Józef Białynia Chołodecki

Józef Białynia Chołodecki

Data i miejsce urodzenia	15 lub 22 sierpnia 1852 Stawki Janowskie
Data i miejsce śmierci	30 stycznia 1934 Lwów
Miejsce spoczynku	Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Zawód, zajęcie	urzędnik pocztowy
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Odznaczenia

Józef Dominik Bartłomiej Chołodecki^[a] herbu Białynia (ur. 15 lub 22 sierpnia 1852 w Stawkach Janowskich, zm. 30 stycznia 1934 we Lwowie) – polski urzędnik pocztowy, oficer wojskowy, pisarz i historyk, działacz społeczny.

Józef Białynia Chołodecki

Grobowiec Józefa Białyni Chołodeckiego

Życiorys

Urodził się 15^[b] lub 22 sierpnia 1852 w Stawkach Janowskich^[1][2][3]. Był synem Celestyna (1816-1867, działacz niepodległościowy, pochowany w Stryju) i Emilii z domu Setti da Forli (1824-1878, uczestniczka powstania styczniowego, pochowana w Żulinie^[4]) oraz bratankiem Tomasza^[1][3].

Początkowo uczył się w domu, potem w szkole w Stryju, a następnie w gimnazjum we Lwowie^[3]. Jako uczeń gimnazjalny we Lwowie uczestniczył w organizacji powstania styczniowego 1863 działając jako kurier i goniec roznoszący korespondencję w tym do więzień, uczestnicząc w przygotowaniu broni, w różnego rodzaju wsparciu powstańcu i sabotażu wobec władz^[5][1][3]. W 1867 należał do tajnej organizacji uczniowskiej w gimnazjum^[3]. 5 października 1870 zdał egzamin dojrzałości^[3]. Następnie studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, w 1874 kończąc studia prawnicze ukończył studia prawnicze^[1][3]. W trakcie studiów działał w Czytelni Akademickiej^[3].

Podjął pracę w galicyjskiej służbie pocztowej^[1]. Od około 1873 praktykował w Czerlanach, Niżniowie, Stanisławowie^[3]. Od około 1874 był praktykantem w Urzędzie Pocztowym we Lwowie mieście^[6]. Następnie przeszedł do pracy w C. K. Krajowej Dyrekcja Poczt we Lwowie, gdzie od 1875 praktykantem konceptowym^[7][3], od około 1876 do około 1880 był koncepistą^[8]. Od 1880 był okręgowym komisarzem poczt w Czerniowcach^[3]. Po kilku latach (w Szematyzmach z lat 1882–1886 nie figurował) podjął pracę w C. K. Dyrekcji Poczt i Telegrafów dla Galicji i Wielkiego Księstwa Krakowskiego we Lwowie, gdzie od około 1886 nadkomisarzem^[9], od około 1890 sekretarzem^[10], od około 1894 radcą^[11], od 1903 do 1909 dyrektorem oddziału rachunkowego^[12][3] (potem określany też dyrektor departamentu rachunkowego)^[13] oraz jako naczelny dyrektor izby obrachunkowej^{[1][2][14][15]}). Pod koniec lata 1909 przeszedł w stan spoczynku^[16][3].

Równolegle w C. K. Armii został mianowany porucznikiem piechoty z dniem 1 listopada 1874^[17]. Jako oficer rezerwy do około 1883 był przydzielony do 77 pułku piechoty z garnizonem w Königgrätz i z komandem rezerwy w Samborze^[18]. Następnie w C. K. Obronie Krajowej został zweryfikowany w stopniu podporucznika piechoty z dniem 1 listopada 1874^[19], a następnie awansowany na nadporucznika z dniem 1 maja 1883^[20]. Od około 1883 do około 1884 jako oficer w nieaktywnym stanie był przydzielony do Bukowińskiego batalionu piechoty obrony krajowej nr 75 w Radautz^[21][20].

Należał do wielu towarzystw społecznych, naukowych i humanitarnych^[1][2][3]. Pracując w Czerniowcach był aktywny w organizacjach bukowińskiej Polonii^[3]. Od 1883 udzielał się tam w redagowaniu tamtejszej „Gazety Polskiej” (założonej przez Klemensa Kołakowskiego)^[22]. Przez trzy lata pisał felietony pod pseudonimem „Walenty Ćwik”^[22]. Na miejscu był członkiem zarządu Czytelni Polskiej, współorganizował bibliotekę i polskie imprezy^[3]. Po powrocie do Lwowa poświęcił się bardziej pracy literackiej i publicystycznej, oddając się zupełnie temu po przejściu na emeryturę^[22]. Redagował „Gazetę Urzędniczą” i „Reformę Państwową”, zaś na początki XX wieku prowadził redakcję „Miesięcznika Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt”^[22]. Jednocześnie jego prace drukowano w wielu periodykach lwowskich^[22]. W okresie pracy we Lwowie był prezesem branżowej organizacji Klub Pocztowy^[3]. Był działaczem I Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt we Lwowie, w którym od około 1897 do około 1907 był wydziałowym^[23], a od około 1911 co najmniej do 1914 był zastępcą prezesa^[24][25][26]. Od 1902 do 1908 przez dwie kadencje był radnym miejskim we Lwowie^[1], będąc wtedy członkiem sekcji V dla spraw organizacyjnych i oświaty^[27][3]. Od około 1903 do około 1908 był delegatem miasta Lwowa do Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie^[28]. Od około 1908 co najmniej do 1914 był członkiem komisji kontrolującej w Lidze Pomocy Przemysłowej we Lwowie^[29]. Od około 1913 był skarbnikiem Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie^[30] do marca 1925^[31]. Był inicjatorem powstania Towarzystwa Teatru Ludowego we Lwowie i na początku XIX wieku prezesem zarządu tegoż^[32][3]. Należał do Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Literatów i Artystów Polskich we Lwowie, w ramach którego w 1907 został członkiem wydziału^[33]. Był członkiem Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Miłośników Przeszłości Lwowa^[2][3].

