Józef (Siemaszko)

Józef Siemaszko
Biskup litewski i wileński
Ilustracja
Kraj działania

Imperium Rosyjskie

Data i miejsce urodzenia

25 grudnia 1798
Pawłówka

Data i miejsce śmierci

23 listopada 1868
Wilno

Miejsce pochówku

Cerkiew Św. Ducha w Wilnie

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Rosyjski Kościół Prawosławny

Inkardynacja

Eparchia wileńska i litewska

Prezbiterat

ok. 1820

Chirotonia biskupia

1833

Odznaczenia
Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie)
Sukcesja apostolska
Data konsekracji

1833

Konsekrator

Jozafat Bułhak

Współkonsekratorzy

Jakub Martusiewicz,
Szymon Michał Giedroyć

Józef, imię świeckie Józef Siemaszko, ros. Iosif Iosifowicz Siemaszko (ur. 25 grudnia 1798 w Pawłówce w powiecie lipowieckim, zm. 23 listopada 1868 w Wilnie) – biskup Kościoła greckokatolickiego, następnie prawosławny biskup wileński i litewski. Doktor teologii, rusofil, główny twórca i realizator kasaty Cerkwi unickiej w Cesarstwie Rosyjskim w 1839 r.[1][2].

Życiorys

Pochodził z Ukrainy prawobrzeżnej. Był synem Józefa Siemaszki i jego żony Tekli zd. Iwanowskiej. Jego ojciec początkowo zajmował się uprawą roli i handlem, następnie został w 1811 r. duchownym unickim[3] i wreszcie stracił parafię, gdy odmówił przystąpienia do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[4]. Jako że w regionie, z którego pochodził, niemal nie było świątyń katolickich, w dzieciństwie częściej uczęszczał na nabożeństwa prawosławne niż katolickie[4]. Jego językiem ojczystym był ukraiński[3], języka polskiego nauczył się w szkole[4]. Ukończył szkołę w Niemirowie[4], a następnie Główne Seminarium w Wilnie, w wieku 21 lat został wyświęcony na kapłana unickiego[5]. Jak sam wspominał, uważał się w tym czasie za polskiego patriotę i czuł przywiązanie do obrządku rzymskokatolickiego[3]. W 1822 został asesorem Kolegium Duchownego w Petersburgu[a]. Dzięki swojej pracowitości i ambicji w 1825 uzyskał urząd prałata scholastyka unickiej diecezji łuckiej. W czasie pobytu w Petersburgu nawiązał szerokie kontakty, w tym z kierującym departamentem wyznań obcych w Ministerstwie Oświecenia Publicznego G. Kartaszewskim oraz z samym ministrem oświecenia Aleksandrem Szyszkowem[5]. Zachwycony przepychem prawosławnych świątyń rosyjskiej stolicy, a zarazem zniechęcony do duchowieństwa rzymskokatolickiego, które traktowało unitów w sposób protekcjonalny, przyjął jako swoją tożsamość rosyjską[4].

Memoriał w sprawie Kościoła unickiego

Orientując się w polityce carskiej cara Mikołaja I wobec Kościoła unickiego, w 1827 przedstawił Kartaszewskiemu memoriał opisujący bieżącą strukturę Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim[4][2]. Zaproponowane w memoriale zmiany prowadziły de facto do likwidacji obrządku unickiego i doprowadzenie do konwersji jego wyznawców na prawosławie[4][5]. Memoriał Siemaszki zakładał wprowadzenie następujących rozwiązań:

  • likwidację dwóch z istniejących czterech diecezji unickich, rozmieszczenie stolic biskupich w miastach, gdzie nie istniały diecezje łacińskie,
  • podporządkowanie spraw Kościoła unickiego Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu,
  • reorganizacja zakonu bazylianów na wzór prawosławny: podporządkowanie klasztorów biskupom diecezji, na terenie których się znajdowały,
  • utworzenie szkół dla dzieci duchownych unickich nieprowadzonych przez bazylianów,
  • nadanie władzom świeckim uprawnień do nagradzania duchownych unickich[5].

