaczało przyjęcie statusu strony niewalczącej.
  8. Michałek, op.cit. s.372. Kongres wypowiedział Rzeszy wojnę 11 grudnia w odpowiedzi na wypowiedzenie jej USA przez rząd Rzeszy tego samego dnia.
  9. W 2001 zgłoszono, odrzucony przez Kongres, pomysł wskrzeszenia instytucji kaperstwa, bowiem USA nie przystąpiły do Deklaracji paryskiej (1856) zabraniającej korzystania z tego sposobu prowadzenia wojny. Uchwalono natomiast Upoważnienie do korzystania z Sił Zbrojnych w celu powstrzymania i zapobieganie aktom międzynarodowego terroryzmu przeciwko Stanom Zjednoczonym (Authorization for Use of Military Force).
  10. War Powers Resolution.
  11. The War Powers Resolution: After Thirty Years, Attack Renews Debate Over Congressional Consent, Library of Congress: War Powers.
  12. Senators unveil bill to change war powers, War Powers Consultation Act of 2014.