Po inwazji rosyjskiej 20 czerwca 1915 w czasie I wojny światowej, został przymusowo wywieziony do Kijowa w grupie zakładników^[34][14][3]. 18 sierpnia 1915 odzyskał wolność^[35]. Był więziony przez dwa lata^[13].

Brał udział w obronę Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej 1918/1919^[3]. W niepodległej II Rzeczypospolitej kontynuował swoją działalność społeczną. Przez wiele lat był członkiem Małopolskiej Straży Obywatelskiej^[13]. Na początku lat 20. był członkiem wydziału i wiceprezesem Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża dla okręgu lwowskiego^[36], a po przekształceniu organizacji (1925) był członkiem zarządu, od 1926 wiceprezesem zarządu w wydziale wojewódzkim we Lwowie Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów (w tym samym roku otrzymał też tytuł członka honorowego)^[37][3][13]. Należał do Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum^[38]. Był zastępcą przewodniczącego koła im. Adama Asnyka Towarzystwa Szkoły Ludowej we Lwowie, dr. Jana Poratyńskiego^[39].

W lipcu 1905 wraz z Aleksandrem Czołowskim odkrył grobowiec Gertrudy Potockiej w podziemiach kościoła w Witkowie, w następnym roku wydał publikację temu poświęconą^[40]. Był literatem i publicystą, autorem licznych rozpraw, szkiców, artykułów, także z przeszłości Lwowa, w tym upamiętniających obronę Lwowa^[13]. Tworzył archiwum wojenne we Lwowie^[3]. Uchodził także za znawcę historii poczty polskiej^[2]. Łącznie opublikował ok. 100 książek i broszur oraz 100 felietonów^[5]. Publikował też pod pseudonimami „Kresowiec”, „Bela Rębowicz”^[2][3]. Zorganizowano uroczystość 40-lecia jego pracy publicystycznej^[3].

Miał synów^[13]. Zmarł po długiej chorobie 30 stycznia 1934 we Lwowie^[13][2][3]. 2 lutego 1934 został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w grobowcu rodziny Setti^[13][41].

