Józef Dowbor-Muśnicki

Józef Dowbor-Muśnicki

generał broni
Data i miejsce urodzenia	25 października 1867 Garbów, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	26 października 1937 Batorowo, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1884–1920
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie
Formacja	Armia Wielkopolska
Jednostki	123 Dywizja Piechoty 38 Dywizja Piechoty XXXVIII Korpus Armijny I Korpus Polski w Rosji Armia Wielkopolska Front Wielkopolski
Stanowiska	dowódca dywizji, korpusu i frontu głównodowodzący wszystkich Sił Zbrojnych Polskich byłego zaboru pruskiego
Główne wojny i bitwy	wojna rosyjsko-japońska, I wojna światowa, wojna domowa w Rosji, powstanie wielkopolskie
Odznaczenia

Gen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji (1918)

Józef Dowbor-Muśnicki jako dowódca Armii Wielkopolskiej

Józef Piłsudski podczas wizyty w Poznaniu 27.X.1919. Z lewej: gen. Józef Dowbor-Muśnicki, z prawej mjr Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Władysław Seyda (w ubraniu cywilnym)

Józef Dowbor-Muśnicki^[a] (ur. 25 października 1867 w Garbowie, zm. 26 października 1937 w Batorowie) – polski wojskowy, generał porucznik Armii Imperium Rosyjskiego i generał broni Wojska Polskiego. W latach 1917–1918 był dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji, w latach 1918–1919 naczelnym dowódcą Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim.

Życiorys

(c) Bastian, CC BY 3.0

Herb Przyjaciel

Urodził się 25 października 1867 w majątku Garbów koło Sandomierza w rodzinie Romana Muśnickiego, który był właścicielem Garbowa, pochodzącego z litewskiego rodu Dowborów (Daubor) osiadłego od XVII w. w Sandomierskiem, herbu Przyjaciel oraz Antoniny z Wierzbickich. Był młodszym bratem Konstantego, także generała lejtnanta.

Początki służby

Do 10 roku życia uczył się w domu pod kierunkiem guwernantki, a następnie nauczyciela ludowego ze wsi Góry Wysokie. Naukę kontynuował w gimnazjum w Radomiu. Po skończeniu 4 klas gimnazjum klasycznego został przyjęty do Korpusu Kadetów im. Mikołaja I w Petersburgu. W roku 1886 skończył korpus z drugą lokatą i stopniem podoficerskim. Kolejnym etapem edukacji była Konstantynowska Szkoła Wojskowa w Petersburgu. Po ukończeniu w 1888 szkoły piechoty w stopniu podporucznika rozpoczął służbę w 140 Zarajskim Pułku Piechoty w Kostromie. Wobec niedopuszczania katolików do wyższych stopni oficerskich w Armii Imperium Rosyjskiego i do wyższych studiów wojskowych, dla kontynuowania kariery wojskowej dokonał w 1890 konwersji na kalwinizm^[3]. W 1891 awansował na porucznika. Od 1896 służył w 11 Pułku Grenadierów w Jarosławiu, gdzie spędził 3 lata. W 1899 po zdaniu egzaminów rozpoczął kształcenie w Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, którą ukończył w 1902. W trakcie studiów dwukrotnie awansował. W 1900 roku został sztabskapitanem, a w roku 1901 – kapitanem. W kolejnych latach odbył staż dla oficerów Sztabu Generalnego w sztabie Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, a następnie w 2 Pułku Grenadierów. W latach 1904-1905 był uczestnikiem wojny rosyjsko-japońskiej. Pełnił funkcję oficera do zleceń w I Syberyjskim Korpusie. Po wojnie został szefem sztabu Korpusu Wojsk Nadgranicznych (Zaamurski Okręg Wojskowy) w Harbinie. W 1906 został przeniesiony do Irkucka do powstającego Irkuckiego Okręgu Wojskowego. W 1908 został skierowany do sztabu X Korpusu w Charkowie, a następnie w 1910 został szefem sztabu 11 Dywizji Piechoty. Dwa lata później objął to samo stanowisko w 7 Dywizji Piechoty z Woroneża.

I wojna światowa

W momencie wybuchu wojny, w 1914, został awansowany do stopnia pułkownika i zajmował stanowisko szefa sztabu 7 Dywizji Piechoty. Brał udział w bitwie przasnyskiej dowodząc 14 Pułkiem Strzelców Syberyjskich (dowódca pułku od 7(29?).11.1914 – 11.09.1915), podczas przeprawy przez Orzyc we wsi Stary Podoś został ciężko ranny i wyjechał na leczenie do Moskwy^[4]. Za postawę podczas bitwy został przez Anglików odznaczony Orderem Łaźni^[5]. Walczył na froncie austriackim, w 1916 dowódca 123 i 38 Dywizji Piechoty, w okresie kwiecień-lipiec 1917 dowódca XXXVIII Korpusu Armijnego. Brał udział w bitwach pod Jarosławiem, Warszawą i Łodzią. W 1917 otrzymał awans na generała lejtnanta. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu oddał się do dyspozycji utworzonego w czerwcu 1917 w Piotrogrodzie Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpolu), który mianował go w ostatnich dniach lipca 1917 dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji.

