Józef Bohdan Zaleski

Józef Bohdan Zaleski

Data i miejsce urodzenia	14 lutego 1802 Bohatyrka
Data i miejsce śmierci	31 marca 1886 Villepreux
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	romantyzm
Ważne dzieła
Duma o Wacławie Duch od stepu

Józef Bohdan Zaleski na litografii Maksymiliana Fajansa

Pomnik „Pamięci Bohdana Zaleskiego 1886” przedstawiający „Grupę Bojana” na Plantach krakowskich

Józef Bohdan Zaleski (ur. 14 lutego 1802 w Bohatyrce^[1], gubernia kijowska, zm. 31 marca 1886 w Villepreux) – polski poeta okresu romantyzmu. Wraz z Antonim Malczewskim i Sewerynem Goszczyńskim zaliczany jest do „szkoły ukraińskiej” polskiego romantyzmu.

Życiorys

Urodził się w wielodzietnej, niezamożnej rodzinie szlacheckiej posługującej się herbem Prawdzic^[2] jako najmłodszy z trzynaściorga rodzeństwa. Uczył się u Bazylianów w Humaniu, gdzie poznał Seweryna Goszczyńskiego i Michała Grabowskiego.

W 1820 r. wyjechał do Warszawy, tam zaangażował się w działalność różnych organizacji patriotycznych. Związany ze sprzysiężeniem Piotra Wysockiego^[3]. Pracował w tym czasie jako guwerner na prowincji. Podpisał 25 stycznia 1831 roku akt detronizacji Mikołaja I Romanowa^[4][5]. W powstaniu listopadowym walczył m.in. pod Sochaczewem i Grochowem, za co otrzymał Krzyż Virtuti Militari. Poseł z powiatu taraszczańskiego województwa kijowskiego na sejm powstańczy^[6]. Był sekretarzem prezydenta Warszawy. W tym czasie redagował pismo „Nowa Polska”.

Gościł u Leona Przerwy-Tetmajera w jego dworze w Łopusznej^[7].

Po klęsce powstania, wraz z korpusem generała Ramorino, przedostał się do Prus i stamtąd udał się do Lwowa, a w końcu – do Paryża.

Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji^[8]. W Paryżu brał czynny udział w życiu emigracyjnym, wstępując do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i zakładając Zgromadzenie księży zmartwychwstańcow. Nie dał się nakłonić do modnego wówczas towianizmu. W 1846 r. ożenił się z Zofią Rosengardtówną, uczennicą Chopina. Od 1853 r. był członkiem Rady Szkoły Narodowej Polskiej w Battigniolles. Z jego pomocy skorzystał w Paryżu młody Władysław Bełza^[9]. Pod koniec życia Zaleski przeprowadził się do swojej córki, do Villepreux, gdzie ostatecznie stracił wzrok. Tam również zakończył życie.

Pochowany został na Cmentarzu Montmartre w Paryżu.

Na terenie krakowskich Plant u zbiegu ulic Basztowej i Sławkowskiej, w ogrodzie plantowym „Przy Barbakanie”, znajduje się malowniczo usytuowany nad stawem pomnik poświęcony jego pamięci, zwany „Grupą Bojana”. Początkowo monument stał obok Teatru Słowackiego. Grupę Bojana ufundował niedługo po śmierci poety Władysław Wołodkowicz, dobrodziej krakowskich teatrów, a jego autorem był znakomity rzeźbiarz Pius Weloński. Pomnik przedstawia grupę figuralną, składającą się z postaci ślepego harfiarza i podtrzymującego go chłopca-przewodnika. Całość umieszczona została na masywnym, wielobocznym cokole otoczonym kwietnikiem. Napis znajdujący się na postumencie głosi: Pamięci Bohdana Zaleskiego – 1886^[10].

Twórczość

Zaleski był jednym z pierwszych polskich poetów romantycznych. Debiutował poematem Duma o Wacławie w 1819 r. Styl jego poezji Maurycy Mochnacki określał mianem „brylantowego”. W późniejszych lirykach prezentował się jako wcielenie ruskiego wieszcza Bojana, znanego ze staroruskiego poematu „Słowo o wyprawie Igora”. W ujęciu Zaleskiego „wieszczenie” polegało na proklamowaniu idei panslawizmu w oparciu o federacyjną strukturę I Rzeczypospolitej oraz Kościoła katolickiego.

Jego wiersze były pisane rzadko spotykanym w poezji polskiej tzw. sylabotonikiem melicznym, charakteryzującym się bardzo regularnym uporządkowaniem sylab akcentowanych i niezwykłą melodyką wiersza. Z tego powodu wiele jego utworów stało się bardzo popularnymi i uzyskało oprawę muzyczną, również ze strony wybitnych ówczesnych kompozytorów, m.in. Chopina.

Jednak ten typ liryki nie zyskał uznania wielu ówczesnych poetów – Słowacki i Norwid atakowali go za, ich zdaniem, „dziecinne rymy”. Z uznaniem natomiast wyrażał się o nim Adam Mickiewicz, dedykując Zaleskiemu wiersz „Do B... Z.”. Przez współczesnych mu był uznawany za „patriarchę poezji polskiej”.

Twórczość Zaleskiego, oprócz charakterystycznych dla romantyzmu motywów „wieszcza”, profetyzmu oraz tematyki ludowej, wprowadziła oryginalny ton poezji parakletejskiej. W jego utworach można wyróżnić słowa-klucze, takie jak: „słowik”, „rusałka”, czy „step”.

Poezje Józefa Bohdana Zaleskiego stały się inspiracją dla innych artystów. Muzykę do jego wierszy napisali Fryderyk Chopin (Śliczny chłopiec, Dwojaki koniec, a także Dumka i Nie ma czego trzeba - opracowania wiersza - Mgła mi do oczu zawiewa z łona)^[11], Oskar Kolberg (Młodo zaswatana, Zakochana, Co mi tam, Rojenia wiosenne, Śpiew poety, Gdy na górach świta dzionek, Westchnienie za rodzinną chatką)^[12], Bogna Lewtak-Baczyńska (Niewyśpiewana, Do gitary).^[13]

Żona Józefa Bohdana Zaleskiego była uczennicą Fryderyka Chopina. Kompozytor był świadkiem na ich ślubie, gdzie wykonał na organach kościoła Św. Rocha w Paryżu specjalnie skomponowany na tę okoliczność utwór Veni Creator.

Najsłynniejsze utwory

• Duma o Wacławie – poemat (wyd. w 1819 r.),
• Duch od stepu. Przygrawka do nowej poezji – poemat (wyd. w 1841 r.),
• Lubor. Ballada z powieści ludu – ballada,
• Śpiew poety,
• Rusałki. Fantazja,
• Przenajświętsza rodzina^[14]

Przypisy

Bibliografia

• Hugo Zathey, Młodość Bohdana Zaleskiego : (1802–1830), Kraków 1886 (kopia cyfrowa)
• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1998, wyd. IV.
• Barbara Stelmaszczyk-Świontek, Wstęp, [w:] Józef Bohdan Zaleski, Wybór poezyj, Wrocław-Warszawa-Łódź 1985.
• Józef Tretiak, Bohdan Zaleski na tułactwie : życie i poezya : karta z dziejów emigracyi polskiej. Cz. 1–2, Kraków 1913–1914 (kopia cyfrowa)
• Seweryna Duchińska: Bohdan Zaleski : (wspomnienie pośmiertne). Warszawa: 1886.

Linki zewnętrzne

• Książki i rękopisy Józefa Bohdana Zaleskiego w bibliotece Polona