Publikacje

• Przeszłość Towarzystwa Polskiego Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej w Czerniowcach (1885)
• Henryk Schmitt. Życiorys spisany na podstawie dokumentów i korespondencyj (1888)
• Aleksander Morgenbesser. Życiorys na podstawie zapisków autobiograficznych, dokumentów, listów, notatek i podań rodzinnych (1893)
• Kult pamięci Adama Mickiewicza w Karolowych Warach (1894)
• Kamilla Poh. Szkic biograficzny (1896)
• Do dziejów poczty w Polsce (1899)
• Z minionej doby. Kilka wspomnień na tle zapisków prywatnych (1903)
• Księga pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864 (1904)^[42]
• Lista osób pochodzenia szlacheckiego zasądzonych w Galicji za udział w tajnych stowarzyszeniach i pracach rewolucyjnych w latach 1833–1848 (1905)
• Sanockie w r. 1846 (wspomnienie w sześćdziesiątą rocznicę wypadków) (1906)
• Gertruda z Komorowskich Szczęsnowa Potocka i odkrycie jej grobowca (1906)
• Dowódcy oddziałów w powstaniu styczniowym i współczesne pieśni rewolucyjne (1907)
• Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I. we Lwowie 1858-1908 (1909)
• Wyprawy na Kolbuszowę R. 1833 w świetle aktów procesu karnego przeciw pułkownikowi Józefowi Zaliwskiemu i wspólnikom (1909)
• Rewizya w Kudryńcach w r. 1834 w świetle aktów procesu karnego przeciw pułkownikowi Józefowi Zaliwskiemu i wspólnikom (1910)
• Przyczynek do dziejów wyprawy na Narajów r. 1846. Protokół, spisany w lwowskim sądzie kryminalnym w czasie od 23 marca do 12 lipca 1846 z Tomaszem Białynią Chołodeckim – uczestnikiem sprzysiężenia, dowódcą jednej z rot, poprowadzonych do ataku pod Narajów przez Teofila Wiśniowskiego (1910)
• Alfred Brzeziński. Przyczynek do dziejów obrony Zamościa r. 1831 (z aktów procesu karnego przeciw pułkownikowi Józefowi Zaliwskiemu i wspólnikom) (ok. 1910)
• Dąb-Dąbczańscy i Jan Żalplachta-Zapałowicz. Przyczynki do dziejów powstania styczniowego (ok. 1911)
• Trynitarze (1911)
• Do dziejów drobnej szlachty Podola (1911)
• Białynia-Chołodeccy. Uczestnicy spisków - więźniowie stanu - wychodźcy z ziemi ojczystej w świetle aktów procesów politycznych i dokumentów archiwum familijnego (1831-1863) (1911)
• Eugeniusz Albert Ulatowski więzień stanu i męczennik. W świetle aktów procesu karnego przeciw pułkownikowi Józefowi Zaliwskiemu i wspólnikom (1911)
• W okowach do ślubu. Wspomnienie z czasów procesu karnego przeciw pułkownikowi Józefowi Zaliwskiemu i wspólnikom konspiracji (r. 1833-1837) (1911)
• Do dziejów powstania styczniowego. Obrazki z przeszłości Galicyi (1912)
• Wojna Polski z Rosją w latach 1830–1831, czyli „Powstanie Listopadowe” (1912)
• Początki Zakładu Głuchoniemych we Lwowie (wspomnienie w dwusetną rocznicę urodzin „Ojca głuchoniemych” opata M. K. de l’Epee) (1912)
• Jenerał Kołyszko i tegoż podkomendni na terytoryum Galicyi (1912)
• Cmentarz Stryjski we Lwowie (1913)
• Franciszek Smolka (1913)
• Z cyganeryi lwowskiej przed pół wiekiem (1861-1863) (1913)
• Na temat wychodźstwa w pierwszym okresie dziejów „rewindykowanej” Galicyi (1914)
• Wspomnienia z lat niedoli i niewoli 1914-1918 (1919)
• Epizody z dziejów Małopolski w XIX stuleciu (1920)
• Przyczynki do dziejów krwawych walk naszych w latach 1914–1920 (1921)
• Archiwum Wojskowe we Lwowie (1922)
• Zniszczenie monumentów w Transsylwanii (1922)
• Lwów kawalerem krzyża „Virtuti Militari” (1922)
• Ćwierćwiecze Kolonii polskiej w Charbinie na Dalekim Wschodzie (1923)
• Patriotyzm dziadów naszych z przed stu laty w oświetleniu aktów austriackich (przyczynek do dziejów z lat 1809–1814) (1923)
• Zwierzęta przedpotopowe i inne, jakie wyniszczył lekkomyślnie człowiek (szkic z dziejów przyrody). Odczyt wygłoszony z ramienia Towarzystwa Szkoły Ludowej koła im. Adama Asnyka dnia 31 maja 1924 (1924)
• Dyktator Romuald Traugutt i kult jego pamięci we Lwowie (1925)
• Wojenny posiew anioła śmierci i kult pamięci poległych (1926)
• Rzecz o pieniądzach w Polsce. Szkic popularny (1926)
• Lwów w czasie wojen Napoleona Wielkiego w latach 1809–1814 (1927)
• Lwów pastwą pożogi w r. 1527. Wspomnienie w czterechsetną rocznicę katastrofy (1927)
• Lwów w XIX stuleciu (1928)
• Cmentarzyska i groby naszych bohaterów z lat 1794–1864 na terenie wschodniej Małopolski (1928)
• Z przeszłości gmachów wojskowych we Lwowie (1929)
• Lwów w czasie powstania listopadowego (1930)
• Lwów w czasie okupacji rosyjskiej (3 września 1914 – 22 czerwca 1915). Z własnych przeżyć i spostrzeżeń (1930)
• Zakładnicy miasta Lwowa w niewoli rosyjskiej 1915-1918 (z odbitką fotograficzną zakładników) (1930)^[14]
• Emisarjisz Henryk Dmochowski i Listy z Paryża Waleriana Piętkiewicza (1931)
• Jan Bończa Pawulski i jego patriotyczna działalność. Wspomnienia z dziejów Lwowa w XIX stuleciu (1931)
• Cmentarz Obrońców Lwowa

W 1951 jego praca Bohaterska dziatwa w obronie Lwowa: opowieść o Tadeuszu, Janie i Halinie Grabskich poległych w walkach o Lwów została wycofana z polskich bibliotek oraz objęta cenzurą^[43].

Odznaczenia

polskie

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[44]
• Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego^[13]
• Odznaka pamiątkowa „Orlęta”^[13]
• Krzyż Zasługi Małopolskiej Straży Obywatelskiej^[13]

austro-węgierskie

• Brązowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii (przed 1913)^[25]
• Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych (przed 1913)^[25]
• Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych (przed 1914)^[26]

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Publikacje Józefa Chołodeckiego w serwisie Polona.pl