Po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej) Dowbor-Muśnicki ogłosił neutralność Korpusu wobec walk wewnętrznych w Rosji. Jednak kiedy I Korpus został zaatakowany przez oddziały Gwardii Czerwonej na początku lutego 1918 przystąpił do walki, odniósł kilka zwycięstw, z których najważniejsze to zdobycie Bobrujska i osadzenie się w jego twierdzy.

Po pokoju brzeskim wojska niemieckie okupowały zachodnie gubernie państwa rosyjskiego, otaczając zajęty przez Polaków Bobrujsk i żądając kapitulacji i rozbrojenia oddziałów polskich. W nocy z 21/22 maja 1918 Dowbor nie podjął propozycji walki przeciwko Niemcom przedstawionej przez Leopolda Lisa-Kulę oraz Przemysława Barthela de Weydenthal. Aresztowany przez nich na jedną noc w czasie nieudanej próby przejęcia władzy nad korpusem przez środowisko POW, zwolniony nad ranem. Organizatorom nieudanego przewrotu zarzucił „tchórzostwo oraz działania za cudze pieniądze” na rzecz obcych mocarstw – oskarżając o to Lisa-Kulę oraz Barthela de Weydenthal. Mimo dowodów bohaterstwa powyższych (śmierć na polu walki za sprawę polską), nigdy nie oczyścił ich z tego zarzutu.

Dowbor-Muśnicki nie uzyskawszy poparcia od Rady Regencyjnej, do której zwrócił się o pomoc i próbował podporządkować korpus, został zmuszony do złożenia broni. Wraz z innymi rozbrojonymi żołnierzami Korpusu przybył do okupowanego przez państwa centralne Królestwa Polskiego, zamieszkał w Staszowie.

Powstanie wielkopolskie

Mundur gen. J. Dowbor-Muśnickiego, dowódcy Armii Wielkopolskiej, ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

W dniu 6 stycznia 1919 otrzymał wezwanie od Naczelnej Rady Ludowej do objęcia dowództwa nad powstaniem wielkopolskim. Muśnicki udał się najpierw do Warszawy, gdzie odbył rozmowę z Józefem Piłsudskim, który potwierdził nominację NRL, a następnie do Poznania, gdzie przybył 8 stycznia. Oficjalnie stanowisko dowódcy przejął od majora Stanisława Taczaka 16 stycznia. Kontynuował on organizację Armii Wielkopolskiej („Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim”) wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową i powołując pod broń 11 roczników rekrutów, dzięki czemu udało mu się stworzyć blisko 100-tysięczną armię. Dążył do apolityczności wojska odsuwając od wpływu na decyzje oficerów o radykalnych poglądach oraz likwidując rady żołnierskie. Jako dowódca popierał idee rozszerzenia powstania na Pomorze Gdańskie i ofensywę w kierunku Gdańska, sprzeciwiając się jednocześnie uszczuplaniu Armii Wielkopolskiej poprzez posyłanie oddziałów na wschód. W marcu 1919 został awansowany na generała broni. Następnie przeprowadził proces integracji Armii Wielkopolskiej z resztą WP, pozostając faktycznym jej dowódcą jako dowódca Frontu Wielkopolskiego.

Dwudziestolecie międzywojenne

Grobowiec rodziny Dowbor-Muśnickich w Lusowie

Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej oddał się do dyspozycji Piłsudskiego, który chciał, aby przejął od gen. Wacława Iwaszkiewicza, jego dawnego podwładnego, dowództwo armii południowej pod Lwowem. Dowbor odmówił, bowiem cenił Iwaszkiewicza. W kwietniu 1920 odmówił przyjęcia stanowiska dowódcy 4 Armii, a w sierpniu tego roku stanowiska dowódcy Frontu Południowego wobec czego w dniu 6 października 1920 przeniesiony został do rezerwy, a z dniem 31 marca 1924 w stan spoczynku^[6].

Pełniąc funkcje dowódcze w Poznaniu, urzędował w budynku przy placu Działowym; miał też własne, dwupokojowe mieszkanie przy ul. Mylnej 15. W końcu marca 1920 osiadł w Lusowie, a następnie w Batorowie koło Poznania. Jako zwolennik apolitycznej armii, podczas zamachu majowego opowiedział się przeciw puczowi. Określał siebie jako nacjonalistę i narodowca, nie należącego do partii politycznych^[7]. W dwudziestoleciu międzywojennym bywał atakowany w publicystyce, m.in. przez Melchiora Wańkowicza (uczestnika puczu przeciw generałowi) i Wacława Lipińskiego, za domniemane zrusyfikowanie oraz niehonorowe rozwiązanie I Korpusu zamiast podjęcia walki^[8]. Z drugiej strony, był chwalony przez swoich zwolenników za uniknięcie bezsensownego rozlewu krwi i zachowanie potencjału ludzkiego Korpusu do dalszych walk, już w obronie niepodległej Polski^[9]. Sam w publicystyce bronił swoich decyzji i podkreślał znaczną nierównowagę w przypisywaniu zasług w odrodzeniu Wojska Polskiego, na rzecz środowiska legionów Piłsudskiego^[10]. Opublikował również książkę „Moje wspomnienia”^[8], w której atakował przeciwników. Po przewrocie majowym działał w środowisku części weteranów I Korpusu, określających się jako „dowborczycy”, skupionych wokół miesięcznika „Placówka. Ilustracja Polska. Miesięcznik myśli i czynowi Dowborczyków poświęcony”, i otaczających byłego dowódcę czcią, jako swoista opozycja dla państwowego „kultu” Józefa Piłsudskiego^[11].

