Józef Bożek

Józef Bożek
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 lutego 1782
Biery

Data i miejsce śmierci

21 października 1835
Praga

Zawód, zajęcie

inżynier, wynalazca

Józef Bożek (Josef Božek, ur. 28 lutego 1782 w Bierach, zm. 21 października 1835 w Pradze) – konstruktor-mechanik i wynalazca pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego. W literaturze nazywany „śląskim Stephensonem”[1], „polskim Stephensonem”[2], „czeskim Stephensonem”[3], jak i „polsko-czeskim Stephensonem”[4].

Urodził się w Bierach niedaleko Bielska jako syn miejscowego młynarza, Mikołaja i Marii z domu Duda. Ochrzczony został w kościele w sąsiednim Grodźcu. Dzięki pomocy ówczesnego wizytatora szkolnego, ks. Leopolda Szersznika, został w 1799 r. przyjęty do gimnazjum filologicznego w Cieszynie, w którym ukończył trzy klasy. Po jego ukończeniu, w poszukiwaniu pracy i nauki wywędrował ze Śląska Cieszyńskiego. W latach 1803-1805 studiował w morawskim Brnie mechanikę i matematykę, po czym przeniósł się do Pragi. Tam od 1805 r. był słuchaczem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Praskiego. Od 1806 r. był mechanikiem i zegarmistrzem w tamtejszym Instytucie Politechnicznym. W Pradze powstała większość konstrukcji Bożka: precyzyjny zegar dla Instytutu Astronomicznego, automatyczny warsztat tkacki i postrzygarka sukna, maszyna do szlifowania zwierciadeł oraz liczne udane protezy rąk i nóg dla inwalidów wojennych. Protezy rąk pozwalały na pisanie, a protezy skonstruowane dla rosyjskiego oficera Daniluka, weterana bitwy pod Dreznem który utracił obie nogi poniżej kolan, umożliwiały mu jazdę konną i chodzenie po schodach bez kul[5]. Podczas pobytu w Pradze, prawdopodobnie nic nie wiedząc o lokomotywie Anglika Stephensona z 1814 r., zbudował pierwszy na kontynencie europejskim powóz z napędem parowym (w 1815 r.), którym woził pasażerów po ulicach Pragi, a krótko potem łódź z parowym silnikiem napędzającym koła łopatkowe (w 1817 r.)[5].

Józef Bożek był o rok młodszy od George’a Stephensona. Wynalazki ich powstały prawie w jednym czasie. Obaj napotkali na liczne trudności, pragnąc wdrożyć swoje rozwiązania techniczne. G.Stephenson był poniekąd w lepszej sytuacji, pracował bowiem w Zagłębiu Węglowym, gdzie w dosadny i namacalny sposób mógł przedstawiać dogodności wynikające z przewozu maszyną parową w porównaniu przewozem końmi.

Replika pojazdu parowego Józefa Bożka

Józef Bożek wynalazkom i konstrukcji maszyn poświęcił całe życie. Do dnia dzisiejszego zachowało się tylko 29 pozycji w rejestrze ks. Szersznika – są to np.: potrójnie złożona dźwignia, katapult okrętowy, elewator, piła poruszana ręcznie itd.

Bożek zmarł w biedzie i osamotnieniu, gdyż Praga nie znalazła wtedy środków na doskonalenie i rozwój jego konstrukcji (ale obecnie Czesi uznają go za „czeskiego wynalazcę”). Zofia Kossak uczyniła go bohaterem opowiadania Czarodziej (w zbiorze Nieznany kraj), krótkie opowiadanie poświęcił mu również Gustaw Morcinek.

Dzięki nieustępliwym staraniom rodziny i mieszkańców Bier, w 1987 roku Komisja Turystyki Górskiej PTTK zatwierdziła nowy szlak turystyczny Jasienica-Biery-Jaworze Nałęże, który poprowadzono środkiem rodzinnej miejscowości Bożka. Szlak miał kolor czerwony i prowadził w kierunku Błatniej. W 2010 r. ze względu na zawieszenie przewozów pasażerskich na linii kolejowej Bielsko-Biała - Skoczów i nikłe zainteresowanie turystów zlikwidowano biegnący przez Biery odcinek szlaku Jasienica - Nałęże[6]. W Gminnym Ośrodku Kultury w Bierach wmurowana w ścianę jest pamiątkowa tablica poświęcona jego osobie, która została ofiarowana i odsłonięta przez jego potomków w 1987 roku.

Przypisy

  1. ↑ Ludwik Łakomy, Ilustrowana monografja Województwa Śląskiego, Katowice 1936, s. 171.
  2. ↑ Tadeusz Seweryn, Folk technicians and inventors, Warszawa 1978, s. 54.
  3. ↑ Tak w czeskiej literaturze; por. Rudolf Ochman, Józef Bożek, zapomniany wynalazca śląski, „Zaranie Śląskie”. R. 7. 1931, z. 3/4, s. 161.
  4. ↑ Henryk Mąka, Praskie ABC, Warszawa 1983, s. 119.
  5. ↑ a b Józef Bożek - polski wynalazca. [dostęp 2015-11-03].
  6. ↑ Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik, wyd. II, Oficyna Wydawnicza REWASZ, Pruszków 2019, ISBN 978-83-8122-015-6, s. 369

Media użyte na tej stronie