Józef (Pietrowych)

Józef

Iwan Pietrowych
Kraj działania	ZSRR
Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1872 Ustiużna
Data i miejsce śmierci	20 listopada 1937 okolice Czymkentu
Miejsce pochówku	?↗
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Inkardynacja	Eparchia leningradzka i gdowska
Śluby zakonne	26 sierpnia 1901
Diakonat	30 września 1901
Prezbiterat	14 października 1901
Chirotonia biskupia	15 marca 1909

Józef, imię świeckie Iwan Siemionowicz Pietrowych (ur. 15 grudnia 1872 w Ustiużnie, zm. 20 listopada 1937 pod Czymkentem) – rosyjski biskup prawosławny. W latach 1926–1927 metropolita lenigradzki. Lider ruchu josifian, najbardziej radykalnego skrzydła nie wspominających, krytyków działalności Synodu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego pod kierownictwem metropolity Sergiusza (Stragorodskiego).

Życiorys

Działalność przed rewolucją październikową

Ukończył seminarium duchowne w Nowogrodzie, zaś w latach 1895–1899 studiował w Moskiewskiej Akademii Duchownej. Po uzyskaniu dyplomu został stypendystą profesorskim i w 1900 został zatrudniony jako wykładowca w katedrze historii biblijnej. 26 sierpnia 1901 złożył wieczyste śluby mnisze przed rektorem akademii, biskupem Arseniuszem (Stadnickim). 30 września tego samego roku został wyświęcony na hierodiakona, zaś 14 października – na hieromnicha. W lutym 1903 uzyskał tytuł naukowy magistra nauk teologicznych. W tym samym roku został inspektorem Moskiewskiej Akademii Duchownej z tytułem profesora nadzwyczajnego. W roku następnym nadano mu godność archimandryty. W czerwcu 1906 został przełożonym monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, którą to funkcję sprawował przez rok. W 1907 przeniesiono go do monasteru św. Jerzego w Nowogrodzie, gdzie również był przełożonym wspólnoty^[1].

15 marca 1909 miała miejsce jego chirotonia biskupia; został wówczas biskupem uglickim, wikariuszem eparchii jarosławskiej i rostowskiej. Ceremonia odbyła się w Ławrze św. Aleksandra Newskiego w Petersburgu, z udziałem konsekratorów: metropolity petersburskiego Antoniego, metropolity moskiewskiego Włodzimierza oraz metropolity kijowskiego Flawiana^[1]. Duchowny nie posiadał predyspozycji do pracy administracyjnej, wymaganej od przełożonego monasteru lub biskupa; zdecydowanie preferował życie zwykłego mnicha oparte na modlitwie, miał trudności w komunikacji z wiernymi i współpracownikami. Ponadto jeszcze w czasie sprawowania godności biskupa uglickiego ciężko zachorował^[1]. W latach 1920–1921 pozostawał wikariuszem tej samej eparchii z tytułem biskupa rostowskiego^[1].

Po wybuchu rewolucji październikowej i rozwoju ruchu Żywej Cerkwi na terytorium eparchii jarosłowskiej i rostowskiej arcybiskup Józef nie opowiedział się ani po stronie odnowicieli, ani kanonicznej Cerkwi, zamykając się w monasterze św. Aleksego w Ugliczu i nie uczestnicząc w życiu publicznym. Mimo tego zyskał zaufanie locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego, metropolity Piotra (Polańskiego), który w grudniu 1925 wskazał go jako jednego z kandydatów do objęcia funkcji locum tenens w razie swojego aresztowania przez bolszewików. W roku następnym arcybiskup Józef został wyznaczony na metropolitę leningradzkiego^[1].