Zmarł na serce 26 października 1937 w Batorowie^[12][13]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Lusowie, gdzie znajduje się też jego pomnik, odsłonięty w 2015.

Rodzina

Miał czworo dzieci: Giedymina, Olgierda, Janinę i Agnieszkę.

Siostrzeńcem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego był płk Władysław Bzowski, a mężem siostrzenicy, Teresy Janoty Bzowskiej, został płk Jan Władysław Rozwadowski^[14][15].

Upamiętnienie

Od 20 marca 1996 roku generał broni Józef Dowbor-Muśnicki jest patronem 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej w Międzyrzeczu. Jego imię noszą ulice w Poznaniu, Bydgoszczy, Gorzowie Wielkopolskim oraz Lesznie.

Twórczość

• Krótki szkic do historji I-go Polskiego Korpusu. T. 1. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie Wydawnicze „Placówka”, 1919.
• Krótki szkic do historji I-go Polskiego Korpusu. T. 2. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie Wydawnicze „Placówka”, 1919.
• Krótki szkic do historji I-go Polskiego Korpusu. T. 3. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie Wydawnicze „Placówka”, 1919.

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 27 grudnia 2018, w 100-lecie wybuchu powstania wielkopolskiego)^[16]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 18 grudnia 1998)^[17]
• Odznaka Pamiątkowa I Korpusu Polskiego w Rosji
• Order św. Anny z Mieczami I klasy (21 grudnia 1916, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Stanisława z Mieczami I klasy (13 stycznia 1916, Imperium Rosyjskie)
• Szabla św. Jerzego (9 marca 1915, Imperium Rosyjskie)
• Order Wojenny św. Jerzego IV klasy (3 lutego 1915, Imperium Rosyjskie)
• Miecze do Orderu św. Włodzimierza III klasy (styczeń 1915, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Włodzimierza III klasy (18 sierpnia 1913, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Anny z Mieczami II klasy (1906, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Włodzimierza z Mieczami i Kokardą IV klasy (1906, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Anny z Mieczami i Kokardą III klasy (1905, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Stanisława z Mieczami II klasy (13 maja 1905, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Stanisława z Mieczami i Kokardą III klasy (13 maja 1905, Imperium Rosyjskie)
• Order św. Anny IV klasy (13 maja 1905, Imperium Rosyjskie)
• Order Łaźni (Wielka Brytania)
• Order Korony Włoch III klasy (Włochy)
• Krzyż Wolności II klasy (Estonia)
• Order Pogromcy Niedźwiedzia II klasy (Łotwa)
• Order Podwójnego Smoka 3. stopnia III klasy (Chiny)
• Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)^[18]
• Honorowy Obywatel Miasta Sandomierza (1918)^[19].

Gen. Dowbor-Muśnicki nie otrzymał za życia ani jednego polskiego odznaczenia państwowego.

W literaturze

Gen. Dowbor-Muśnicki występuje jako jedna z postaci w powieści Nadberezyńcy Floriana Czarnyszewicza.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Mariusz Kulik, Bracia Dowbor-Muśniccy – Polacy na służbie rosyjskiej, Niepodległość i Pamięć 23/4 (56), s. 53–57 wersja elektroniczna
• Józef Dowbor-Muśnicki: Moje wspomnienia. Warszawa: F. Wyszyński i S-ka, 1935.
• Generał broni Józef Dowbor-Muśnicki umarł. „Jutro”, s. 1, Nr 42 (59) z 31 października 1937. 
• Melchior Wańkowicz : Przez cztery klimaty, PIW 1974 wyd. 2.
• Piotr Bauer: Generał Józef Dowbor-Muśnicki 1867–1937. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988, s. 265. ISBN 83-210-0798-8.
• Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 733. ISBN 83-901625-0-4.
• Józef Dowbor-Muśnicki: Moje wspomnienia. Warszawa: Bellona, 2003. ISBN 83-11-09582-5.
• Довбор-Мусницкий Иосиф Романович (Dowbor-Musnickij Josif Romanowicz, biogram, zdjęcie, ordery). Русская армия в Первой мировой войне (Armia rosyjska podczas I wojny światowej). [dostęp 2009-03-18]. (ros.).

Linki zewnętrzne

• Dowódcy Powstania Wielkopolskiego – ich działalność i sukcesy (strona Instytutu Pamięci Narodowej)
• POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918–1919 - WYBÓR BIOGRAMÓW)
• Józef Dowbor-Muśnicki – publikacje w bibliotece Polona