Opisywane zmiany maksymalnie upodobniłyby Kościół unicki w Imperium Rosyjskim do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, tym samym przygotowując grunt pod likwidację unii[6]. Oprócz memoriału zawierającego najbardziej ogólne sugestie dalszego postępowania w kwestii Kościoła unickiego Siemaszko opracowywał także sugestie szczegółowe – plany kasat klasztorów katolickich (unickich i łacińskich) i przejmowania ich majątków, statut Wileńskiej Akademii Duchownej – unickiej uczelni teologicznej działającej niezależnie od biskupa diecezjalnego. Redagował także odpowiedzi władz rosyjskich na listy papieża w sprawie unitów[5]. W latach 1827–1839 Józef Siemaszko faktycznie jednoosobowo kreował politykę Ministerstwa Oświecenia Publicznego wobec unitów[5]. W 1832 r. car Mikołaj I zgodnie z jego sugestią podporządkował Kolegium Duchowne, nadzorujące Kościół unicki w Rosji, Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu, a więc najwyższemu kolegialnemu organowi Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Hierarchowie prawosławni nie byli jednak zadowoleni z takiego rozwiązania, wychodząc z założenia, że bardziej skuteczne będzie doprowadzanie do konwersji poszczególnych unickich parafii na prawosławie niż odgórne wcielenie całej struktury kościelnej[4].

W 1829 r. został konsekrowany na biskupa pomocniczego unickiej diecezji litewskiej, w 1833 r. został jej ordynariuszem[1]. Jeszcze w tym samym roku – 12 maja 1833 – złożył prośbę o przyjęcie unitów do Cerkwi prawosławnej. Ponownie jednak jego natychmiastowej konwersji sprzeciwili się hierarchowie prawosławni[4].

Przeprowadził istotne reformy w Kościele greckokatolickim, które docelowo miały doprowadzić do jego przyłączenia do Cerkwi prawosławnej. Zlikwidował prawo patronatu, wprowadził do Kościoła unickiego prawosławne księgi liturgiczne. W cerkwiach unickich, których wygląd i wyposażenie uległ w poprzednich dziesięcioleciach latynizacji, przywrócono ikonostasy, prawosławne utensylia i szaty liturgiczne[1]. Przekonywał duchownych unickich, którzy znacznie lepiej posługiwali się językiem polskim niż rosyjskim, do porzucenia tożsamości ruskiej (ukraińskiej lub białoruskiej) i przyjęcia rosyjskiej[4], kultywowania pamięci o dawnej polskiej polityce wspierającej Kościół rzymskokatolicki kosztem innych wyznań, a w konsekwencji - do popierania władzy carskiej[7].

3 marca 1838 Józef Siemaszko stanął na czele Kolegium Greckokatolickiego. W 1839 na synodzie w Połocku opowiedział się za przyłączeniem całego Kościoła greckokatolickiego do Cerkwi prawosławnej[8]; został biskupem prawosławnym.

Odznaczenia

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  • Biogram w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym [dostęp: 28 X 2017 r.]

Uwagi

  1. Organ ten odpowiedzialny był za nadzór nad działalnością Kościoła katolickiego (wszystkich obrządków) w Rosji.

Przypisy

  1. a b c Anna Kołbuk, Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka, Historia, socjologia, kulturoznawstwo DOI:10.17951/sb.2015.9.23, Studia Białorutenistyczne 9/2015, s. 27, https://journals.umcs.pl/sb/article/viewFile/835/1851
  2. a b Klaudia TARASIUK, Kościół unicki w Polsce w latach 1596 -1875, „OFFICINA HISTORIAE” (2), 2019, s. 45, ISSN 2545-0905.
  3. a b c Józef Siemaszko, www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2022-06-06] (pol.).
  4. a b c d e f g h i j S. Plokhy, Kwestia rosyjska. Jak budowano naród i imperium, Znak, Kraków 2019, ISBN 978-83-240-5698-9, s. 127-129.
  5. a b c d e f M. Radwan: Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2004, s. 55–59. ISBN 83-917615-5-X.
  6. W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 351–353. ISBN 978-83-227-2672-3.
  7. S. Plokhy, Kwestia rosyjska. Jak budowano naród i imperium, Znak, Kraków 2019, ISBN 978-83-240-5698-9, s. 130.
  8. Antoni Mironowicz: Wpływ wyznań na kształtowanie się świadomości narodowej mieszkańców Białorusi w XIX wieku. Białoruruskie Zeszyty Historyczne w Bibliotece Kamunikat. [dostęp 2010-08-04].
  9. Wiadomości zagraniczne. Rossyja. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 8 z 18 stycznia 1834. 

Media użyte na tej stronie

RUS Order św. Anny (baretka).svg
Baretka Orderu św. Anny.
Siemaszko01.jpg
Митрополит Иосиф (в миру Иосиф Иосифович Семашко 25 декабря 1798 — 23 ноября 1868) — епископ Православной Российской Церкви; с 1840 года архиепископ (с 30 марта 1852 года митрополит) Литовский и Виленский.