Metropolita leningradzki

Duchowny przybył na katedrę leningradzką w sierpniu 1926. Jego przyjazd spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem prawosławnych wiernych w mieście^[1]. Jednak już ostatniego dnia tego samego miesiąca duchowny udał się ponownie do Rostowa, by pożegnać się z wiernymi poprzedniej eparchii^[1]. Ponieważ władze radzieckie we wrześniu tego samego roku zabroniły mu powrotu do Leningradu^[2], metropolita Józef zarządzał eparchią przez pośredników - wyznaczonych biskupów pomocniczych, którzy mogli go odwiedzać w Rostowie^[1]. Po upływie roku Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego uznał tę sytuację za nienormalną i przeniósł metropolitę Józefa na katedrę odeską^[1]. List z informacją o tej decyzji dotarł do hierarchy za późno i dowiedział się on o niej z trzeciej ręki, co wywołało u niego ogromne rozgoryczenie i skłoniło nie tylko do protestów przeciwko przeniesieniu, ale i do poważniejszego wystąpienia przeciwko zastępcy locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego metropolicie Sergiuszowi (Stragorodskiemu)^[1]. Józef (Pietrowych) zarzucił Sergiuszowi uzurpację kompetencji locum tenens Patriarchatu, która miała w jego ocenie wykluczyć go z Kościoła i uczynić sprawowane przez niego sakramenty nieważnymi. Oskarżył go również o dopuszczenie do Synodu Kościoła agentów radzieckich służb specjalnych i dawnych uczestników ruchu odnowicielskiego, jak również o dążenie do pełnego podporządkowania Cerkwi ateistycznemu państwu, wreszcie o bezprawne przenoszenie hierarchów z katedry na katedrę^[2]. Z krytyką wydanej przez Sergiusza deklaracji lojalności wobec państwa radzieckiego wystąpił dopiero po swoim przeniesieniu na katedrę odeską, chociaż znał już ją wcześniej^[2].

Wystąpienie z Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego

Początkowo metropolita Józef, nadal tytułujący się „metropolitą leningradzkim” (mimo objęcia tej katedry przez wskazanego przez kierownictwo Cerkwi metropolitę Serafina (Cziczagowa)), nie zrywał całkowicie łączności kanonicznej z metropolitą Sergiuszem. Prowadził z nim jednak korespondencję, której ogólny ton nie dawał szans na pokojowe zakończenie konfliktu^[1]. Ostatecznie 24 stycznia 1928 ostatecznie wypowiedział Sergiuszowi posłuszeństwo, zapoczątkowując tym samym stronnictwo określone mianem josifian. W ocenie Pospiełowskiego był to ruch jednoznacznie schizmatycki, głoszący poglądy heretyckie (odmawianie ważności sakramentów sprawowanych przez Sergiusza z powodu jego relacji z władzą świecką)^[3]. W związku z wystąpieniem Józefa w marcu 1928 został on pozbawiony katedry i suspendowany, czemu nie podporządkował się ani on, ani jego zwolennicy^[1]. Stanowisko metropolity Józefa, według jego samego, zyskało poparcie 26 pozostających na wolności hierarchów Cerkwi rosyjskiej oraz 60 innych znajdujących się w łagrach. W ocenie Dymitra Pospiełowskiego „josifianami” było w 1930 35% całej hierarchii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (po odjęciu innych krytyków polityki metropolity Sergiusza – grigoriewców). Trudniejsze jest oszacowanie poparcia dlań wśród niższego duchowieństwa i wiernych, chociaż wiadomo, iż w pierwszych latach po ogłoszeniu deklaracji metropolity Sergiusza istniały eparchie, w których 90% czynnych placówek duszpasterskich ustosunkowało się do niej negatywnie^[4]. Józef zyskał również zdecydowane poparcie w eparchii leningradzkiej^[5]. Natomiast w 1929 jednym z liderów josifiaństwa został biskup woroneski Aleksy (Buj), za sprawą którego stanowisko Józefa poparła cała eparchia woroneska, znaczna część tambowskiej i kurskiej^[6].

Od lutego 1928 Józef (Pietrowych) przebywał w monasterze św. Mikołaja w Modeńsku. W 1929 został aresztowany przez NKWD, podobnie jak większość jego zwolenników^[7]. W 1931 wywieziony na zesłanie do Kazachstanu, został osadzony we wsi Leninskoje^[8]. Duchowny w tajemnicy odprawiał nabożeństwa^[8], podróżował do Ałma-Aty, by służyć tam w świątyniach katakumbowych^[9] i stał się opiekunem duchowym podziemnej żeńskiej wspólnoty mniszej kierowanej przez ihumenię Ewę (Pawłową)^[10].

W 1937, na fali masowych prześladowań prawosławnego duchowieństwa w ZSRR, został ponownie aresztowany, oskarżony o prowadzenie działalności kontrrewolucyjnej, po czym skazany na śmierć i rozstrzelany pod Czymkentem razem z metropolitą Cyrylem (Smirnowem), arcybiskupem Eugeniuszem (Kobranowem)^[8]. W momencie śmierci nie należał do kanonicznego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego^[1].

W 1981 Rosyjski Kościół Prawosławny poza granicami Rosji uznał go za świętego nowomęczennika^[8].

Przypisy