Józef Dietl

Józef Dietl

Józef Dietl (lata 60. XIX w.)
Data i miejsce urodzenia	24 stycznia 1804 Podbuż
Data i miejsce śmierci	18 stycznia 1878 Kraków
Prezydent Krakowa
Okres	od 13 września 1866 do 18 czerwca 1874
Poprzednik	Andrzej Seidler
Następca	Mikołaj Zyblikiewicz
Odznaczenia

Józef Konrad Dietl (ur. 24 stycznia 1804 w Podbużu, zm. 18 stycznia 1878 w Krakowie) – polsko-austriacki^[1] lekarz, polityk, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezydent Krakowa w latach 1866–1874^[2].

Życiorys

Był jednym z 7 synów Franciszka Dietla, urzędnika austriackiego^[3] i szlachcianki Anny z Kulczyckich^[4]. Nauki pobierał najpierw w Samborze, do gimnazjum uczęszczał w Tarnowie, a następnie w Nowym Sączu^[5]. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim, następnie medycynę w Wiedniu, gdzie uzyskał doktorat medycyny i rozpoczął praktykę lekarską^[5].

W 1851 objął stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego^[5]. W tym czasie z trudem posługiwał się językiem polskim^[6][7]. Tę funkcję pełnił do roku 1865. W roku akademickim 1861–1862 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został wybrany na kolejny rok, 1862/63, ale władze odmówiły zatwierdzenia go na tym stanowisku pod pretekstem, że naruszyłoby to zwyczaj, że co roku rektorem była osoba z innego wydziału^[8]. 14 czerwca 1865 cesarz Franciszek Józef I podpisał dekret usuwający profesora z katedry, kliniki i przenoszący go na emeryturę bez podania przyczyny^[9]. Józef Dietl przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego w szkołach średnich publicznych i ludowych w Galicji. Jego postulaty zawarte były w publikacji Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy^[10] przyczyniły się do utworzenia Rady Szkolnej Krajowej, przeprowadzenia reform szkół krajowych, wprowadzenia języka wykładowego polskiego i ukraińskiego zamiast niemieckiego. Sejm galicyjski uchwalił ustawę, którą cesarz Franciszek Józef zatwierdził 22 i 25 czerwca 1867 r. Ustawa pozwoliła na wprowadzenie w szkołach ludowych i średnich prawa wyboru języka wykładowego według narodowości miejscowej ludności, o języku wykładowym polskim lub ukraińskim decydowała instytucja która szkołę utrzymywała wspólnie z Radą Szkolną Krajową^[11].

Walczył z kołtunem (w tamtych czasach uważanym za chorobę). Postulował, aby osoby mające różne dolegliwości były leczone w oddzielnych pomieszczeniach (w tamtych czasach chorzy z różnymi chorobami przebywali w tych samych salach, zarażając się nawzajem)^[12]. Stworzył nową dziedzinę medycyny, balneologię^[13]. Za jego sprawą 9 marca 1858 roku zainaugurowana została działalność Komisji Balneologicznej przy Krakowskim Towarzystwie Naukowym^[14][15]. Członek-korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1861–1878)^[16].

W latach 1866–1874 pełnił funkcję prezydenta Krakowa^[17]. 13 września 1866 Rada Miasta Krakowa stosunkiem 51 głosów za kandydaturą profesora przeciw 5 wybrała Józefa Dietla na prezydenta miasta^[18]. Zaprzysiężono go w środę 31 października 1866 roku^[19]. Po trzech tygodniach od zaprzysiężenia cesarz przyznał Dietlowi Złoty Krzyż Zasługi z Koroną^[19]. Z funkcji zrezygnował w 1874 roku^[18].

Jako prezydent doprowadził między innymi do:

• podwojenia miejskich dochodów bez nakładania na miasto nowych ciężarów^[20],
• oczyszczenia koryta Starej Wisły^[21],
• uporządkowania Plant I murów wokół Starego Miasta^[18],
• przygotowania planu odbudowy i konserwacji Sukiennic^[22][23],
• rozwinięcia sieci wodociągów^[18],
• utworzenia miejskiej straży ogniowej^[24],
• przejęcia w zarząd szkół w mieście^[18],
• powstania Szkoły Sztuk Pięknych^[25].

Jest uważany za jednego z najlepszych prezydentów w historii Krakowa^[26]. Dietl utworzył Fundusz im. Józefa Dietla wspierający początkujących rzemieślników, którym udzielano pożyczki w 26 dwutygodniowych ratach z oprocentowaniem 3%^[27]. Do jego zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii, leczenia higieniczno-dietetycznego i balneologii^[28]. Dietl pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze. Dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria, m.in.: Krynica^[29], Rabka, Iwonicz, Szczawnica i Żegiestów^[30][31]. Wydał książkę O reformie szkół krajowych^[32].

