Józef Franciszek Królikowski

Józef Franciszek Królikowski, krypt.: F. K.; J. F. K.; J. F. Król. (ur. 1781 w Sanoku, zm. 17 kwietnia 1839 w Warszawie) – prawnik, pedagog, pisarz i poeta, teoretyk i historyk literatury, językoznawca, tłumacz i dziennikarz.

Życiorys

Pradziad Józefa Franciszka, Kazimierz Królikowski 1690-1737, instygator królewski poślubił Ludwikę Ogińską, córkę Leona Kazimierza Ogińskiego, podstolego litewskiego. Józef Franciszek Królikowski poślubił w 1812 roku Karolinę Jante i miał z nią trzy córki: Gabrielę, Annę i Józefę, i czterech synów: Leona, Jana Walerego, który był znanym polskim aktorem i reżyserem, Karola Józefa i Kazimierza[1]

Ukończył szkoły w Sanoku (początki edukacji w roku 1793) i Przemyślu, następnie uczęszczał na wydział techniczno-filozoficzny akademii zamojskiej oraz na Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, który ukończył w roku 1803. Następnie otrzymał posadę sędziego w cyrkule brzeżańskim. W roku 1808 uczył (w zastępstwie) matematyki i filozofii w Gimnazjum Zamojskim. Po włączeniu Zamościa do Księstwa Warszawskiego (1809) przeszedł do pracy w administracji, pełniąc kolejno funkcje: rachmistrza w Izbie Rozrachunkowej i sekretarza komisarza królewskiego do odbierania przysięgi wierności na terenie Galicji Zachodniej. W roku 1810 powołano go do pracy w Ministerium Spraw Wewnętrznych. W latach 1814–1816 był prezydentem miasta Radomia. W roku 1816 odznaczony orderem Świętego Stanisława.

Pracował jako nauczyciel języka polskiego i literatury polskiej w gimnazjum poznańskim[2] (1920-1929[1]), później inspektor szkół elementarnych (1830—1833) w Warszawie. Od roku 1823 członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Zmarł 17 kwietnia 1839, w wieku 68 lat, w opuszczeniu i biedzie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Twórczość

Ważniejsze dzieła

  1. Suflerois, czyli wojna piór uczonych. Poema rycersko-żartobliwe w 5 aktach, "Pamiętnik Warszawski" t. 7 (1817)
  2. Rozprawa o śpiewach polskich z muzyką, do rozszerzenia tej nauki w kraju naszym bardzo użytecznych, i o zastosowaniu poezji do muzyki, "Pamiętnik Warszawski" t. 9 (1817) – t. 10 (1818); wyd. następne zmienione i rozszerzone zobacz poz. 5; fragmenty przedr. K. Budzyk: Spór o polski sylabotonizm, Warszawa 1957 (aneks)
  3. "Uwagi nad dziełem Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego, szczególniej o wierszach polskich we względzie muzycznym przez Józefa Elsnera... Z przykładami rzecz objaśniającymi przez Kazimierza Brodzińskiego. Przez J. F. K.", Warszawa 1818; wyd. następne zobacz poz. 5
  4. O pięknościach języka polskiego pod względem dramatycznym i o potrzebie jego doskonalenia, Poznań 1820, (druk z nagłówkiem: Na popis publiczny uczniów Królewskiego Gimnazjum Poznańskiego w dniach 20, 21, 22 września odbywać się mający...; rozprawa przypisywana błędnie J. S. Kaulfussowi; autorstwa Królikowskiego dowiódł J. Petr)
  5. Prozodia polska, czyli o śpiewności i miarach języka polskiego, z przykładami w nutach muzycznych, Poznań 1821, zawartość: poz. 2-3; Rozprawa o heksametrach polskich; Dodatek o operze w ogólności; Uwagi nad jednozgłoskowym rymem z powodu Panegiryka Okraszewskiego ("Pamiętnik Warszawski" 1817)
  6. Wątpliwości względem zasad języka i pisowni polskiej, "Mrówka Poznańska" t. 6 (1822), nr 5 i odb. Poznań 1822
  7. Rozrywki literackie prozą i wierszem t. 1-2, Poznań 1824
  8. Proste zasady stylu polskiego, rozmaitymi postrzeżeniami względem języka, dla użytku jasno, zwięźle, poprawnie, gładko i szczerze po polsku pisać chcących, praktycznie w przykładach okazane, a wzorami rozmaitego toku i sposobu pisania, nauką o listach, wykładem pewnej liczby synonimów i kilku rozprawkami o języku tudzież wyjaśnieniami pisowni dopełnione, Poznań 1826
  9. Wzory estetyczne poezji polskiej w pięknościach pierwszych mistrzów naszych, z przytoczeniem teorii wystawione, Poznań 1826
  10. Rys poetyki wedle przepisów teorii, w szczegółach z najznakomitszych autorów czerpanej, ułożony..., Poznań 1828; fragm. przedrukowano pt. Poezja uczucia, gęślowa, "Polska krytyka literacka (1800-1918). Materiały" t. 1, Warszawa 1959
  11. Dziwak filozof herbu Gaduła, niewydano, (według H. Skimborowicza było to "dziełko opisujące obyczaje i zwyczaje stolicy naszej").

Artykuły i poezje swe umieszczał w czasopismach: "Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego" (1822, tu w nr 53, 55-57: polemika między Królikowskim a Munkiem w sprawie "Mrówki Poznańskiej", przedr. M. Michałowska), "Mrówka Poznańska" (red. 1821-1822; tu m.in.: O głównym tego pisma dążeniu, 1821, t. 1; Rozprawa, w której się okazuje, że nie każda romantyczność przeciwna jest klasyczności, że owszem, ażeby literatura była narodową i celowi odpowiadającą, romantyczności wyrzekać się nie powinna, 1821, t. 3; przedr. S. Kawyn w: Walka romantyków z klasykami, Wrocław 1963 "Biblioteka Narodowa" seria I, nr 183), "Pamiętnik Warszawski" (tu m.in.: Zdanie o Myślach Stanisława Okraszewskiego, t. 10, 1818; O niektórych wyrazach do sztuki rymotwórczej należących, t. 11, 1818; O literaturze. Rozprawa, w której się rozważają istotne cele dzieł smaku i sposoby ich osiągnięcia tudzież co szczególniejszym przedmiotem literatury narodowej być powinno, t. 14, 1819), "Pismo Miesięczne Poznańskie" (red. 1822), "Tygodnik Polski" (1832-1833; tu poezje).

Przekłady

  1. V. Fioravanti: Śpiewaczki wiejskie. Opera w 2 aktach, wyst. Warszawa 22 października 1818, niewydany
  2. F. Paër: Gryzelda, wyst. 1818, niewydany
  3. Czerwony kapelusik, wyst. 1820, niewydany
  4. A. Bronikowski: Mysza wieża na jeziorze Gople. Powieść sarmacka z pierwszej połowy IX wieku, podług oryginału niemieckiego cz. 1-2, Warszawa 1827.

Prace edytorskie

  • "Biblioteka konwersacyjna, czyli wykład wiadomości i rzeczy najpotrzebniejszych i najużyteczniejszych w pożyciu towarzyskim" oddz. I-II, t. 1-4, Poznań 1830; zawartość: 1) Człowiek towarzyski, czyli sposób zachowania się przyzwoicie i z delikatnością w każdym towarzystwie, t. 1-2; 2) Romantyk towarzyski, czyli zbiór krótkich, przyjemnych i zabawnych romansów i powieści tudzież z życia czerpanych anegdot itp., t. 1-2; według Estreichera II (1874), 493 i Korbuta, Królikowski był wydawcą tylko 4 ww. tomów; prawdopodobnie wydawał jednak i dalsze tomy "Biblioteki...".


Pełniejszy wykaz twórczości wraz z życiorysem Królikowskiego podaje Hipolit Skimborowicz, "Przegląd Naukowy" 1842, t. 1, nr 1.

Upamiętnienie

Życiorys Józefa Franciszka Królikowskiego mieści się także w dziele Kazimierza Władysława Wójcickiego: Cmentarz Powązkowski, Warszawa 1855.

Przypisy

  1. ↑ a b Apolonia Głowacka, Królikowski Józef Franciszek, „Polski Słownik Biograficzny”, 15, 1970, s. 371-372.
  2. ↑ Marceli Motty, Przechadzki po mieście, Wydawn. Miejskie, 1999, ISBN 83-87847-15-1, OCLC 645415331 [dostęp 2022-02-07].

Bibliografia

  • Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana Saturnina Sikorskiego
  • T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 224–226.
  • Witold Dąbkowski: Józef Franciszek Królikowski (1781-1839). W: Czesław Tadeusz Zwolski (red.): Znani i nieznani Ziemi Radomskiej. T. 1. Radom: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu, 1980, s. 109-111.

Linki zewnętrzne