Grobowiec rodziny Dietlów, Cmentarz Rakowicki

Życie prywatne

Ożenił się w 1846 roku z młodszą od niego o dziewiętnaście lat Austriaczką pochodzącą z Wiednia, Heleną Zieterbarth^[25] (zm. 1885), która jednak z powodu fatalnego samopoczucia w Krakowie, postanowiła opuścić miasto i męża. Profesor zmarł bezpotomnie^[33], a posiadany majątek zapisał bratankowi, Leopoldowi Dietlowi, prosząc go o zabezpieczenie legatu również dla żony, Heleny. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[33][34] (pas 25-wsch.2).

Nagrody i odznaczenia

Został wyróżniony wieloma odznaczeniami i honorami, m.in.:

• 1861: Honorowy Obywatel miasta Krakowa^[35],
• 1866: Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną^[20],
• 1867: Honorowy Obywatel Nowego Sącza^[36],
• 1869: Order Korony Żelaznej III klasy od cesarza Franciszka Józefa I^[20],
• 1869: Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX^[20].

Upamiętnienie

W latach 1860–1878 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[37]. Oprócz wielu pełnionych funkcji oraz aktywności społecznych Józef Dietl był również Przewodniczącym pierwszej c. k. Rady szkolnej okręgowej miejskiej w Krakowie, ustanowionej w 1871 roku^[38].

W Polsce jest kilka pomników Józefa Dietla, między innymi na pl. Wszystkich Świętych w Krakowie, odsłonięty 8 października 1938, wykonany przez Xawerego Dunikowskiego^[39]. W Szczawnicy na placu noszącym jego imię jest upamiętniający go obelisk z łacińską inskrypcją, ufundowany przez założyciela szczawnickiego uzdrowiska Józefa Stafana Szalaya^[40]. W Krynicy postawiono pomnik w Parku Dukieta w 1900 roku według projektu Mieczysława Zawiejskiego^[41], jego imię nosi też jedna z głównych ulic – Bulwary Dietla. W Iwoniczu-Zdroju w 1978 wzniesiono monument z popiersiem^[42].

Jego imię nosi jedna z głównych ulic Krakowa, tzw. Planty Dietlowskie^[43], szkoła podstawowa, gimnazjum (nr 39, na os. Oświecenia), szpital (przy ul. Skarbowej), a także sala konferencyjna (nr 112) w Urzędzie Miasta Krakowa^[44]. Działa także Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla^[45]

W 1928 roku ukazał się tom wspomnieniowy Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski: w 50-tą rocznicę śmierci.

Postać prezydenta przypomina samorządowa Nagroda im. Józefa Dietla, przyznawana corocznie od 2008 za wybitne osiągnięcia i pracę na rzecz społeczności lokalnej^[46]. Jej laureatami byli między innymi Krzysztof Pawłowski, Anna Dymna, ks. Andrzej Augustyński, prof. Franciszek Ziejka i Jolanta Stokłosa^[47].

W roku 1957 wydano serię znaczków pocztowych „Medycyna polska”, w której znaczek o nominale 1,35 zł przedstawia Józefa Dietla^[48][49].

• 

  Kraków, pl. Wszystkich Świętych.
  Pomnik Józefa Dietla dłuta Xawerego Dunikowskiego.

• 

  Krynica-Zdrój
  Pomnik Józefa Dietla.

• 

  Iwonicz-Zdrój
  Pomnik Józefa Dietla.

• 

  Kraków, Sukiennice.
  Maszkaron-karykatura Józefa Dietla. Według projektu Jana Matejki, wykonał Walery Gadomski.

• 

  Iwonicz-Zdrój
  Szpital im. Józefa Dietla w Krynicy-Zdroju.

Przypisy

Bibliografia

• Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski. W 50-tą rocznicę śmierci. Kraków: Gmina miasta Krakowa, 1928.
• Józef Dietl. Rektor i prezydent, [w:] StanisławS. Dziedzic StanisławS., Portrety niepospolitych, Kraków: Petrus, 2013, s. 282–306, ISBN 978-83-7730-019-3 .

Linki zewnętrzne

• Lokalizacja grobu Dietlów w OpenStreetMap
• Jerzy Dietl: Józef Dietl (1804–1878) Ze wspomnień rodzinnych (pol.). Almanach Muszyny. [dostęp 2018-05-25].
• Ryszard W. Gryglewski: Notatki z kliniki lekarskiej prof. Józefa Dietla (pol.). wple. [dostęp 2018-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-26)].
• Publikacje Józefa Dietla w bibliotece Polona
• Portret prezydenta – film dokumentalny w serwisie YouTube